Panangmatmat iti Lubong
‘DANDANI PANNAKADUNGPAR’ ITI DAGA
Maysa nga asteroid a 0.8 kilometros wenno at-atiddog pay ti diametrona ti dandani nangdungpar iti Daga idi napan a Marso 23. Awan ti nakadlaw agingga a maysa nga astronomo nadlawna ti banag kadagiti ladladawan nga innala ti maysa a teleskopio walo nga aldaw kalpasanna. No ti dakkel nga asteroid dinungparna ti Daga, ti kapigsa ti panagdungpar mabalin a katupag ti panagbettak a 20,000 a maysa-megaton a nuklear a bomba. No daytat’ nagdisso iti baybay, mabalin a dagiti dadakkel nga allon a pinulpullo a metros ti katayagna ti nanglapunos a nangdadael koma kadagiti ig-igid ti baybay. Ti asteroid, nga agbambaniaga iti 74,000 kilometros iti tunggal oras limmabas iti uneg ti 800,000 kilometros a kaadayu iti Daga—dandani panagdungpar kadagiti pagrukodan dagiti astronomo!
NAIB-IBTUREN TI MALARIA ITI DROGA
Kalpasan dagiti adu a dekada a panagsirarak a mangsapsapul kadagiti pamay-an a mangagas ken mangtimbeng iti malaria, ti sakit agparang nga umad-adu idiay makin-abagatan nga Africa. Kasta met, agbalbalin nga ad-adda a makaibtur kadagiti droga. “Ti parasito ti malaria ammona dagiti amin a pamusposan a mangriro iti sistema ti pananglapped ti bagi iti sakit,” kinuna ni Dr. Phillip van Heerden, presidente iti Medical Research Council idiay Sud Africa. Uray pay no ti maysa a bakuna a mapatpataud ket napaneknekanen nga epektibo, “daytat’ nakangingngina unay tapno makatulong iti Third World,” kinunana. Sigun iti World Health Organization, papatayen ti malaria ti nasurok a sangamilion nga ubbing iti tinawen idiay Africa.
TI NAMULITAN NGA AMIANAN
Kasla, ti panangmulit ti tao nakagtengen iti nakaad-adayun a paset iti planetatayo. Iti makin-amianan a Canada, dagiti agpaspasuso nga Eskimo a babbai ipaspasadan kadagiti maladagada ti napnapnon ti PCB a gatas ti ina iti lubong. Ti PCB—polychlorinated biphenyls—naisinggalutda kadagiti nadumaduma a saksakit, agraman ti kanser. Ti Eskimo mangan kadagiti adu nga ikan ken taba ti animal, isu a mangagsep kadagiti kemikal nga ibelleng ti tao kadagiti karayan ken kadagiti pagayusan ti danum. Uray pay iti adayun nga amianan, dagiti sientista nakasarakda kadagiti nakaskasdaaw ti kaaduna nga inaramid-tao a kemikal iti niebe iti adayun a North American Arctic. Dagiti kemikal—agraman ti PCBs—maipagarup a naitayab iti amianan kas napino a tapok wenno kas sengngaw.
DAGITI MANNANAKAW ITI OPISINA
Ti Pederal a Republika iti Alemania sapsapliten ti umad-adu a panagtakaw iti pagtrabahuan. Iti uneg ti makatawen, nasurok a 130,000 a panagtakaw kadagiti opisina ken dagiti dadduma a pagtrabahuan ti maireport iti polis. Ti kangrunaan a parikut: Dagiti ganggannaet ket nalakada laeng a makastrek kadagiti adu nga opisina ken kompania ti gobierno, a sadiay dagiti di natulbekan nga uyusen ti lamisaan ken kloset ti mangawis kadagiti mannanakaw. Ti solusion? Idulinyo ti kuartayo ken dagiti napapateg nga alikamenyo a natulbekan idiay pagtrabahuan, ibalakad ti polis.
NAMAKDAAR DAGITI JESUITA
“No aramiden ti Papa ti saan a paset ti saadna, dina maipatungpal dayta iti nagan iti Katolicismo,” kastat’ mabasa iti natured a deklarasion nga impaulog ti 170 a propesor iti teolohia a Romano Katoliko idi napalabas nga Enero. “Masapul nga inanamaenna ti panangbusor.” Sumagmamano a nalatak a Jesuita innayonda dagiti pirmada iti dayta a sasao ti grupo, a nangbabalaw iti panangpili ti papa kadagiti baro nga obispo ken ti natibker a takderna maipapan kadagiti dadduma nga isyu ti teolohia. Mabalbalin, daytoy ti nangtignay iti superior heneral dagiti Jesuita a mamakdaar kadagiti napigsa ti impluensiana a relihiuso nga orden a saan a mangsuportar kadagiti mapagsusuppiatan a sasao ti publiko. Nanipud pay idi nagbalinen a papa, ni Juan Paulo II pinakapuynan ti puersa ti panagwaywayas dagiti Jesuita. Awan duadua a ti pangulo a Jesuita dina kayaten a mapasamak manen ti riribuk iti nagbaetan ti papa ken ti orden.
