Kinaranggas iti Panagay-ayam—Apay Umad-adu?
NAKABAYBAYAGEN ti pagsasao a “ti panagay-ayam kaipapananna ti salun-at.” Idi ugma dagiti dodoktor a Griego kunaenda a ti kalalainganna a panagay-ayam makapasalun-at.
Itatta, nupay kasta, adu a panagay-ayam ti saanen a makapasalun-at agpadpada kadagiti managay-ayam ken kadagiti managbuya. Kasta la unayen ti kinaranggas kadagiti panagay-ayam ta maysa nga ahensia nga addaan ti autoridad, ti European Parliament, inanamonganna ti nakaat-atiddog a resolusion “maipapan iti bandalismo ken ti kinaranggas iti ay-ayam.” Gaput’ agamakda iti kinarungsot iti panagdadangadang kasanguanan ken kalpasan dagiti panagay-ayam, agpadpada iti nagbaetan dagiti managay-ayam ken dagiti agrayo kadagiti managay-ayam iti agsalisal a grupo, dagiti miembro iti European Parliament inusigda ti pasamak kadagiti nadumaduma a bennegna, dagiti makagapu, ken dagiti mabalin nga addang a manglapped iti dayta. Aniat’ nasarakanda, ken ania dagiti kita ti kinaranggas a napasamaken iti panagay-ayam?
‘Nasaknap a Pasamak’
Ti soccer, ti pagay-ayat ti lubong nga ay-ayam, ti nangnangruna a mababalaw, ngem ngangngani amin a kita ti ay-ayam ket nairaman iti parikut. Idi 1988 rimsua ti kinaranggas bayat ti panginternasional a salisal ti kinakampeon iti soccer iti Europa a naangay idiay Alemania. Kalpasan iti maysa a panagay-ayam a nakairamanan ti nasional a grupoda, dagiti agrayo kadagiti managay-ayam a Briton rinugianda ti maysa a pannakidangadang a nagtungpal iti pannakadangran dagiti polis, nadadael a sanikua, ken 300 a tattao ti naaresto. Kalpasan ti panangabak ti Italiano a grupo bayat ti isu met laeng a salisal ti kinakampeon, tallo a tattao ti natay gapu iti kasta unay a panagregget.
Idiay Britania dagiti agtutubo a butangero mangimulada iti riribuk sadinoman ti papananda, ket “dadaelenda ti ladawan ti football nga Ingles iti pagilian ken iti sabali a daga,” kas kinuna ti The Guardian. Ket namin-adu a daras bayat ti maysa a panagay-ayam, ti edisionna dagiti pagiwarnak nga Italiano iti Lunes sinaritada dagiti “dakes” a Domingo—dagiti panagay-ayam a nagbanag a naariwawa a panagaapa a nagtungpal iti ipapatay, pannakadangran, ken pannakapawad. Nagbalin dagiti pasilidades a pagay-ayaman a, kas kunaen ti inaldaw a pagiwarnak, “estadium dagiti guerilia.” Ngem dagita a kasasaad saan laeng nga idiay Britania ken Italia. Ti Netherlands, Alemania, ti Union Soviet, España, ken adu a dadduma pay a luglugar masapul a sarangtenda met dayta a parikut.
Ti “Gubat dagiti Agrayo kadagiti Managay-ayam”
Dadduma nga agrayo kadagiti managay-ayam, a ti kinaagresiboda ket rinubroban ti pagiwarnak, iruarda dagiti kadadaksan nga ugalida kadagiti panagay-ayam. Iti soccer ti Italiano nga ultrà wenno dagiti agtutubo a butangero a Briton agkaykaysada a mangibayog kadagiti bandera nga addaan kadagiti titulo a kas ti “Red Army” wenno “Tiger Command.” Ti agrayo iti soccer, kinuna ti maysa a butangero, “kayatna ti makilaban, ti mangparmek iti teritoria ti kalaban.” Kadagiti estadium, ti kasasaad ket umasping la unay kadagiti arena iti Roma idi ugma, a sadiay dagiti managbuya gargarienda dagiti gladiador a mangpapatay kadagiti kabusorda. Ket ti agkaykaysa a pananggargari dagiti agrayo kadagiti managay-ayam ket pakaruen dagiti naalas a sasao ken dagiti pagsasao dagiti racista.
