“Mangbangontay iti Siudadtayo”
Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Alemania
AGARUP limapulo a porsiento ti posibilidad nga agindegkayo iti maysa a siudad. Sigun kadagiti dadduma a pattapatta, dandani kagudua kadagiti agindeg ti lubong ti adda kadagiti siudad. Kuna ti maysa a gubuayan nga “iti agdama a kasasaad, inton tawen 2000, aywananton dagiti siudad ti nasurok a 75 por siento iti populasion ti Sud America.” Ibagana met kadatayo a bayat dayta met laeng a tiempo, agdoblenton ti bilang dagiti tattao nga agindeg kadagiti siudad ti Africa.
Uray no dikay agindeg iti siudad, mabalin nga agtartrabahokayo iti maysa a siudad, agbiahekayo a mapan aggatang sadiay, wenno sagpaminsan a gundawayanyo dagiti pagnam-ayan nga ituktukon ti siudad. Tunggal maysa ket apektaran dagiti siudad. Anian a nagpaiduma koma ti biag no awan dagitoy!
Maysa a Siudad a Maawagan Henoc
Nabayagen a nangrugi ti panagbangon kadagiti siudad. Maipapan ken Cain, ti inauna nga anak a naipasngay, mabasatayo a “namangon ti maysa a siudad ket impanaganna ti siudad iti nagan ti anakna a lalaki a ni Henoc.” (Genesis 4:17) Babaen ti panangibangonna ti maysa a siudad, a nalabit bassit laeng no idilig kadagiti moderno a siudad, nangituyang ni Cain iti paguadan kadagiti kaputotan iti masanguanan.
Gapu ta mannakilangen ti tao tarigagayanda ti agkaykaysa. Daytoy ket saan laeng a gapu iti pannakikadua no di ket gapu iti kinatalged ken proteksion, nangnangruna kadagiti napalabas a siglo idi masansan a mararaut dagiti komunidad. Nupay kasta, saan laeng a dagitoy a banag ti nangtignay ti tao a mangrugi a mangibangon kadagiti siudad.
Kuna ti The World Book Encyclopedia nga adda uppat a kangrunaan a banag a nangtignay iti pannakaporma dagiti siudad. Dagitoy ket “(1) dagiti irarang-ay ti teknolohia [dagiti makina a paandaren ti sengngaw, ti koriente, ti komunikasion], (2) nasayaat a kasasaad ti aglawlaw [dadduma a bambanag ket lugar, klima, karayan ken ti suplay a danum], (3) organisasion ti kagimongan [autoridad, gobierno], ken (4) iyaadu ti populasion.”
Pinalaka dagiti siudad ti panagnegosio ken ti pannakaurnong dagiti trabahador iti maymaysa a lugar. Gapuna, kadagiti adu a siudad makitatayo dagiti nalalawa a nalaka laeng ti abangna a pagtaengan dagiti trabahador ken dagiti pamiliada. Itatta, gapu kadagiti nalaka a magun-odan a transportasion publiko ken pribado, saanen a lapdan ti nawatiwat a distansia ti nakomersialan ken napolitikaan a panangiwanwan. Gapu itoy, maisaknap dagiti siudad ti impluensiada kadagiti kabangibangda a distrito.
Dadduma a kadaanan a siudad naisinggalutda met a naimbag iti relihion. Kuna ti Genesis 11:4: “Ket kinunada [dagiti tattao a sibibiag sakbay la unay ti Layus idi kaaldawan ni Noe]: ‘Intayon! Mangbangontayo koma ti maysa a siudad ken maysa a torre a dumanon koma ti tuktokna sadi langit [tapno agserbi a relihiuso a pagdaydayawan], ket aramidentayo ti pakaidayawantayo di la ket ta maiwaraswarastayo iti rabaw ti langa ti amin a daga.’”
Nairaman ti kagimongan, relihion, komersio, ken dagiti bambanag iti geograpia agraman ti politika iti pannakaibangon dagiti siudad. Maigiddato iti dayta, bayat dagiti adu a siglo, dagiti siudad ti kangrunaan a nangimpluensia iti moderno a kagimongan kas pagaammotayo ket inapektarannatay amin.
Nagduduma ngem Agpapada
Kuna ti The New Encyclopædia Britannica a “ti kaunaan a permanente a nagnaedan ti tao ket masarakan kadagiti nadam-eg a kapanagan ti Nilo, Tigris, Eufrates, ken dagiti karayan Indus ken Yellow.” Siempre, dagiti siudad sakbay ti maika-20-siglo ket naiduma bassit kadagiti moderno a katupagda nga adda kadagiti igid ti karayan.
Kadagiti napalabas a siglo kaaduan a tattao ti agindeg kadagiti away. Ti laeng kangrunaan a siudad idiay Inglaterra idi tawen 1300, kas pangarigan, isu ti Londres, ket ti nakurang pay nga 40 a ribo a populasionna ket basbassit pay ngem ti 1 porsiento iti agdama a populasionna ita. Idi 1650 dandani 7 porsiento kadagiti amin nga Ingles ti agindeg idiay Londres. Idi mangrugin ti maika-19 a siglo, dandanin maysa a milion ti populasionna. Itatta, nakurang pay a 9 porsiento kadagiti agindeg idiay Britania ti agnanaed kadagiti away. Amin a dadduma agleletletdan kadagiti sentro a siudad, agarup pito a milion iti kangrunaan a siudad ti Greater London laeng.
Kas ipamatmat ti ilalawa ken iyaadu dagiti siudad, idi 1900, ti Londres ti kakaisuna a siudad iti lubong nga addaan iti populasion a maysa a milion. Ita, addan nasurok a 200 a siudad nga addaan nasurok a maysa a milion nga agindeg. Sarsaritaenen dagiti geograpo ti maysa a megalopolis, dagiti agsasaruno a siudad kas ti masarakan iti rehion ti Ruhr idiay Alemania, a sadiay ti igid ti Karayan Ruhr, manipud Duisburg agingga idiay Dortmund, ket talaga a naaramiden a nakaun-unday a komunidad.
Nupay adda dagiti nagdumaanda, adda nagpadaan dagiti kadaanan ken moderno a siudad—dagiti parikut. Ket itatta ad-adu dagiti parikut ngem idi. Kasta unay ti parikut dagiti siudad. No adda man naisuro ti ‘panangibangon ti bukodtayo a siudad’ iti sangatauan, nalabit naisurona kadatayo nga, iti sidong dagiti imperpekto a kasasaad ken kas inaramiden dagiti managbasol a tattao, ti panagibangon kadagiti siudad saan nga isu ti kasayaatan a pamay-an a pangpennek kadagiti kasapulantayo.