Panangmatmat iti Lubong
Panagsubli ti Makaakar a Sakit
“Saan a napukaw ti peggad dagiti makaakar a sakit. Kumarkaro ketdi,” kuna ni Robert Shope iti Yale University maipapan ti report nga inruar ti National Academy of Sciences ti E.U. “No ditay mangaramid manen iti nainget a panagsagana tapno masaluadan dagiti bambanag, maipasangotayo kadagiti baro a pakarigatan nga umarngi iti saplit ti HIV wenno ti saplit ti trangkaso idi 1918-1919.” Uppat a sakit ti “timmauden a di napakpakadaan, a nangibunga iti adu a pakarigatan ken ipapatay,” kuna pay ni Joshua Lederberg, kadua ni Shope a tsirman iti komite a nangisagana ti report. Dagiti sakit ket sarut a di maagasan ti antibiotic, AIDS, sakit a Lyme, ken ti makapapatay a baro a kita ti streptococcal [paparaw] nga impeksion. Nupay adu nga agas ken antibiotic ti napatauden iti napalabas a tallo a dekada, pinataud dagiti mikrobio ti panglaban kadakuada iti nadumaduma a pamay-an. Ti bakteria, kas pangarigan, masandianna ti genetiko a material agraman dagiti genes tapno makontrana ti antibiotic. Kabayatanna, nagbalinen a pakaakaran dagiti di maagasan a sakit dagiti ospital, day-care center, ken dagiti pagkamangan dagiti awanan pagtaengan. Ket ti umad-adu a panagbiahe iti intero a lubong ti nangiwaras kadagiti “mikrobio a di mapaksiat ti agas.” Kuna ni Barry Bloom ti Albert Einstein College of Medicine ti Nueva York: “No maipapan kadagiti makaakar a sakit, agpegpeggad amin a tattao iti amin a pagilian.”
Naranggas a Krimen Idiay Canada
“Natalna kadi a lugar ti panangipagarupyo iti Canada? Agpanunotkay manen,” kuna ti The Toronto Star. “Maikadua itan ti Canada kadagiti lugar a kangatuan ti bilang dagiti naranggas a krimen iti makinlaud a pagilian’’. Impakita ti maysa a sangalubongan a panagadal a mamindua agingga iti mamitlo nga ad-adu ti krimen ti Canada ngem iti Makinlaud a Europa, a mamitlo met nga ad-adu ngem iti Japan. Nagdoble ken nagtriple pay ketdi ti krimen ti Canada kadagiti kallabes a dekada, a ti kaaduan a krimen ket napasamak iti siudad ti Vancouver, Edmonton, ken Ottawa. Simmaganad ti London ken Ontario a sinaruno ti Toronto ken Montreal. Sigun iti kriminologo ti University of Ottawa a ni Irvin Waller, mabalin a kumaro pay ti naranggas a krimen malaksid no marisut dagiti pagtataudan ti parikut, kas ti kinapanglaw, [kinaawan ti] pagtaengan, pannakabaybay-a, kinaawan panggedan, ken di umiso a panagusar iti alkohol ken droga.
Dagiti Simponia [ti Musika] Idiay Pagpastoran
Ad-adalen dagiti mangay-aywan iti pagpagatasan ti an-animal idiay Japan iti ad-adda nga episiente ken di unay makataktak a pamay-an a panangipastor kadagiti baka a nagwaras kadagiti turod, a ti kaaddada ket di unay masiputan. Isu a nageksperimentoda tapno makita no mabalin a maaywanan dagiti baka babaen iti musika. Iti las-ud ti 13 nga aldaw, pinatokarda ti Hapones nga ayug ti Haru no Ogawa (Brook in Springtime) iti 16 a baka, iti saggatlo a minuto, mamindua inggat’ maminpat iti tunggal aldaw. Kalpasanna, dagus a pinakanda dagiti baka iti paggugustoda a taraon. Kalpasan ti pannakasinga iti kalam-ekna kabayatan ti panagpasngayda, naipastor dagiti sangapulo kadagiti “nasanay” a baka agraman dagiti siam nga urbonda. Napatokar manen ti isu met laeng nga ayug. “Iti dua [laeng a] minuto,” ipadamag ti Asahi Evening News, “simmangpet ti intero a pangen, pinagawid ida ti musika a dida nangngegan iti agarup uppat a bulan.”
