Napalabas ti Mexico Apektaranna ti Relihionna Itatta

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Mexico

TI PANAGBISITA iti dakkel a National Museum of Anthropology idiay Mexico City iparangarangna no kasano a ti relihion a Katoliko nga al-alagaden ti adu a tattao idiay Mexico itatta ket inapektaran dagiti relihion ti tribo iti adun a napalabas a siglo.

Pagaammo unay dagiti estudiante iti historia no kasano nga inyam-ammo ni Hernán Cortés ken dagiti padana a conquistadores ti Katolicismo idiay Mexico idi 1500’s. Naipasdek idin dagiti kultura agraman dagiti bukodda a narelihiusuan a pammati sadiay, kas makapainteres unay nga ipalgak dagiti pabuya iti National Museum.

Ni Mexi ti kaunaan a dios ti tribo a Mexica, isu a nalaka a maammuan no sadino a naala ti nagan ti pagilian ken ti kabeserana, ti Mexico City. Imbangon dagiti immuna nga Indians ti Mexico City idi agarup 1325 iti langalang nga isla iti tengnga ti Lake Texcoco. Nagduduma a tribo nga Indian ti damo a nangbukel iti populasion. Addada Olmec, Chichimec, Aztecs, Maya, ken dadduma pay. Tunggal tribo addaan iti bukod a paglaingan iti arte, ket addada pay laeng dagiti tidtidda dagiti damdamo a pasdek, templo, ken siudad.

Panaglaok iti Relihion

Dagiti bumisita iti museo, a masarakan iti makaay-ayo a Chapultepec Park, ti masansan a masdaaw a makaammo no kasano kasaknap ti panaglaok ti kadaanan ken ti moderno a pammati dagiti tattao iti Mexico. Mainayon pay, adut’ agsiddaaw iti pakaiyaspingan ti kaunaan a pammati dagiti tribo kadagidiay inyam-ammo dagiti Katoliko a conquistadores.

Iti silid ti Aztec, ipakita ti nadumaduma a mapa no kasano a nabangon ti Mexico. Manipud kadagiti pabuya nalawag a relihiuso unay dagiti Aztecs. Makita ditoy ti kinitikitan a ladawan dagiti didiosen a dinaydayaw dagiti Aztecs. Maysa a dakkel nga iskultura, kas makita iti daytoy a panid, ket ladawan ti diosa a ni Coatlicue, a maibilang a kas ina agpadpada dagiti didiosen ken dagiti tao. Madlawyo nga isut’ addaan iti nagsinnango a dua nga ulo ti uleg, imbes nga ulo ti tao. Ti kainna ket pasig a naipulipol nga uleg. Agparang a dadduma kadagitoy ti mangisimbolo iti biag ken patay.

Idi dimteng dagiti conquistadores, adu nga Indians ti nagkamang kadagiti katurturodan wenno kadagiti kabakiran. Gapu iti panangiputongda kadagiti bagbagida, naitalimeng ti dadduma a grupo dagiti Indians ti adu a kadaanan a narelihiusan a kapanunotanda ingga ita. “Kas pangarigan,” inlawlawag ti maysa kadagiti giya idiay museo, “patien dagiti Huichol a ti init, ti ugsa, ken ti mais isudat’ mangbukel iti tallo a dios (triad), a maiyasping iti doktrina ti Katoliko a Trinidad.” Kinunana pay: “Dagiti Indians iti Estado ti Chiapas agdaydayawda pay itan kadagiti kadaanan a didiosen sakbay iti panawen Hispanico, a kas ti dios iti tudo, ti dios iti daga, ken ti dios iti angin, ket addaanda iti nagduduma a seremonia maipaay iti tunggal maysa.”

