Dagiti Misionero Ahente ti Lawag Wenno ti Sipnget?​—Paset 2

Nagpalaud Idiay Europa

NO MAITUNGPAL ti kinamisionero a nakaibaonan ni Jesus, mapakaammuan dagiti amin a tao iti lubong iti mensahe ti Kinakristiano. (Mateo 28:19; Aramid 1:8) Naipaganetget daytoy a kinapudno idi madama ti maikadua kadagiti tallo a panagdaliasat[na] kas misionero, idi nakakita ni apostol Pablo iti maysa a sirmata nga adda agpakpakaasi kenkuana: “Umallatiwka idiay Macedonia ket tulongannakami.”​—Aramid 16:9, 10.

Inawat ni Pablo dayta nga awis, ket idi agarup 50 K.P., immallatiw a nangasaba iti siudad ti Filipos idiay Europa. Nagbalin a manamati ni Lydia ken ti sangakabbalayanna, ken nabangon ti maysa a kongregasion. Isu laeng daydi ti immuna a nagsardengan ti naballigi a martsa ti Kinakristiano iti intero nga Europa. Idi agangay nangasaba a mismo ni Pablo idiay Italia, nalabit uray idiay España.​—Aramid 16:9-15; Roma 15:23, 24.

Ngem saan laeng a ni Pablo ti misionero ti Kinakristiano. Kuna ti autor a ni J. Herbert Kane: “Sigurado nga adda pay pinullo a sabsabali, a saan a nairekord ti naganda iti historia. . . . Saan a salaysayen nga interamente ti Aramid dagiti Apostol ti estoria.”​—A Global View of Christian Missions From Pentecost to the Present.

Nupay kasta, ditay ammo ti kalawa ti panagmisionero dagiti dadduma a pasurot ni Jesus iti ganggannaet a dagdaga. Saan a masinunuo ti nagtitinnawidan a pammati a nagpa-India ni Tomas ket nagpa-Egipto ni Marcos nga ebanghelista. Ti ketdi ammotayo ket addaan iti espiritu a kinamisionero ti amin a pudno nga adalan ni Kristo ket nagmisioneroda amin iti daga a nakayanakanda. Kas kuna ni Kane: “Minarkaan daytoy nakalalagip a pasamak [Pentecostes] ti nangrugian ti Nakristianuan nga iglesia ken ti inagurasion ti kinamisionero, ta kadagidiay nga aldaw ti iglesia ket mabigbigbig a maysa a mision.”

Kadagiti Nasulinek a Paset ti Europa

Mamati dagiti Judio iti panagdayaw iti maysa a pudno a Dios. Insaadda ti namnamada iti naikari a Mesias. Inawatda ti Hebreo a Kasuratan kas kinapudno a Sao ti Dios. Gapuna, dagiti makipagili iti dagdaga a nakaipalaisan dagiti Judio ket pagaammoda unay dagitoy a pammati. Tangay paset dagitoy ti panagdayaw dagiti Kristiano ken Judio, idi limtaw, saanen nga interamente a baro ti mensahe ti Kinakristiano. Sigun ken Kane, “dakkel ti naitulong dagitoy a banag kadagidi misionero a Kristiano bayat a nagdaliasatda a mangikasaba iti ebanghelio ken mangipasdek kadagiti simbaan iti intero a lubong dagiti Romano.”

No kasta winayaan ti pannakawarawara dagiti Judio ti dalan maipaay iti Kinakristiano. Napartak a nagsaknap ti Kinakristiano agsipud ta adda espiritu ti kinamisionero dagiti Kristiano. “Inkasaba dagiti pasurot ti ebanghelio,” nalagip ni Kane a kinuna: “Uray sadinot’ papananda siraragsak nga inramanda kadagiti gagayyem, kaarruba, ken ganggannaet ti kabbaro a pammatida.” Ilawlawag ni historiador a Will Durant: “Gistay tunggal kumberte, nga addaan ganetget ti maysa a rebolusionario, ti nakibiang iti pannakaisaknap ti Nakristianuan a pammati.”

Idi 300 K.P., nagsaknap ti namulitan a Kinakristiano iti intero nga Imperio ti Roma. Naipadto dayta a pannakamulit, ti itatallikud manipud iti nadalus a panagdayaw. (2 Tesalonica 2:3-10) Aktual a napasamak ti apostasia. Ilawlawag ni Durant: “Ti Kinakristiano dina dinadael ti paganismo; inaklonna ketdi dayta.”