Nasayaat-Pannakailimedna a Panangagas
Impalgak ni Propesor Margareta Mikkelsen, maysa a konsultant, ti maysa kadagiti palimed ti timpuyog ti medisina ti Denmark. Kinunana a kanayon a maduktalan dagiti doktor a mangek-eksamin kadagiti pasiente a nakatawid iti sakit a ti lalaki a naawagan nga ama ti maysa nga anak ket saan a pudpudno nga ama gapu ta di agpada ti chromosome-da. Sigun iti diario a Süddeutsche Zeitung, 5 inggat’ 8 porsiento kadagiti amma ti Denmark ket saan a pudpudno nga amma dagiti annakda. Kaipapanan daytoy nga agarup 3,000 iti 60,000 a maipasngay iti tunggal tawen ket bastardo. Saan a naipakaammo kadagiti lallaki daytoy a palimed amangan ta masinasina ti pamilia.
“Trahedia iti Maysa a Trahedia”
Impalgak ti nabiit pay a seminar nga inyurnos ti World Health Organization ken ti International Center of Research and Relief idiay Roma ti maysa “nga atiddog a listaan ti kinaulpit, panangsayang, ken di nakapapati a kinadakes a kanayon a nakairaman dagiti sangalubongan nga organisasion ti panangarayat,” kuna ti Economia, maysa a suplemento ti diario a Corriere della Sera. Iraman ti listaan dagiti kendi a nakissayan ti calorie-da a naipatulod idiay Ethiopia a sinaplit ti bisin; dagiti tolda a naipaw-it kalpasan ti ginggined idiay Anatolia, Turkey, a ti temperaturana ket -12 degrees Celsius; nagpason ti birtudda nga ag-agas; ken bakuna a nasken a maipalamiis a naipatulod kadagiti lugar nga awanan koriente. Masansan nga agtalinaed kadagiti bodega a di naiwaras dagiti mangarayat a suplay wenno saanda makadanon kadagiti agkasapulan. Apay nga agpatpatuloy dagitoy a kinadakes? Kuna ti Economia: “Rumbeng a mangpataud dagiti sangalubongan nga organisasion iti panangarayat iti makita, ken no mabalin, nakaskasdaaw a resulta.” Kinunana pay: “Kalikaguman ti publiko dayta, isu a di napateg, nupay gistay kanayon a daytat’ panagsayang laeng iti kuarta.” Awagan dayta dagiti eksperto a “trahedia iti maysa a trahedia.”
Makapapatay nga Algae
Ti kumarkaro a pannakasabidong dagiti gubuayan ti danum ti mapabasol iti panagadu dagiti makapapatay nga algae a mamagpeggad kadagiti ikan ti lubong, kuna dagiti sientista. Sigun iti maysa a report ti International Herald Tribune, mangpatpataud iti sabidong dagiti dinoflagellate, maysa a kita ti algae, a mangpapatay kadagiti ikan. Maitudokda iti lasag ti ikan babaen iti nagkaptanda, a pangiruaranda iti tutot a mangderder iti lasag sakbay a susopenda dayta. Gapu itoy, matay dagiti dadakkel nga ikan. Naammuan dagiti managsirarak nga adda agarup 175,000 a dinoflagellate iti tunggal 35,000 milimetro ti danum. Ti 1,500 laengen a dinoflagellate iti tunggal 300 milimetro ket umdasen a mangpapatay iti ikan kadagiti aquarium. Masansan nga agwaras dagiti dinoflagellate kadagiti baro a lugar gapu iti pannakaibelleng dagiti narugit a danum manipud kadagiti barko.
Nangato a Bilang ti Panagdiborsio Dagiti Klero
“Agpatingga iti diborsio ti maysa iti tunggal tallo a panagasawa idiay Alemania,” kuna ti The German Tribune. Kasta met nga “umad-adu ti pannakarakrak ti panagasawa dagiti ministro ti Protestante.” Aminen ni Hans-Martin Heusel, deputado ti presidente ti Iglesia Protestante idiay Hesse ken Nassau, a “ti bilang ti diborsio kadagiti lallaki ken babbai a ministro ket kas kangato itan iti pakagupgopan ti populasion.” Bayat nga isursuro ti iglesia a manayon koma ti panagasawa, kuna ti Tribune, “ti kinapudnona, uray kadagiti klero a mismo, naiduma unay dayta. Agduduma ti personal ken Nakristianuan nga aramid ken panangasaba ti Iglesia no maipapan iti diborsio a nakairamanan dagiti pastor.” Malaksid iti dadduma, “makapagtalinaed ti maysa a diborsiado a pastor iti akemna iti isu met la a lugar wenno iti sadinoman.”
