Ti Iglesia Katolika Idiay España—Pannakabalin ken Pribilehio
“Ti Apo inyawatna ken Pedro saan laeng a ti pannakaituray ti Iglesia no di pay ket iti intero a lubong.”—Papa Inosente III.
IDI insurat ni Inosente III dagita a sao idi rugrugi ti maika-13 a siglo, ti medieval nga Iglesia Katolika naragpatnan ti pantok ti pannakabalinna. Ngem ti danat’ nailubongan a pannakabalin winaknitan ti napolitikaan imbes a naespirituan nga aliansa. Kakaruan unay idi idiay España.
Rinabsut ti simbaan ti España ti pannakabalin ken pribilehio babaen iti panangisugponnat’ puersana iti Gobierno.
Instrumento Politikal ti Panagkaykaysat’ Relihion
Idi 1479, kalpasan dagiti adu a siglo a panagturay dagiti nadibidir ken rebeliuso a pagarian, dandani nagkaykaysa amin nga España iti panangituray da Ferdinand ken Isabella. Ngem kasano nga agkaykaysat’ panunot ken panggep toy kabbaro a nasion? Ni Ferdinand nagpatulong iti simbaan. Idi 1478 nabuangay ti Inkisision a sinuportaran ti papa. Itan, ta tenglenen ti ari ken inyusuat ti simbaan, napaneknekan daydi a maysa a kabibilgan nga igam a napartuat a mangep-ep iti relihiuso ken politikal a yaalsa. Gapu ta napartak idit’ panagpaisangol amin a nabuniagan a Katoliko a Kastila, ti laeng natda a tuben iti panagkaykaysa isu dagidi minilion a di nabuniagan—dagiti Judio ken Moslem.
Idi 1492, gaput’ panangidagadag ni Inquisitor-General Torquemada, imbilin da Ferdinand ken Isabella ti ipapanaw manipud España amin a Judio a di nagbuniag. Sangapulo a tawen kalpasanna, amin a Moslem a di nagbalin a Katoliko napaksiatda. Dineskribir ni fraile Bleda dayta inkapilitan nga itatalaw dagiti Moslem a kas “kadadayagan a pasken sadi España nanipud tiempo dagiti Apostol.” Innayonna: “Itan natalgeden ti relihiuso a panagkaykaysa, ket agbannawagen ti periodo ti kinawadwad.” Ti La España Católica (España, a Katolika) pimmudnon, ket kas panangbigbig inawagan ni Papa Alejandro VI da Isabella ken Ferdinand a “Soberano a Katoliko.”
Itan ta naragpaten ti relihiuso a panagkaykaysa idiay España, insaknapen ti Español a simbaan ti teritoriana. Iti sidong ti naarian a suporta ti España, kadisdiskobre ni Columbus idi kadagiti baro a daga ken inilin-ili ti America. Dagiti Dominicano ken Franciscano a fraile, simmurotda kadagiti konkistador a naglayag iti Baro a Lubong, a desididoda nga itagad dagiti pagano iti saklot ti simbaan.
Naibilin ken Cortés, a konkistador ti Mexico, a ti kangrunaan a kalat ti panagbaniagana isut’ inna panagserbi iti Dios ken panangisaknapna iti pammati Kristiana. Kaskasdi, sipaprangkesa nga inadmitirna: “Balitok ti immayak.” Nalabit kaaduan kadagiti konkistador nagkaduat’ motiboda, a kas iti inyebkas ti maysa kadakuada: “Immaykami ditoy nga agserbi iti Dios ken tapno bumaknang pay.”
Sakbay a pinarmekda ti maysa a lugar, imbasa a sipipigsa dagiti konkistador ti dokumento a napauluan Los requisitos—mangmangngeg man wenno saan dagiti umili—a maitunos iti dayta inkapilitan a bigbigen dagiti umili a ti simbaan iturayanna ti lubong ken ti ari ti España isut’ representantena. No dida bigbigen dayta agbanag a “nalinteg a gubat” ti panangsakop ti militar kadakuada.
Minilion nga umili dagiti nabuniagan, adu kadagita apaman a naparmekda. Kalpasanna, nakibinnadang dagiti padi ken fraile kadagiti ari ti España a nangituray kadagiti kolonia. Kas napaliiw ni Paul Johnson a historiador ti simbaan: “Ti Iglesia Katolika nagbalin a departamento ti Español a gobierno, lallalo unay idiay America. . . . Kas supapak, kiniddaw ti Iglesia ti pannalaknib, pribilehio, ken ti di agkupas a debosion ti ari iti naanamongan a pammati.
Gapuna, idi ngudo ti maika-16 a siglo, ti simbaan idiay España nagbalin a kabibilgan a nasional a simbaan ti Kakristianuan. Naan-anay idit’ relihiuso a panangtengngelna iti intero nga España ken ti nakalawlawa a paset ti Baro a Lubong. Ngem ti agsolsolo a pannakabalin ken pribilehio a sinagrapna sigurado a nagturong kadagiti panangabuso a nakarkaro ngem kadagiti dadduma a daga.
[Blurb iti panid 5]
“Immaykami ditoy nga agserbi iti Dios ken tapno bumaknang pay”