Bayat nga immadayo dagiti agkunkuna a Kristiano manipud iti pudno a Kinakristiano, napukaw ti kaaduan kadakuada ti espiritu ti kinamisionero. Nupay kasta, ti maysa nga addaan ti espiritu ti kinamisionero isut’ maysa nga ubing a nayanak kadagiti Katoliko a nagannak idiay Britania idi ngangngani agngudo ti maikapat a siglo. Patrick ti naganna, nagdinamag nga isut’ nangipan ti mensahe ni Kristo iti makinlaud a pingir ti Europa​—iti Irlandia​—a sadiay sigun iti sariugma nakumbertena dagiti rinibo a tattao ken nangipasdek iti ginasut a simbaan.

Di nagbayag idadauluanen ti Irlandia ti trabaho a kinamisionero. Sigun ken Kane, “napalaus ti regta dagiti misionero a nangbusor kadagiti saan a Kristiano.” Maysa kadagitoy a misionero isu ni Columba, a nalawag a dakkel ti naitulongna iti pannakakumberte ti Scotland. Idi agarup 563 K.P., isu ken ti 12 a kaduana impasdekda ti maysa a monasterio idiay Iona, maysa nga isla iti makinlaud nga igid ti baybay ti Scotland, a nagbalin a sentro ti trabaho a kinamisionero. Natay ni Columba di unay nabayag sakbay ti 600 K.P., ngem nagtultuloy pay a naipatulod dagiti misionero manipud Iona agingga iti amin a paset ti British Isles ken Europa, kadagiti simmaganad a 200 a tawen.

Kalpasan a nagsaknap ti makuna a Kinakristiano iti Inglaterra, tinulad dagiti sumagmamano a kumberte nga Ingles ti espiritu ti kinamisionero dagiti Irish ket nagbalinda met a misionero. Kas pagarigan, idi 692 K.P., ni Willibrord a taga Northumbria, maysa a kadaanan a pagarian ti Anglo-Saxon iti umamianan nga Inglaterra, ken ti 11 a kakaduana isudat’ nagbalin a kaunaan a misionero nga Ingles iti Netherlands, Belgium, ken Luxembourg.

Idi karrugi ti maikawalo a siglo, inturong ni Boniface, maysa nga Ingles a monghe a pasurot ni Benedicto, ti atensionna iti Alemania. Kuna ni Kane a “ti naballigi a karera (ni Boniface) kas misionero a nagpaut iti uppat a pulo a tawen ket nangted kenkuana iti titulo nga Apostol ti Alemania” ken timmulong kenkuana a nagbalin a “kangrunaan a misionero iti Dark Ages (nagbaetan ti 500 ken 1000 A.D. iti Europa).” Idi nasurok a 70 ti tawen ni Boniface, isu ken ti agarup 50 a kakaduana ti pinapatay dagiti di-manamati a Frisiano.

Iladawan ti The Encyclopedia of Religion ti pamay-an a sibaballigi nga inusar ni Boniface a mangkumberte iti kina-Katoliko: “Idiay Geismar [asideg ti Göttingen, Alemania] situtured a pinukanna ti sagrado a kayo nga oak ti Thor. . . . [Idi] awan napasamak a panangbales ti didiosen dagiti taga Alemania, nalawag a ti Dios nga inkasabana ti pudno a Dios a maiparbeng a pagdayawan ken pagrukbaban.”

Nagusar iti nadumaduma a pamay-an dagiti dadduma a misionero, agparang a pinanunotda a mabalin ti uray ania la ket no nasayaat ti resultana. Annugoten ni Kane a ti pannakakumberte dagiti Saxon nga Aleman “ket maigapu iti namilitaran a panangparmek imbes a moral wenno narelihiusuan a panangallukoy.” Inayonna: “Ti di nasantuan a singgalut iti nagbaetan ti iglesia ken estado . . . tinignayna ti iglesia nga agusar kadagiti nainlasagan a pamay-an tapno magun-odda ti naespirituan a raragpaten. Awan pay ti kakaruan a didigra a nakapasamakan daytoy nga annuroten no di iti makunkuna a Nakristianuan a mision, nangruna kadagiti Saxon. . . . Naipakat dagiti kinadawel.” Ken nadamagmi nga idi immakar dagiti misionero idiay Scandinavia, “kaaduanna natalna ti panagbalbaliw; idiay laeng Norway a nausar ti puersa.”

Panagusar iti puersa? Naipakat dagiti kinadawel? Panangusar kadagiti nainlasagan a pamay-an tapno magun-od dagiti naespirituan a raragpaten? Daytoy kadi ti inanamaentayo kadagiti misionero nga agserserbi kas ahente ti lawag?