Dagiti agrayo kadagiti managay-ayam masansan nga agawitda kadagiti napeggad nga armas. Dagiti panangsukimat nga inaramid ti polis sakbay ti panangrugi dagiti dadduma a panagsalisal imbutaktakna dagiti kompleto nga armas—dagiti kutsilio, flare pistols, billiard balls. Nagtudo kadagiti adu nga asero ti murdongna a pana kadagiti pagtugawan ti estadium iti Britania!
Pannakibiang ti Gobierno
Ti resolusion ti Parliamento ti Europa binalakadanna dagiti gobierno a mangala iti nabileg nga addang a manglapped iti kinaranggas iti panagay-ayam. Ti Gobierno a Briton, kas pangarigan, innalanan dagita nga addang babaen iti panangiturong ti primer ministrona, ni Margaret Thatcher. Ni Mrs. Thatcher impapilitna ti panangipaulog kadagiti naing-inget pay a linlinteg, kas kadagiti inkapilitan a kard a pakailasinan iti sumrek iti estadium. No dagiti mangig-iggem kadagiti kard nasarakanda a nakabasol kadagiti ar-aramid iti kinaranggas, makumpiskar dagiti kard. Mainayon pay, idiay Britania addada plano a mangibangon wenno mangbalbaliw kadagiti pasilidades iti panagay-ayam tapno makabitanda kadagiti closed-circuit television cameras a mangsiput kadagiti agrayo kadagiti managay-ayam, mangibangon kadagiti lapped a mamagsina kadagiti agkalaban a manangsuportar, ken ti panangikkat iti aniaman a banag a sumged. Dagiti polis makastrekda a sililimed iti gang dagiti butangero, dagiti kararanggasan a managrayo kadagiti managay-ayam, tapno ilasinda ti panguloda ken arestuenda ida.
Maal-ala metten dagiti addang kadagiti dadduma a pagilian. Dagiti autoridad iti panagay-ayam nga Italiano, maitunos iti Ministry of Interior, inkeddengda ti panangusar kadagiti alambre kadagiti estadium agraman dagiti mangsalaknib nga iket, dagiti helicopter, adu a polis, ken dagiti closed-circuit television cameras. Ti panangaywan ti militaria iti estadium ket nausig metten. Bayat dagiti panagsagana iti Olympic Games a naangay idiay Seoul, Korea, idi 1988, dagiti autoridad nangsanayda kadagiti polis a manglapped kadagiti panangatake dagiti terorista.
Kalpasanna addada dagiti kinaranggas a nairanta kadagiti referee. Bayat iti nabiit pay a panagay-ayam ti soccer idiay Italia, 690 a referee dagiti biktima. Ti maysa a referee iti panaglaban ti boksing idiay Seoul Olympics ket sirurungsot nga inatake dagiti manangsanay ken uray pay dagiti polis a di umanamong iti pangngeddeng.
Malaksid iti peggad iti biag dagiti tattao, adda met ti kasta unay a gastos iti ekonomia iti kinaranggas iti panagay-ayam. Saan laeng a ti panangipaay iti ginasut a ribo a doliar a maipaay kadagiti pukaw gapu iti panagtakaw, panangraut, ken bandalismo no di ket ti gastos iti pananglapped. Iti maysa a gagangay nga aldaw iti kalendario ti soccer kadagiti Briton, agarup $700,000 ti nagastos a maipaay laeng iti pannalaknib ti polis.
Apay adda ti kasta nga inaanimal a kinaagresibo?
Kinaranggas—“Naisigud” iti Pamay-an ti Panagay-ayam Itatta
Itatta, ti naranggas a kinaagresibo nainaigen iti panagay-ayam. Makapainteres, ti isu met laeng a komision a nangisagana iti resolusion a sinurot ti European Parliament intudona a ti “kinaranggas ket saan a nasken a paset iti panagay-ayam, no di ket naisigud iti pamay-an ti panagay-ayam ken gapu iti kinapudnona a dagiti paglintegan iti ay-ayam, no kasta ti pannakaawagda, dina malapdan a naimbag dayta.” Apay a kasta?
Bueno, malaksid kadagiti naranggas nga ar-aramid dagiti agrayo kadagiti managay-ayam, ti pamay-an ti panagay-ayam ti nagbaliw. Iti kagimongan a mismo, adda ti “kumarkaro a kinaranggas,” isu a binigbig ti European Parliament. Kasta met, ti lubong ti panagay-ayam saanna laeng nga ipagpaganetget ti panagay-ayam. Kas pangarigan, idiay Atenas idi 1896, idiay immuna nga Olympic Games a naaramid iti moderno a tiempo, maysa a grupo dagiti atleta a Briton ti nadiskualipikar gapu ta nagsanayda sakbay ti panangrugi ti ay-ayam. Ti mismo a panagsanayda sakbay ti salisal ti panagay-ayam naibilang a maikontra iti espiritu ti agdadamo isu a naitandudo iti dayta a tiempo. Ti kasta a pasamak itatta pagisemenna ti kaaduan a tattao.
