Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Apay Nasken nga Agawidak a Masapa?

“ADDA kadi inkeddeng dagiti dadakkelyo nga oras a panagawidyo iti rabii?” inyimtuod ti Agriingkayo! iti maysa a grupo dagiti agtutubo. Dandani wen amin ti sungbatda! Ti sumaruno a saludsod, nupay kasta, nangawis iti nagduduma a sungbat. Insaludsodmi: “Kasano kaladaw ti pagarupyo a nasken a mapalubosankayo nga adda pay laeng iti ruar?”

“Panagkunak rumbeng nga aramidem amin nga ibaga dagiti dadakkelmo,” kuna ni agtutubo a Monica.a Simmupiat ni Bill. “Panagkunak saan a nasken nga ibagada kenka no kaano ti panagawidmo,” inkalinteganna. “Uray isuda met, nalabit kanayonda nga agparabii idi agtutuboda pay.” Ti tin-edyer nga agnagan Sally pinadasna ti nangipaay iti natimbeng a kapanunotan: “Panagkunak nasken nga addakan idiay balay iti oras a kayat dagiti dadakkelmo—no la ket saan a nasapsapa ngem 8:00 t.r.” Kamaudiananna, adda dita ni Jerry, a kasla marurrurod unay. Kunana: “Imbes nga ibagada nga addatayon iti balay iti naikeddeng nga oras, apay a saantay awagan lattan ida ken ibagatayo kadakuada no sadino ti yantayo? Nasken a maawatandatayo koma.”

Aniaman ti bukodyo a kapanunotan, mabalin nga adda inkeddeng dagiti dadakkelyo nga oras a panagawidyo. Nalabit a nainget ti bilinda: ‘Masapul nga addakan iti 10:00 t.r. ta no saan agsaganaka!’ Wenno nalabit mangikeddeng dagiti nagannak kadakayo iti oras nga addakayon iti balay maibatay iti indibidual a kasasaad. “Kalpasan a masinunuoda no sinot’ pakikuyogak ken no sadinot’ papananmi,” kuna ti maysa a 16-años a balasang a naadaw iti magasin a ’Teen, “mangikeddengda iti oras a nasken nga addaakon iti balay. Depende dayta iti tao a pakikuyogam ken ti lugar a papananyo.” Uray ti mammano nga agtutubo a mangtagtagiragsak iti kasla di nalimitaran a wayawaya ket masansan a nasken nga ikkanna dagiti dadakkelna iti sumagmamano nga ideya no sadinot’ yannanto ken ania nga oras a sumangpet.

Kaaduan nga agtutubo ti kasla saan unay a mariribukan kadagita a panangipawil. Ngem dadduma matmatanda ti curfew kas saan laeng a bassit a di kinakumbiniente wenno makaparurod a lapped kadagiti personal a plano. Ti libro a Teens Speak Out, ni Jane Rinzler, inadawna ti maysa a 16-años a balasang nga agrekreklamo: “Ti panagriknak ket kaslaak maysa nga ubing ken awanan wayawaya nga agpili iti kayatko nga aramiden.” Dadduma kaluksawda unay dagiti curfew gapu kadagiti pakasingaan a parnuayen dagita iti biagda. Kuna ti maysa nga agtutubo: “Sakbay a rumuarak iti balay nasken nga ibagak ken nanangko no sadinot’ papanak, no asinot’ kaduak, no kasano ti ipapanko sadiay, no kasano ti panagawidko.”

Dagiti Curfew—Panangmatmat ti Nagannak

Apay a dagiti dadakkelyo saandakay a palubosan lattan nga agawid ken mapan iti kaykayatyo? Bueno, usigenyo ti “limitasion” nga impaay ti Dios iti nasion ti Israel. Iti rabii ti umuna a pannakarambak ti Paskua idi 1513 K.K.P., imbilin ti Dios kadagiti Israelita: “Awanto kadakayo ti rumuar iti ruangan ti balayna agingga iti bigat.” (Exodo 12:12, 22) Nainkalintegan aya dayta iti biang ti Dios? Wen. Maysa dayta a proteksion manipud pannakapapatay babaen ti anghel ni Jehova!