Dagiti Misionero iti Nabingaybingay a Balay

Nangangay ti naglasin a kampania ti kinamisionero ti dua a sanga ti makunkuna a Kinakristiano a maal-alagad idiay Roma ken Constantinople. Ti gandatda a “pagbalinen a Kristiano” ti Bulgaria ket nagbanag iti riribuk a mayarig iti narelihiusuan a nabingaybingay a balay. Ti agturay ti Bulgaria a ni Boris I, ti nagmiembro iti Greek Orthodox. Nupay kasta, idi nakitana a nainget ti pananglapped ti Constantinople iti wayawaya ti iglesia ti Bulgaria, kimmamang iti Laud (Roma), a nangipalubos kadagiti misionero nga Aleman, a nangibagi iti Roma, a nangyeg iti bukodda a Kinakristiano. Idi 870 K.P., nagminar a naing-inget manen [ti wayawaya] iti sidong ti iglesia ti Lumaud ngem ti Dumaya, isu a napapanaw dagiti Aleman, ket nagsubli ti Bulgaria iti aywan ti Eastern Orthodox, a sadiay ti nagtalinaedanna manipud idin, iti relihiuso a pannao.

Iti agarup isu met la a tiempo, inyam-ammo dagiti misionero ti Lumaud ti “Kinakristiano” idiay Hungary. Kabayatanna, agpada a nakasarak ti dua [a kita] ti “Kinakristiano” (Katolisismo ken Orthodox) ti suporta idiay Poland. Sigun iti The Encyclopedia of Religion, “ti relihion dagiti taga Poland ket mammantineren ti Laud, bayat a maigiddan iti dayta kasta unay met ti panangimpluensia ti Dumaya.” “Naipit [met] iti nagbaetan ti panaginnagaw ti puersa ti Lumaud ken Dumaya, agraman dagiti eklesiastikal a pagbanaganna” ti Lithuania, Latvia, ken Estonia. Ket ti Finland, kalpasan nga inaklonna ti “Kinakristiano” idi arinunos ti maika-11 ken pangrugian ti maika-12 a siglo, natakuatanna nga isut’ pagin-innagawan ti relihion a Katoliko ken Orthodox.

Bayat ti maikasiam a siglo, adda agkabsat a lallaki manipud iti maysa a nalatak a pamilia a Griego idiay Tesalonica a nangyeg iti “Kinakristiano” ti Byzantium kadagiti Slav a paset ti Europa ken Asia. Ni Cyril, a maawagan met ti Constantino, ken ni Methodius ti naglatak a kas “apostol dagiti Slav.”

Maysa kadagiti naaramidan ni Cyril isut’ panangparang-ayna iti naisurat a pagsasao dagiti Slav. Ti alpabetona a naibatay iti Hebreo ken Griego a letra, ket naawagan iti alpabeto a Cyrillic ken maus-usar pay laeng kadagiti pagsasao a Ruso, Ukranio, Bulgaro, ken Serbiano. Impatarus dagitoy agkabsat a lallaki ti paspaset ti Biblia iti baro a naisurat a pagsasao ken inyam-ammoda ti liturhia iti Slavic. Maisupadi daytoy iti pagannurotan ti iglesia iti Lumaud, a kayatda a pagtalinaeden ti liturhia iti Latin, Griego, ken Hebreo. Kuna ni autor a Kane: “Ti panagusar iti nakayanakan a pagsasao iti panagdayaw, kas ugali nga imparegta ni Constantinople ngem kinondenar ti Roma, isut’ baro a pakaisupadian ken nangipasdek iti pagtuladan a naan-anay a naparang-ay iti moderno a kinamisionero iti maikasangapulo ket siam ken maikaduapulo a siglo.”

Idi agngudo ti maikasangapulo a siglo, nayam-ammo met ti makuna laeng a Kinakristiano kadagiti lugar ti maaw-awagan itan a ti dati nga Union Soviet. Nabautisaran ni Prinsipe Vladimir ti Kiev, Ukraine, sigun iti tradision idi 988 K.P. Maikuna a pinilina ti porma ti “Kristiano” a relihion ti Byzantium imbes a ti Judaismo ken Islam gapu iti makaguyugoy a ritualna, saan a gapu iti aniaman a mensahe ti namnama ken kinapudno.

Kinapudnona, “ti tiempo a pannakakumberte ni Vladimir,” kuna ti Keeping the Faiths​—Religion and Ideology in the Soviet Union, “isingasingna nga inaklonna ti baro a relihion nga agpaay iti napolitikaan a pagimbaganna, iti kasta nairugi ti maysa a tradision a nagtultuloy a di nagressat iti intero a historia ti Russian Orthodox Church.” Ket mamagpanunot pay daytoy a kuna ti libro: “Kaaduanna sitatallugod ti iglesia nga agserbi iti pagimbagan ti gobierno, uray no di inkabilangan ti gobierno ti pagimbagan ti iglesia.”