Kalpasan ti umuna a gubat sangalubongan ken nangnangruna simmaruno iti maikadua a gubat sangalubongan, dagiti tattao nga agnanaed iti makuna a narang-ayen a pagpagilian umad-adun ti libre a panawenda. Ti panaglinglingay nakaparpartak ti panagbalinna a nasayaat a pagsapulan iti lubong ti negosio. Makisinsinnalisalen ti pinansial a pagimbagan kadagiti nasional ken sosial a pagimbagan. Itatta dagiti panagay-ayam ket “maysan a buya a sadiay maipangpangruna ti pinansial, napolitikaan, ken sosial a bambanag.” Iti sabali a pannao, ti panagay-ayam nagbalinen a “napateg unay kadagiti kaaduan.” Ti panangabak masansan a kaipapananna dagiti minilion a doliar para kadagiti mangabak! Ti telebision pinaglatakna met ti panagay-ayam ket pinakarona pay ti kinadakes ti panagay-ayam. Masansan agpaut ti kamera ti TV iti naranggas a paset ti ay-ayam imbes a kadagiti pasamak a maikeddeng a nasayaat, nga ulit-ulitenna pay nga ipabuya dayta. Gapuna ti TV mabalin a dina igaggagara a padakkelen dagiti epekto ti kinaranggas iti panagay-ayam iti kapanunotan dagiti agrayo kadagiti managay-ayam ken kadagiti managay-ayam iti masanguanan. Ngangngani awanen ti panagdadamo iti panagay-ayam, ket iti lugarna addan ti “propesional a kinaagdadamo,” kas pangawag ti maysa a pagiwarnak iti dayta, no saritaen ti pinullo a ribo a doliar a nasapulan dagiti atleta idiay Seoul bayat ti 1988 nga Olympics.
Ti nasionalismo pagbalinenna dagiti atleta, managsanay, manedyer, ken dagiti managbuya nga aglablabes ti panangipategda iti panangabak. Babaen ti panangsurot kadagiti internasional a panagay-ayam, maipaay dagiti pammadayaw iti panagballigi iti nangabak, a kas met kadagiti naballigi a manangparmek idi ugma no agawiddan. Nakita daytoy iti nabiit pay idiay Italia, Argentina, ken ti Netherlands, a sadiay dagiti atleta literal a makidangdangadangda agingga iti maudi nga angesda, nga awan panagan-annad. Ket tuladen ida dagiti agrayo kadakuada, nga aglablabesda iti panangipakita iti kinasungdoda iti grupoda wenno iti nasionda, a ginargarida ti panagdadangadang sakbay, kasanguanan, ken kalpasan ti panagay-ayam.
Sakbay a mangrugi ti internasional a kinakampeon iti soccer iti Europa idi 1988, ti linawas a magasin nga Aleman a Der Spiegel kinunana nga adda panagamak a daytoy a pasamak ket agbalin a “nagsayaatan a lugar a pakapataudan iti nakaro unay a panaglalaok ti kinaagresibo, nasionalismo, ken neo-Fascismo.”
Sabali Pay a Porma iti Kinaranggas
Ngem saan laeng a daytoy ti kinaranggas iti panagay-ayam. Idiay 1988 Seoul Olympics, timmaud ti “eskandalo ti panagdroga.” Ti panagdroga, wenno panagusar kadagiti maiparit a droga a mangpabileg iti atleta ken mamagbalin kadakuada a nalalaing pay ngem ti gagangay a pisikal nga abilidadda, ranggasanna agpadpada ti espiritu ken ti salun-at dagiti atleta iti panagay-ayam.
Kasano ti kasaknap daytoy a kasasaad?
[Blurb iti panid 6]
Masansan agpaut ti kamera ti TV iti naranggas a paset ti ay-ayam, nga ulit-ulitenna nga ipabuya dayta
[Ladawan iti panid 7]
Ti nasionalismo inaigna ti aglablabes a panangipateg iti panagballigi
[Credit Line]
Nancie Battaglia