Nupay no ti kasasaad ita ket mabalin a saan a kasta ti kinaganatna, kaaduan a nagannak adda naimbag a rasonda a mangsalaknib kadagiti agtutuboda. Kinapudnona, kadawyan laeng kadagiti nagannak ti agdanag maipapan kadagiti annakda. Dagiti dadakkel ni Jesu-Kristo ket ‘nariribukan ti panunotda’ idi saanda nga ammo no sadino ti yanna—ket isut’ maysa a perpekto nga anak! (Lucas 2:41-48) Ammo dagiti dadakkelyo a saankayo a perpekto. Isu a madanaganda la ketdi kadakayo no maminsan, nupay saankayo a nalaka a maipaspasango iti riribuk. Apay a kasta?

Agsipud ta ammo dagiti dadakkelyo no kasano kapigsa “dagiti tarigagay nga inuubingan”. (2 Timoteo 2:22) Mabalin nga ammoda met manipud iti mismo a kapadasanda a ti “inanak a lalaki [wenno babai] a mabaybay-an ibabainna ni inana.” (Proverbio 29:15) Inamin ti maysa a nagannak: “Maysaak idi a barisuweng nga agtutubo. Ammok dagiti mailimedyo kadagiti dadakkelyo.” Isu a no madamag dagiti dadakkelyo ti maipapan iti pannakiraman dagiti agtutubo iti sekso, alkohol ken panangabuso iti droga, wenno kadagiti nadawel a daydayá iti lugaryo, mabalin a siuumiso nga ikeddengda a mayanatup ti sumagmamano a panangipawil.

Dagiti dadakkelyo mabalin a nainkalintegan met a maseknanda iti kinatalgedyo. Kunaen ti Biblia kadatayo nga idi a dagiti annak a lallaki ni patriarka a Jacob intantanda ti nagawid manipud iti kaparanget ti Siquem, binilin ni Jacob ti anakna a ni Jose: “Inka ita, kitaem no naimbag ti kasasaad dagiti kakabsatmo . . . ket yegmo kaniak ti damag.” (Genesis 37:13, 14) Daytoy ket saan laeng a panagsuspetsa. Gapu kadagiti napasamak sadiay sumagmmano a tawen kasakbayanna, ti Siquem ket maysa a napeggad a lugar para kadagiti annak ni Jacob!—Genesis, kapitulo 34.

Ti lubong ita ket napegpeggad pay ngem idi tiempo ti Biblia—wenno uray idi ubing pay laeng dagiti dadakkelyo. Nakaadayotayon iti “maudi nga al-aldaw,” panawen nga impadto ti Biblia a pakapasamakan “dagiti napeggad a panawen a narigat a pakilangenan.” Ti sao a Griego a naipatarus a “narigat a pakilangenan” ket mabalin met a maipatarus kas “nakaam-amak,” “napeggad,” “nariribuk,” ken “narigat.” (King James Version, Douay, English Revised Version, Moffatt) Adu a tattao ita ti “awanan panagteppel,” wenno “naranggas.” (2 Timoteo 3:1-5; Today’s English Version) Ngarud, dagiti naranggas a krimen, agraman ti panangrames ken panangpapatay ket nakaam-amak a kinapudno iti biag itatta.

Ammo met dagiti dadakkelyo nga ad-adda nga agpeggadkayo bayat nga umadalem ti rabii. “Mabalin a mapasamak dagiti dakes a banag no rabii unayen,” inamin ti maysa a balasang iti Agriingkayo!, “ket dagiti dadakkelyo ikagkagumaanda a salaknibandakayo.” Inlawlawag ti sabali pay nga agtutubo: “Kalpasan ti tengngat’ rabii, nakaad-adu dagiti nabartek a tsuper iti dalan, isu a nasaysayaat no dikay agparabii unay.”

Ngem addada met dagiti moral a peggad. Bayat a lumabas ti rabii, kumapsut ti panagteppel, ken tumanor ti nadawel a kababalin. Buyogen naimbag a rason, ngarud, inaig ti Biblia ti nalulok a kababalin iti isasangbay ti rabii. Idiay Isaias 5:11, inyebkas ti Dios ti “ay-ay” kadagidiay “marabiian unay, agingga iti paggil-ayaben ida ti arak.” (Idiligyo ti 1 Tesalonica 5:7.) Mabalin ngarud nga amken dagiti dadakkelyo a no marabiian kayo unay, ad-adda nga agpeggadkayo a mairaman kadagiti nadawel a daydayá, panagbartek, wenno seksual nga imoralidad. Gapuna no awankayo pay iti balay iti oras nga inanamaen dagiti dadakkelyo nga addakayo koman, agdanagda la ketdi. Ket maikarida iti panangilawlawagyo.

