Panangmatmat iti Lubong
Mawaswaswas a Panagasawa
“Kaaduan a pareha nga agkasar ita ti nagkabbalay nga immuna,” ipadamag ti Guardian Weekly ti Manchester, Inglatera. Kunaen ti pagiwarnak nga ipakita dagiti panagadal idiay Canada, ti Estados Unidos, Inglatera, ken Sweden a dagiti pagassawaan a nagkabbalay nga immuna ti addaan nangatngato a bilang ti panagsina. Naammuan ti maysa a surbey idiay Inglatera nga 60 porsiento iti kasta a pagassawaan ti ad-adda nga agdiborsio wenno agsina ngem kadagidiay saan pay a nagdenna sakbay ti panagasawada. Ket umad-adu dagiti ubbing a maiyanak kadagiti nagannak a di mangipatpateg ti panagasawa. Idiay Inglatera ken Wales, 31.2 porsiento kadagiti naiyanak ket bastardo. Umasping unay, impakita ti maysa a nabiit pay a panagadal nga idiay Scandinavia, Austria, Switzerland, ken Liechtenstein, agarup kakatlo kadagiti amin a naiyanak ket bastardo. Kadagiti 12 a pagilian ti European Community, ti bilang ken agarup 20 porsiento.
Panagsakdo kadagiti Ulep
Ti bassit a pagkalapan a bario idiay Chungungo, Chile, ti awanan nadalus a mainom iti adun a tawen. Ngem itay nabiit ket saanen, gapu iti naisalsalumina a pamay-an iti panagurnong ti danum. Awan unay ti tudo iti daytoy a rehion, ngem masansan nga agangep manipud Pacific Ocean. Napuskol unay ti angep nga agdisso iti 800 metro a bantay iti ngatuen ti bario. Ditoy nga inyukrad ti maysa a timpuyog dagiti sientista a taga-Canada ken Chile dagiti dadakkel a plastik a pagsagat nga isut’ mangsakdo ti danum manipud kadagitoy nga ulep. Bayat a maurnong dagiti arimukamok iti pagsagatan, agtedtedda a maiyayus iti maysa a pagayusan iti baba ti pagsagatan. Agsisilpo dagiti pagayusan a mangiyayus ti danum nga agturong iti bario. Nupay awan ti koriente, mangipaay daytoy nalaka a maaywanan a pamay-an iti agarup 25 litro a nadalus a mainom a danum iti inaldaw nga agpaay iti 350 nga umili ti Chungungo. Patien dagiti managsirarak a paset iti proyekto nga agarup 22 a pagilian iti innem a kontinente ti magunggonaan manipud iti kasta a pamay-an. Ngem daytat’ saan a baro a kapanunotan; agsaksakdo dagiti kayo manipud angep iti rinibon a tawen.
Simmam-it a Karayan
Ti Nam Pong River ti Thailand, ti kangrunaan a paggapuan ti taraon ti ginasut nga umili nga agnanaed iti igidna, ti kellaat a nagbalin a napalet ken napigket itay nabiit. Sigun iti Asiaweek a magasin, naaddaan ti abut ti maysa a pagipempenan ti maysa a lokal a pagaramidan ti asukar, a nangiyayus idiay karayan iti 9,000 tonelada iti nadaruy a tagapulot. Bayat a dinadael ti nasam-it nga ayus ti oksihena ti karayan, daytat’ nangpapatay iti mapattapatta a 1,000 libra iti ikan iti tunggal kilometro a panagayusna. Iti panangawag ti Asiaweek a “di umno a gandat a mangtengngel iti pannakadadael,” pinadas dagiti opisial nga ikkaten ti naiyayus a tagapulot babaen ti panangipaayusda iti 84 milion kubiko metro ti danum manipud iti maysa nga asideg a dam. Ngem ti gandat ti ad-adda laeng a nangiwaras iti nadaruy a tagapulot iti 600 kilometro nga agay-ayus nga agturong iti dua pay a karayan. Pattapattaen ti maysa nga eksperto iti aglawlaw nga alaenna ti agarup 12 a tawen sakbay a makasubli dagiti karayan iti dati a kasaadda.
Dagiti Ubbing iti Sidong ti Pannakapilit
Adu nga ubbing kadagiti siudad ti Japan ti agbibiag iti sidong ti pannakapilit a mangpasakit kadakuada, ipadamag ti Asahi Shimbun, maysa a pagiwarnak ti Tokyo. Kalpasan ti maysa nga aldaw idiay eskuelaan, naipadamag a gagangayen kadagiti ubbing ti sumrek iti rabii kadagiti eskuelaan a mangrepaso sakbay iti panageksamin. Adda ti kasta unay a pannakapilit a makisalisal kadagiti eksamin iti high school ken unibersidad. Ipadamag ti pagiwarnak a 37 porsiento kadagiti ubbing a lallaki iti elementaria ti kanayon nga uminom kadagiti “mangpasaranta nga inumen” a tumulong a mangbang-ar ti pannakabannogda, ket nasurok a 20 porsiento kadakuada ti agsagsagaba kadagiti naktangan nga abaga, insomnia, wenno pannakaulaw.
