Dagidiay Karkarna a Marsupial iti Pagilian iti Baba
Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Australia
ANIA aya a talaga ti marsupial, ken aniat’ mamagbalin kadagiti marsupial a karkarna? Iti simple a sao, ti marsupial ket maysa a kita ti agpaspasuso nga animal. Nupay kasta, saan a kas kadagiti kaaduan nga agpaspasuso nga animal, dagiti kabaian a marsupial awanandat’ kadkadua iti aanakanda no masikogda. Mangipasngayda iti bassiusit ken di makakita nga urbon, sada pasusuen ken salakniban iti supot nga adda iti ruar. Isu a ti marsupial ket maysa nga agpaspasuso nga animal nga addaan supot, tangay ti sao a Latin a marsupium kayuloganna “supot” wenno “bulsa.”
Kinapudnona, ti kangaroo ket maysa laeng kadagiti 250 a kita dagiti marsupial. Adda dagiti marsupial iti dadduma a pagilian malaksid iti Australia—ngem narasay. Kas pangarigan, ti opossum iti Amianan nga America ket maysa a marsupial, ken masarakan dagiti dadduma iti Sud America. Ngem idiay Australia ken dagiti isla ti Abagatan a laud a Pasipiko ti pakasarakan iti kaaduan a marsupial ditoy lubong, adda agarup 175 a kita sadiay. No pagdadagupen, adda 45 a kita dagiti kangaroo idiay Australia, ngem ti nagdakkelan a lumabaga a kangaroo ti kalalatakan. Daytat’ kadadakkelan a marsupial, nga agdagsen iti agingga iti 90 kilo, ken nataytayag ngem ti kaaduan a lallaki. Ngem basbassit ti kabaian ken pangasulen a dapuen ti marisna.
Makalagto dagiti kangaroo iti aginggat’ 11 metros iti maysa laeng a panaglagto. Dagiti dadduma matarayda ti 64 kilometros kada oras ken malagtoda dagiti alad nga agtayag iti nasurok a 3 metros. Daytoy a nagdakkelan a nalabaga a kangaroo ken ti basbassit a dapuen a kangaroo ket masarakan iti kaaduan a deppaar ti kontinente ti Australia. Gagangay ken kaay-ayo dagita a buyaen dagiti turista a lumabas kadagiti kabakiran ken uray kadagiti nadagaang a disierto iti sentral Australia. Mannakipulapol nga animal dagiti kangaroo ken masansan nga agkukuyogda.
Naisangsangayan a Pannakaiyanak
Nalabit a ti karkarna unay iti biag ti marsupial isut’ pannakaiyanak ken pannakataraken ti urbon. Dagiti kangaroo ti kadawyan kadagiti kaaduan a marsupial. Tallopulo ket tallo aginggat’ 38 nga aldaw laeng kalpasan ti panagasawa, maiyanak ti urbon a kangaroo. Ngem ti kaiyanak nga urbon ket kas kabassit ti sikog—bassiusit, kasla bukel ti utong ti itsurana, nga agdagsen iti agarup 0.75 gramo, basbassit ngem ti murdong ti kikityo, ken gistay agsaragasag.
Kalpasan la unay ti pannakaiyanakna, daytat’ “kumalay-at” manipud iti aanakan ti inana nga agturong iti dutdotna. Sana ikarigatan ti kumalay-at iti 15 centimetro a mapan iti supot ti inana nga usarenna dagiti babassit a nagkuko a takkiagna. Sa sumuso iti maysa kadagiti uppat nga ammutil, a bumsog iti ngiwatna. Ditoy ti pagtaraonanna, ket iti sumaganad a lima a bulan, aggian iti daytoy a komportable a pagtaraknan sakbay ti damo nga itatan-awna manipud iti supot.
No innem a bulannan, padasen ni urbon a joey (kas panangawag kadagiti urbon a kangaroo) ti rummuar ngem masansan nga agsubli iti supot maipaay iti taraon ken talged. Kamaudiananna, nupay kasta, ikeddeng ti ina a dakkel unayen ni joey tapno agtalinaed iti supot isu a lapdanna nga agsubli sadiay. No 18 a bulannan, agwaywayasen a naan-anay manipud iti inana.
Sabali pay a karkarna isut’ panangpataud ti ina a kangaroo iti dua a kita ti gatas nga agiddan. Kalpasan unay ti pannakaiyanak ni inauna a joey, makiasawa manen ti inana. Saan pay laeng nga aggargaraw ti kain-inaw a sikog agingga a rugian ni inauna a joey ti apagbiit nga iruruarna manipud iti supot. Sa maiyanak ni bassiusit nga adingna ken sumuso iti maysa pay nga ammutil iti supot.