Kinuna ti maysa nga agtutubo a babai: “Naminsan narabiianak iti balay ti gayyemko a babai. Saan nga ammo ni nanang no sadino ti yanko, isu a napannak sinapul. Isut’ nagpagnapagna iti sangakaarrubaanmi a mangaw-awag iti naganko!” Nakababain? La ketdi. Ngem kas inlawlawag ti maysa nga ina, “Pampanunotek a mabalin nga adda dakes a napasamak kadagiti [balasangko] no kasta a marabiianda nga agawid.”

Kaipapananna a Maseknanda

Ngem no ngay saanyo a pampanunoten ti pannakairaman iti nalulok a kababalin? No ngay tarigagayanyo laeng ti agpalabas iti tiempo a kadua dagiti gagayyemyo? Pudno, mabalin a makaupay nga addakayo iti balay idinto a dagiti kapatadayo ket mapalubosanda a rumuar. Mabalin a nakababain met nga ilawlawagyo kadagiti gagayyemyo a saankayo a makasurot kadakuada gapu ta masapul nga agawidkayo a masapa. Ngem no panunotenyo a naimbag, agpayso ti kuna ni agtutubo a Leslie. Kunana: “Aniat’ aramidenyo iti alas dose a saanyo a maaramidan iti alas otso?” Iti sabali a pannao, saan kadi a mabalin met a tagiragsaken ti kaaduan a nasayaat a kita ti paglinglingayan bayat a nakariing pay dagiti tao? Isu nga apay nga isagmakyo ti bagiyo babaen ti panagparabiiyo?

Sabali pay a punto a nasken nga utobenyo: Ti kadi panagparabii unay nasayaat a panangusar iti tiempoyo? Paregtaen ti Biblia dagiti Kristiano: “Kitaenyo ngarud a siannad no kasano ti pannagnayo, saan a kas la nakuneng, no di ket kas la masirib; a kailalaanyo ti gundaway a panagaramid ti naimbag, ta dagiti al-aldaw dakesda.” (Efeso 5:15, 16) Maysa pay, ti kadi panagparabii pasayaatenna ti panagadalyo iti leksionyo wenno tulongannakayo a mangiringpas kadagiti trabaho iti pagtaengan? Lapdanna aya ti abilidadyo a mangipamaysa kadagiti Nakristianuan a gimgimong?

Kamaudiananna, mabalinyo a matmatan ti pannakalappedyo kas panangiyebkas iti ayat dagiti dadakkelyo. Iti librona a How to Raise Parents, insaludsod ni mannurat a Clayton Barbeau: “Aniat’ makunam no siak, kas ti nagannak kenka, kunak kenka, ‘Awan bibiangko no agusarka iti droga wenno uminomka wenno agsigarilioka. Awan bibiangko no nakaparpartak ti panagpataraymo. Awan bibiangko no naladawka nga agawid. . . .’ Ania ngay ti ipampamatmatko kenka? Siempre: Ibagbagak a, ‘Saanka nga ay-ayaten. Saanak a maseknan kenka. Saanka a napateg kaniak.’” Pudno, mabalin a no dadduma apalanyo dagiti dadduma nga agtutubo a mangtagtagiragsak iti ad-adu a wayawaya. Ngem laglagipenyo: “Ti mangiliklik iti pagbaot kagurana ti anakna; ngem ti agayat kenkuana saplitenna a siannad.”—Proverbio 13:24.

Dikay mabalin a laksiden dagiti pagannurotan ken limitasion bayat nga agbibiagkayo. Isu nga apay a supringenyo ti simple laeng a curfew? Pudno, no dadduma mabalin a di nainkalintegan dagiti curfew, ket ti masanguanan nga artikulo tulongannakayonto a mangtaming iti dayta a kasasaad. Nupay kasta, masansan a nainsiriban no makitunoskayo kadagiti dadakkelyo ken agbalinkayo a mannakaawat iti rikriknada. Kunaen ti Proverbio 28:7: “Ti mangsalimetmet iti linteg anak a masirib.” Mabalin nga inton agangay matmatanyonto dagiti bambanag kas iti panangmatmat ti maysa nga agtutubo a babai a nagkuna: “Diak maawatan no apay a kasta unay ti panangsalaknib da nanang ken tatang kaniak ken makaluksawda no marabiianak a sumangpet. Ita ta maysaak metten a naganak, ammok no apay a madanagan ni nanang nga agur-uray kaniak. Agsipud ta isut’ maseknan kaniak!”

[Footnote]

[Ladawan iti panid 21]

Masansan a karurod dagiti agtutubo ti agawid a masapa