Panangisuro ti Pannakipagrikna kadagiti Doktor
Mangipatpatungpal dagiti dadduma nga ospital ken medikal nga eskuelaan idiay Estados Unidos kadagiti karkarna a programa a mangsanay kadagiti doktor tapno agbalinda nga ad-adda a mannakipagrikna. Mangtangtangdan ti maysa nga ospital idiay Siudad ti Nueva York kadagiti artista a mangakem iti paset dagiti pasiente. Bayat a dumdumngeg ti masansanay a doktor kadagiti reklamoda, isut’ mai-videotape ket kalpasanna buyaenna ti panangiparangna. “Nagpakumbaba ken naklaatda iti nabuyada kadagiti tape,” kunaen ti direktor ti ospital a ni Dr. Mark Swartz iti The New York Times. “Kunaenda, ‘Kanayon kadi a kasta ti reaksion ti rupak?’ ‘Kastaak kadi kaunget?’” Ti maysa pay nga ospital ti mangted ti akem kadagiti doktor kas pasiente tapno mapadasanda ti rikna ti agpaagas. Kaskasdi, isuro ti maysa nga ospital kadagiti medical residents a padasenda ti karirikna dagiti lallakay/babbaket babaen ti panangisuotda kadagiti nalidem a contact lens, earplug, ken rubber a guantes. Maikabil met kadakuada dagiti bislak a mangpakettang kadagiti susuopda ken dagiti bukbukel kadagiti sapatosda tapno kasla agkalioda. Masapul nga aramidenda dagiti simple a pammilin, kas ti panangsurat kadagiti porma ti seguro ken panangikkat ti kalub dagiti bote ti agas. “Iti sumaruno a panawen ti diskusion,” ipadamag ti Times, “masansan nga iyebkas dagiti residents ti pannakasimron ken pannakarurod a nariknada iti panagakemda kas lallakay/babbaket a pasiente.”
Bumasbassit ti Bilang dagiti Padi idiay Ireland
Sigun kadagiti naipablaak a bilang iti Irish Times, idiay Republika ti Ireland napartak ti ibabassit ti bilang dagiti mayat nga agbalin a padi. Idi 1970, addada 750 a nangawat iti narelihiusuan nga ayab ti Iglesia Katolika. Iti 1989 bimmaba ti bilang iti 322, a mangipakita iti 57-porsiento a panagbaba. Iti nagbaetan ti 1977 ken 1989, bimmaba ti bilang dagiti padi iti parokia manipud 206 iti 139; bimmaba manipud iti 261 agingga iti 99 ti bilang dagiti kabbaro iti klerigo ken narelihiusuan nga orden; ket nagsuek manipud 98 agingga iti 9 ti bilang dagiti kabbaro a monghe.
Putden ti Sara, Ispalen ti Rhino
Nagtungpal ti gobierno ti Zimbabwe iti kauddian pamay-an tapno salakniban manipud kadagiti managanup ken ti ngannganin a pannakapukaw ti bumasbassit a bilang ti black rhino. Idinto a sara laeng ti tarigagayan dagiti managanup, maysa a beterinario ken maysa a timpuyog dagiti mangay-aywan iti kabakiran ti nangpaturog kadagiti rhino babaen iti tranquilizer ket pinutedda dagiti sarada. Nupay no agdanag dagiti dadduma a biologo a mabalin a masapul dagiti animal dagiti sarada iti di pay ammo a panggep, agparang a kabaelan dagiti rhino a salakniban dagiti bagida ken dagiti annakda uray no awan dagiti sarada. Iti nabatbati pay a 3,000 a black rhino idiay Africa, agarup 1,000 ti adda idiay Zimbabwe. Kadagiti agdama a bilang, patpatayen dagiti managanup iti dayta a pagilian ti nasurok a sangagasut kadagitoy a nakaskasdaaw nga animal iti tinawen.
Parikut dagiti Iskuater
Gapu iti nakaro unay a tikag, rinibo idiay Sud Africa ti mangpanpanaw kadagiti pagtaenganda kadagiti away ket agturturongda kadagiti siudad tapno agsapul iti pagtrabahuan. Gapu iti panagsuek ti ekonomia, awan ti gundawayda a makabiruk iti pagsapulan kadagiti siudad, no ar-arigen. Immadu dagiti pagtaengan nga iskuater a buklen dagiti babassit a kuarto. Agreklamo dagiti akinkua kadagiti pagtaengan iti assideg a luglugar gapu ti panagpababa ti gatad dagiti sanikua ken ti makapadanag nga iyaadu ti panagtakaw. Kunaen ti dadduma a masapul nga ipaayan ti gobierno dagiti iskuater iti nalakat’ gatadda a balbalay. Ngem kas ti kunaen ti pagiwarnak a Sowetan, ti kasta a proyekto ket saan a “nalaka.” Pattapattaen ti maysa a timpuyog dagiti managsirarak nga adda 7,000,000 a tattao ti agnanaed kadagiti kampo dagiti iskuater iti intero a pagilian.