“Namaskaraan a Panagliday”
Agsagsagaba ti umad-adu a retirado nga agop-opisina a Hapones kadagiti sintoma manipud sakit ti tian aginggat’ paralisis. No dimtengen ti panagretiro, mapukawen dagitoy a nagaget a managtrabaho ti impluensiada iti trabaho ket maibilangda a pasalsali idiay pagtaengan dagiti pamilia a nabaybay-anda. “Nupay malmaldaangda,” ipadamag ti diario nga Asahi Shimbun, a “padpadasenda nga ilibak babaen ti naganaygay a panagtignay. Inton agangay rumsuan dagiti sintoma kas ti panagsakit ti tian.” Awan sakit nga ipalnaad dagiti panageksamin. Kuna ni Dr. Tooru Sekiya, a nangpanagan kadagitoy a sintoma a “namaskaraan a panagliday sakbay ti panagretiro,” maipapan iti maysa a kadawyan a pasiente: “Iruamna ti bagina nga agpanunot a ti laeng pamay-an nga isut’ maasikaso ket inton agsakit, ket gagangay a mangparnuay daytoy iti nadumaduma a sintoma.” Aniat’ maaramidan? “Aramidenyo dagiti makagunggona a banag ngem iti panagtrabaho, kas ti maysa a hobby,” ibalakad ni Dr. Takashi Sumioka a mangag-agas iti adu kadagita a pasiente idiay Tokyo, ken “iruamyo nga ipateg ti pamiliayo iti amin a tiempo.”
Ti Mexico ken ti Iglesia Katolika
Idi Setiembre 21, 1992, kalpasan ti panagsina iti nasurok a 130 a tawen, insubli ti Mexico ken Vatican ti naan-anay a diplomatiko a relasion[da]. Naaramid daytoy kalpasan ti singasing ni Presidente Carlos Salinas de Gortari a baliwan ti Konstitusion ken isubli kadagiti relihiuso a timpuyog dagiti kalinteganda a naikkat kalpasan ti iyaalsa idi 1910. “Nangrugi a naikkat ti kaaduan kadagidiay a kalintegan idi nagbaetan ti 1856 ken 1861 idi a pinugsat dagiti managalsa a mannakaawat iti relihion, a sigagagar a mangparmek iti nasaknap a pannakabalin ti Iglesia Katolika, ti relasion ti pagilian iti Papa,” kuna ti The New York Times. Nupay kasta, kaaduan kadagiti naiparit ket di naikankano. Nagtalinaed a di nabaliwan ti Konstitusion, bayat a di agtaltalek ti adu a Mexicano iti pannakabalin ti Iglesia Katolika. Adda itan masnup a legal a kalintegan ti amin a relihion, addaan kalintegan a mangidaulo iti narelihiusuan nga edukasion, ken maaddaan iti sanikua.
Pannakabaliw ti Temperatura ti Bagi
Iti nasurok a maysa a siglo, mabigbigbig a ti promedio a temperatura ti bagi ket 37 degrees Celsius kas resulta ti impablaak ni Carl Wunderlich idi 1868, a naibatay iti nasurok maysa a milion a pannakasukimat ti temperatura dagiti 25,000 a nataengan. Naisangsangayan idi daytoy a gapuanan, yantangay agarup 15 wenno 20 a minuto ti palabsen sakbay a mairekord dagiti thermometer ti temperatura, ken masapul a mabasadan bayat a nakaipitda iti kilikili. Nupay kasta, kuna ni Philip A. Mackowiak idiay University of Maryland School of Medicine a masapul a mabaliwan [dayta], ta impakita dagiti naadalna a ti 37 degrees Celsius “ket saan a naan-anay wenno kalalainganna a temperatura iti aniaman a nausig a periodo ti panawen, wenno ti kakaisuna a temperatura a masansan a nairekord.” Kinapudnona, nagun-odan laeng dayta iti 8 porsiento kadagiti 700 a nairekord a temperatura. Kunana a rumbeng a 36.8 degrees Celsius ti promedio a temperatura ti bagi.