PANNAKASALAKNIB TI OZONE
Gaput’ pannakaseknan iti mangsalaknib nga ozone iti atmospera, 80 a nasnasion pinilida ti panangiparit iti panangpataud kadagiti makadangran a kemikal inton tawen 2000. Babaen ti panaggigimongda idiay Helsinki, Finland, idi napan a Mayo, nangaramidda ti maysa a deklarasion a mangipatingga iti panangusar kadagiti chlorofluorocarbons inton agngudo ti siglo. Dagiti chlorofluorocarbons ket kemikal nga agpaut a mausar kadagiti refrigerator ken air-conditioner ken kas mangap-ap nga insulasion. Iti makingngato nga atmospera, dagitoy dadaelenda ti ozone, maysa a gas a makagunggona gapu ta agsepenna ti napeggad a radiasion ti init a makapataud iti kanser ti kudil.
UMAD-ADU TI POPULASION TI CHINA
Agingga idi Abril 14, 1989, opisial a ngimmato ti populasion ti China iti 1,100 milion. Bigbigen dagiti eksperto, nupay kasta, a ti eksakto a bilang ti populasion ket di maikeddeng a minilmilion. Nupay kasta, daytoy nga iyaadu pagdanagenna dagiti agtuturay nga Insik gapu kadagiti dua a rason. Umuna, ti pagalagadan a maysa laeng nga anak iti maysa a pamilia saan a nagballigi kadagiti aw-away. Maikadua, ti apit iti agrikultura “nagtalinaed iti agarup a 400 milion a tonelada” a bagas iti tinawen iti napalabas nga uppat a tawen. Daytoy ket saan nga umdas a mangpakan iti umad-adu a populasion.
BENDISION ITI JUMBO JET
Iti sidong ti kinaokupado ti Narita Airport iti Tokyo adda nagtakder a padi a Shinto nga agkankanta iti sango ti maysa a temporario nga altar. Nakakawes iti puraw ken iwagwagaywayna ti “sagrado” a sanga ti evergreen iti rabaw dagiti natnateng, seaweed, ken nabilag a pusit, isut’ mangbembendision iti umuna a panagbiahe ti baro a kaputotan ti eroplano. Inlawlawag ti Mainichi Daily News a ti seremonia ket maipaay “iti kinatalged ti iseserrek ti immuna a moderno a teknolohia a Boeing 747-400 jumbo jet iti komersial a panagserbi” ken maipaay “iti irarang-ay dagiti makinkukua,” maysa a kompania ti eroplano nga Americano.
“SHARK BIONICS”
Dagiti sientista iti Inglatera padpadasendan a tuladen ti sabali pay a nakasaysayaat a disenio a masarakan iti panamarsua: ti kudil ti pating. Daytat’ napno kadagiti agaabay a getleng a naiyunnat iti bagi ti pating. Dagitoy a getleng, a maawagan riblets, pabassitenna ti pannakaiguyod ti pating bayat ti panaglangoyna, ket iti kasta makaekonomia iti bileg. Dagiti immuna a panangsubok a nangusar iti dinisenio ti kompiuter a riblets iti eksperimento a lugan impamatmatna a mabalin a pabassiten ti pannakaiguyod agingga iti 3 porsiento. Ti umasping a panangiyaplikar iti dayta iti eroplano mabalin a makapataud iti adu a maekonomia ti industria isu a nasken a maparang-ay ti pagsayaatanna iti 0.5 porsiento. Ti British Maritime Technology mangsapsapuldan kadagiti pamay-an iti panangiyaplikar kadagiti nasarakanda kadagiti paligpalig, turbine blades, kadagiti submarino, ken eroplano, kuna ti Daily Telegraph iti Britania.
PANANGIPAAY ITI IMPORMASION ITI PANNAKIDANGADANG ITI KANSER
Bayat ti 1989, dagiti pagilian iti Eropean Common Market inanamaenda ti makidangadang iti panagsaknap iti kanser babaen iti panangaramidda iti nasaknap a panangipaay iti impormasion. “Tinawen idiay Europa, 750,000 a tattao ti matay iti kanser,” kuna ti pangulo iti opisina iti Common Market Commission idiay Bonn, Makinlaud nga Alemania. “No ti iyaadu ti kanser saan nga agsardeng, inton tawen 2000 tunggal kakatlo dagiti taga Europa agsagabadanton manipud iti kanser iti dadduma a paset ti panagbiagda.” Ti kampania a naipablaak ket maibatayto iti “dakes nga epekto iti panagsigarilio, panaginum iti de alkohol, di umiso a taraon, ken ti pannakamulit ti aglawlaw,” kuna ti pagiwarnak nga Aleman a Main Post.
BABASSIT A PAKASKASDAAWAN
Bayat ti panangus-usisa iti sistema ti pagtunaw iti puraw a rhinoceros, nakita dagiti managsirarak ti maysa a grupo dagiti protozoa a dati a saan nga ammo ti siensia. Saan a kas kadagiti kaaduan kadagiti protozoa, a maymaysa ti selulada nga organismo ken nakasimsimple ti pannakabukelda, daytoy a baro a nasarakan a kita addaan kadagiti gamat. Ti magasin a South African Panorama awaganna dayta iti naisangsangayan a nasarakan. Dagitoy a baro a nasarakan a protozoa ket “nakamodmoderno” ket usarenda dagiti gamatda ken dagiti kakasla ramayda.