Kape kas Droga?
Mabalin—ken no maminsan—usaren dagiti atleta ti kape a mangpasayaat iti panagay-ayamda, a kas iti panangusarda iti droga, kinuna ti maysa a propesor idiay Brazil. Sigun iti pagiwarnak nga O Estado de S. Paulo, kunaen ni Luiz Oswaldo Rodrigues, maysa a propesor idiay School of Physical Education ti Federal University of Minas Gerais: “Patiek a dagiti atleta a pinaliiwko iti panagsirarakko ket adda iti nakainum iti droga a kasasaad—nupay no imminumda ti caffeine iti basbassit ngem iti maiparit.” Inkeddeng ti International Olympic Committee ti 750 miligramo ti caffeine kas ti maipalubos, a mabalin a 11 a tasa iti naingel a kape. Sigun iti doktor, simmayaat ti panagtaray dagiti managtaray iti adayo iti 20 porsiento gapu iti caffeine iti kape.
“Kinadakes idiay Sakristia”
Kinondenar itay nabiit ni Rodolfo Reviglio, maysa a nangato-ti-saadna a padi idiay Turin, Italia ti naipadamag iti pagiwarnak a La Repubblica a nasaknap a “kinadakes idiay sakristia.” Kunana: “Iti napalabas a sumagmamano a bulan, nagparang nga adda dagiti kaso dagiti padi nga immawat kadagiti sagut ken pabor manipud kadagiti politiko ken kandidato a kasukat ti napanayag wenno di madlaw a panagkampaniada nga agpaay kadagiti politiko.” Ikalintegan ni Reviglio a ti kasta a kinadakes ket saan a limitado kadagiti panawen ti eleksion, a kunkunana a gagangayen a “madamag ti saan nga umno a panagkadua dagiti padi ken opisiales ti publiko iti panangtamingda kadagiti papeles, a mangkidkiddaw iti pammalubos,” ken dadduma pay nga ar-aramid, nga amin ket inyarig ni Reviglio kas “kadagiti pamay-an dagiti Mafia.”
‘Dagiti Kellaat a Mabalo’
“Awan ti pinnakada, awan ti panawen a kunaen, ‘Dungdungnguenka,’ awan panagsagana wenno panawen nga awaten ti idadateng ni patay.” Kasta ti panangiladawan ti nabalo a mannurat a ni Jenny Cullen iti magasin a Femina ti Sud Africa iti kinasaem ti kellaat nga ipapatay ni lakayna. Mabalin nga agbanag ti kasta nga ipapatay iti at-atiddog a panawen ti pannakellaat ngem ti mapadasan dagiti babbai idi natay dagiti assawada kalpasan ti nabayag a pannakaidalit. “Iti adu a bulan, ti kellaat a nabalo ti mabalin a di mamati iti napagteng a pasamakna,” kunaen ni Cullen, sana innayon a mabalin a matawenan sakbay a maawatanna ti napasamak—maysa a kinapudno a no maminsan ket saan a maawatan dagiti gagayyem ken kakabagian. Siempre, kas intudo ni Cullen, “ti ipapatay ti asawa, uray no ninamnama, ket makakellaat.” Ngem iti bukodna a kapadasan, ipanamnamana kadagiti nabalo a nupay dagiti naladingit a rikna ket saan a naan-anay nga agpukaw, “inton agangay ti saemna ti main-inut a maep-ep ket iti kamauddiananna mailiwliwagton.’’
Maysa a Napeggad a Negosio
Pagregreggetan unay ti Red Cross Society ti Japan a pawilan dagiti tattao manipud panagdonar ti dara tapno mailibreda laeng iti pannakasukimat iti mikrobio ti AIDS. Itay nabiit binilin ti [Red Cross] dagiti pagipempenanna ti dara a saanda nga ipalgak kadagiti nagdonar dagiti nagbanagan dagiti panangsukimat iti darada. Ket iti maysa a pakaammo iti pagiwarnak nga Asahi Shimbun, kiniddaw ti Red Cross kadagidiay amkenda nga addaanda iti mikrobio a saanda nga agdonar ti dara. Inlanad ti pakaammo: “Awan ti pamay-an, uray iti kabaruanan a pamay-an ti panangsukimat, a maammuan dagiti namulitan a dara iti panawen a baet ti pannakaimpeksion iti AIDS ken ti panagadu dagiti mikrobio.” Kaskasdi, “agparang nga umad-adu dagiti tattao nga agdonar ti dara kas ti libre ken kalakaan a pamay-an tapno maammuan no addaanda iti AIDS,” impadamag ti pagiwarnak a Yomiuri Shimbun. Itay napan a tawen, impabigbig daytoy a pamay-an nga addaan iti AIDS dagiti 29 a nagdonar ti dara.