Imbilin ni Vladimir a mabautisaran dagiti sakupna kas Kristiano; dida idi makapagkedked iti dayta a banag. Kalpasan nga “inaklonna ti Orthodox kas relihion ti estado,” kuna ni Paul Steeves, “inyussuatna ti maysa a programa a mangikkat kadagiti nakaugalian a relihiuso nga aramid dagiti katutubo a tribo ti Slav.” Kas pagarigan, kadagiti disso a nagidatonan idi ti tattao kadagiti pagano a didiosen, nagibangon kadagiti simbaan. Inayon ni Steeves: “Nupay kasta, nakalasat dagiti ugali ti paganismo iti sumagmamano a siglo ket kamaudiananna naawatda kas paset imbes koma a naikkatda iti relihiuso a panagbiag dagiti Ruso.”

Malaksid daytoy nakapuy a pundasion, sireregta a sinuportaran ti Russian Orthodox Church ti trabaho a kinamisionero. Kuna ni Thomas Hopko iti Saint Vladimir’s Orthodox Theological Seminary: “Dagiti kasuratan ken sermon ti iglesia ket naipatarusda iti adu a pagsasao a Siberiano ken dialekto idiay Alaska bayat a napagnaedan ken nakasabaan dagiti rehion ti imperio ti Dumaya.”

Naregta a Panagmisionero

Rinubroban daydi Repormasion idi maika-16 a siglo ti naespirituan nga apuy iti intero nga Europa. Naisaaden ti pakaibatayan ti naregta a “Nakristianuan” a panagmisionero bayat a dagiti lider ti Protestante, a tunggal maysa adda bukodna a pamay-an, insublida ti interes ti publiko iti relihion. Napateg ti panangipatarus ni Luther ti Biblia iti Aleman, a kas met iti panangipatarus ni William Tyndale ken ni Miles Coverdale ti Biblia iti Ingles.

Sa idi maika-17 a siglo, adda rimsua a bunggoy idiay Alemania a naawagan ti Pietismo. Impaganetgetna ti panagadal ti Biblia ken personal a panangalagad iti relihion. Isalaysay ti The Encyclopedia of Religion: “Ti sirmatana iti sangatauan nga agkasapulan iti ebangelio ni Kristo rinugian ken pinapartakna ti panagsaknap ti panagmisionero iti ballasiw-taaw ken iti pagilian.”

Itatta, nakalkaldaang a makita a napaay dagiti misionero ti Kakristianuan a nangipasagepsep iti Nakristianuan a pammati ken namnama kadagiti nakumberteda a taga Europa tapno nabileg koma a mangpasardeng iti panagraira ti awan diosna a Komunismo ken dadduma pay a totalitario a kapanunotan iti maika-20 a siglotayo. Gapu ta napukaw ti Komunismo iti dadduma a pagilian, insubli dagiti misionero ti panagtrabahoda, ngem saan a nagkaykaysa dagiti Romano Katoliko, Orthodox a Katoliko, ken Protestante iti Nakristianuan a pammati a kunada a patpatienda.

Buklen dagiti Romano Katoliko a Kroasyano ken Orthodox a Serbiano ti paset ti gapuanan dagiti misionero ti Kakristianuan. Adda pay kadi nasaysayaat a mangyilustrar iti pakaibabainan ti nabingaybingay a balay no di ti kasasaad ti Kakristianuan? Ania a kita ti Kristiano a “kakabsat” ti umuna a mangitag-ay iti paltogna a maibusor iti sabali sada agdadanggay a mangipaturong kadagita kadagiti di Kristiano a kaarrubada? Dagiti laeng bugos a Kristiano ti makabasol iti kasta a di nakristianuan a tignay.​—Mateo 5:43-45; 1 Juan 3:10-12.

Napaay kadi dagiti amin a misionero ti Kakristianuan? Itultuloytay ti panangamiristayo babaen ti intay panangkita ti naaramidanda iti Asia. Basaenyo ti artikulo iti sumaganad a ruarmi a napauluan “Ti Panagsubli Dagiti Misionero ti Kakristianuan iti Nangrugianna.”

[Ladawan iti panid 21]

Maikuna nga indemostra ni Boniface nga awan kabaelan dagiti pagano a didiosen

[Credit Line]

Ladawan manipud ti libro a Die Geschichte der deutschen Kirche und kirchlichen Kunst im Wandel der Jahrhunderte