Ngem agsussuso pay laeng ni inauna a joey iti sigud nga ammutilna. Ti adatna, kasapulan ni kappasngay a sinansikog a joey ti naiduma a gatas. Ngem saan a parikut daytoy, ngamin mangpataud ti inana iti gatas a nabaknang iti asukar iti ammutil a pagsussusuanna, idinto ta manipud iti sigud nga ammutil ni manongna itultuloy ti ina ti mangpataud iti gatas a nabaknang iti protina ken taba para ken manongna!
Nupay naamoda nga animal, aggagantil no dadduma dagiti kalakian a kunam la no agdidinnanogda. Masansan a dua nga ub-ubing a kalakian ti agsinnubok iti pigsa. No maminsan agdinnanog ti dua a nataengan a kalakian maipuon iti maysa a kabaian! Napeggad daytoy a ranget, ngamin agkinnaramut ken agkinnugtar dagiti agkaribal nga agrayo.
Ti Makaay-ayo a Koala—Sabali pay a Karkarna a Marsupial
Kas kalatak ti kangaroo, ken masansan nga agparang kadagiti broshur para kadagiti turista idiay Australia, isu ti kapipintasan a marsupial—ti koala. Iti laeng kayo ti pagnanaedan daytoy a bassit a parsua ken agsursor laeng no rabii. Masansan a mapagkamalian a maysa nga uso gapu iti langana, isu a no dadduma sibibiddut a maawagan iti koala nga uso. Ngem awan a pulos pakainaiganna iti uso, ken saan met a maysa a kita ti opossum wenno sunggo. Pudno a karkarna unay. Wen, adda laeng maymaysa a kita ti koala, ken masarakan laeng kadagiti makindaya nga estado ti Australia.
Kankanayon a makaay-ayo ti koala, buyogen ti nalamuyot, nagpintas nga arakupen a langana, naraniag a sinanbutones a matmatana, nalukneng ken nagoma nga agongna, ken ti kasla madandanagan a kanayon a rupana. Babassitda nga animal, nga agarup 60 centimetros laeng ti katayagda ken agdagsen manipud 8 aginggat’ 14 kilo.
Umasping ti pannakaiyanak ti urbon a koala iti kaaduan a marsupial malaksid a ti ina a koala ket addaan iti supot nga aglukat iti kutitna. Aggian ti urbon iti supot iti uneg ti innem a bulan, ket no rummuaren, agsakay iti bukot ni inana bayat nga okupado a mangsapsapul kadagiti naimas a bulbulong kadagiti kaykayo.
Naisangsangayan a Sistema ti Panagrunaw
Napili a mannangan dagiti koala. Dagiti laeng bulong ti kayo nga eucalyptus ti kayatda. Ken saan nga uray ania a bulong laeng. Kadagiti 600 a nagduduma a kita ti eucalyptus, 50 wenno 60 laeng a kita ti kanenda. No kanen dagiti dadduma nga animal dagitoy a bulong, matayda la ketdi gapu iti lana ken kemikal dagiti makasabidong a bulong. Ti narikut unay a sistema ti panagrunaw tulonganna dagiti koala a mangrunaw iti espesial a taraonda, ngem ti kasta a naisangsangayan a taraon ikkanna ida iti naidumduma nga angot ti bagi!
Kuna dagiti dadduma nga autoridad a saan a pulos nga umin-inum dagiti koala, ken ti sao a “koala” ket sao kano dagiti Nagkauna nga Australiano a kayuloganna “Diak umin-inum.” Kaskasdi impakita ti naannad a panangpaliiw a pasaray dumsaag dagiti koala manipud kadagiti kayo tapno uminumda, ken no dadduma manganda pay iti bassit a daga tapno masupusupan iti mineral ti kurang iti mineral a taraonda.
Nupay masarakan dagiti kangaroo kadagiti adu a zoo iti aglawlaw ti lubong, manmano laeng a zoo ti pakasarakan kadagiti koala iti ruar ti Australia. Ngem nakakitakayo man iti koala wenno saan pay, masiguradomi nga umanamongkayo a pudno a karkarnada nga animal—dagitoy nga agpaspasuso nga animal nga addaan kadagiti supot ken awanan kadagiti kadkadua.
[Ladawan iti panid 16]
Ti ina a kangaroo a kaduana ni “joey” iti supotna
[Ladawan iti panid 17]
Koala a mangmangan kadagiti bulong ti kayo a gum
[Credit Line]
Melbourne Zoo Education Service, Victoria, Australia