Nalabit a masdaawkayo no apay nga adu idiay Mexico ti agkunkuna a Kristianoda idinto ta al-alagadenda met ti dadduma pay a kita iti panagdayaw. Maipapan iti daytoy, kunaen ti adda a naisurat iti silid nga “Introduction to Ethnography”: “Ti relihion apektaranna ti tunggal paset iti biag dagiti Indian. . . . Ti kapapatgan a nakaidumaan ti relihion nga Indian isut’ panaglaok dagiti ug-ugali a Katoliko kadagiti ug-ugali a pagano, a tidtidda a pammati ken wagas iti panagdayaw sakbay iti panawen Hispanico. Dagiti Huichol, Lacandon, ken Otomi ti nangitalimeng iti kaaduan nga ugali iti relihionda sakbay iti panawen Hispanico; [dagiti Huichol] agdaydayawda kadagiti didiosen a mangiladladawan iti init, danum, ken apuy, ket aywananda ida kadagiti rukib. Pagdaydayawan pay laeng dagiti Lacandon dagiti kadaanan a ladladawan a masarakan kadagiti templo iti Maya.” Wen, gagangay idiay Mexico ti panaglaok ti Katolicismo ken ti kadaanan a pagano a relihion.

Maipasimudaag pay daytoy babaen kadagiti pabuya iti Makin-amianan-a-daya a silid. Salaysayen dagitoy ti pammati dagiti Yaqui, Seri, ken Tarahumara. Kunaen ti adda a naisurat iti silid: “Iti agdama a tiempo, dagiti Yaqui relihiusoda unay a tattao, ket Kristiano ti pammatida nupay nabaliwan ken nabulod. Patienda a ni Kristo ket maysa a Yaqui nga immay ditoy daga tapno isalakanna ida manipud iti layus, tapno ipaayna kadakuada ti beddengda, tapno ibangonna ti walo nga ilida, ken tapno ipaayna kadakuada ti Comunila (grupo dagiti agtuturay). . . . Dida palubosan a mangkumberte dagiti Protestante, wenno ipalubos ti kaadda dagiti padi a Katoliko.”

Nupay kasta, kunaen pay ti adda a naisurat: “Buyogen iti narikut a pammati ken salsalamangka kasta met iti tidtidda ti relihion sakbay iti panawen Hispanico, awatenda met ti relihion a Katoliko. Mamatida iti Kristiano a dios ket masansan a ti init ti tuktukoyenda.”

Ti makita dagiti bumisita iti paset ti Tarahumara pasingkedanna pay ti panaglaok ti kadaanan ken moderno a pammati. Adda makita a bassit a tawa nga addaan iti krus a kayo; kunaen ti adda a naisurat iti baba: “Ti relihion a Tarahumara isut’ produkto ti naglaok a Kristiano ken pagano a pammati. Ti naud-udi ket inyam-ammo dagiti misionero a Franciscano idi maika-17 a siglo. Mamatida ken ni Tata Rioshi (Dios Ama), ken ni Kristo Jesus, ken ni Everuame (ti Naindaklan nga Ina, wenno Birhen Maria), ken kadagiti dadduma pay a sasanto a patron dagiti dadduma nga away. Maibilangda amin a kas dios. Naisalsaluminat’ kinapateg ti krus ta inaigda daytoy iti init ken bulan ken iti panagdayaw iti nadam-eg a daga.”

Iti benneg ti Seri, ilawlawag pay ti adda a naisurat: “Ti relihion nga al-alagaden ti Seri ket naglalaok a kadaanan a pammati a naimpluensiaan iti Kristiano.”

Adu pay ti makita a mangilawlawag iti narelihiusuan a pammati dagiti immuna a nagnaed nga Indians. Kas pangarigan, iti silid ti Makintengnga nga America addada agkakapintas a ladawan a naibatik iti pader a mangirepresentar iti lima a kultura manipud iti rehion ti Pacifico, ti Gulf Coast, ti Maya, ti Altiplano, ken ti Mixtec. Nailadawan dagiti umili nga agrukrukbab iti mais, iti jaguar, iti uleg, ken iti agila—isu a maibilangda amin a kas didiosen.

Kalpasan ti panagbisita iti napintas a National Museum of Anthropology, masdaaw ti maysa iti kasaknap ti panaglaok ti kadaanan nga ugali ken pammati dagiti kaunaan nga Indians a nagnaed iti pagilian ken ti pammati dagiti manangsakop a Katoliko. Kas ipanayag dagiti pabuya, uray itatta adu idiay Mexico ti naimpluensiaan iti relihion ti tribo iti napalabas nga adun a siglo.