Ti Panagapit ti Kakristianuan Idiay Africa

TI ARAPAAP ni Charles Lavigerie a pagbalinen ti Algeria a “Kristiano a pagilian” napaneknekan a kasta​— maysa nga arapaap. Ita, 99 porsiento iti populasion ti Algeria ti Muslim, ket ti Kakristianuan kimmapsuten kadagiti adu a paset ti Makin-amianan nga Africa. Ngem ti ngay dadduma a paset ti kontinente?

“Ti Kinakristiano,” kuna ni Dr. J. H. Kane, iti A Concise History of the Christian World Mission, “ad-adut’ napasurotna idiay Black Africa ngem ti dagup amin dagiti dadduma a pagilian ti Third World.” Nupay kasta, pudpudno kadi a Kristiano dagitoy a kumberte? “Maysa a dakkel a peggad iti simbaan ti Africa,” akuen ni Dr. Kane, “isut’ Kristopaganismo.” Kasta met, ti kunana a “simbaan ti Africa” ket saan nga umiso nga awag. Kinapudnona rinibribo ti simbaan idiay Africa, tungal maysa adda bukodna a wagas ti panagdayaw. Apay?

Panagimula kadagiti Bin-i ti Panagsisina

Naimulan dagiti bin-i ti panagsisina uray pay sakbay a naglayag dagiti misionero a nagturong idiay Africa. Nangummong ti London Missionary Society kadagiti miembro manipud nadumaduma a simbaan, ket nagbanag dayta iti nabara a panagsusupiat ti doktrina iti nagbabaetan dagiti misionero bayat ti panagdaliasatda a napan kadagiti destinoda. Kimmaro ti rinnisiris kalpasan a nakapagsimpadan kadagiti pagmisionanda.

“Dagiti misionero,” insurat ni Propesor Robert Rotberg iti librona a Christian Missionaries and the Creation of Northern Rhodesia 1880-1924, “nagsisinnubangda iti maysa ken maysa ken kadagiti panguluenda iti ballasiw-taaw, a masansan a pakadadaelan dagiti panggep ti panagebanghelioda. . . . Agparang a ti tiempo ken pigsa a binusbos dagiti misionero iti panangisurat kadagiti susikda ket kas kaadu iti panangsapulda kadagiti kumberte.”

No dadduma, dagiti panagsusubang dagiti misionero nagbanag iti pannakabuangay dagiti agkaribal a mision. Nakarot’ panagsisinnalisal dagiti mision ti Katoliko ken Protestante iti panangawis kadagiti kumberte. Daytoy umasping a kinakurang ti panagkaykaysa naiyanninaw kadagiti kumberteda. Idi agangay minilion nga Africano ti nangpanaw kadagiti simbaan dagiti misionero ket nangbuangayda kadagiti bukodda a simbaan.

“Ti African Independent Churches,” insurat ni historiano a misionero a Dr. Kane, “ket masarakan iti intero nga Africa . . . Amin-amin adda nasurok a pito ribo a nagsisina a grupo iti daytoy a mobimiento.” Saan laeng a ti panagsasalisal dagiti misionero nga addaan agkikinnontra a pammati ti nakaigapuan daytoy. Iti librona a The Missionaries, ilawlawag ni Geoffrey Moorhouse a ti sabali pay a gapu ti “repormasion dagiti Africano” isut’ “panangsintir iti kinatan-ok dagiti puraw.”

Kristiano wenno Europeo a Rasista?

“Dagiti misionero,” akuen ni Dr. Kane, “nakangatngatot’ panangmatmatda iti bagida.” “Namatida a ti Kristiano a relihion masapul a napakuyogan iti Europeo a kultura ken panangidaulo,” kuna ni Adrian Hastings iti librona nga African Christianity.

Ti Pranses a ni Charles Lavigerie ket maysa a pangulo dagiti misionero a naaddaan ti kastoy a panangmatmat. Sabali pay isu ni John Philip, superintindente dagiti mision ti London Missionary Society idiay makin-abagatan nga Africa. “Dagiti misioneromi,” impangasna idi 1828, “ket . . . isaksaknapda ti interes ti Britania, impluensia ti Britania, ken ti imperio ti Britania. Sadinoman a pangrugian dagiti misionero a mangbiruk kadagiti kumberte kadagiti saan a sibilisado a tribo, agpatingga ti panagilem ti triboda iti kolonial a gobierno; dumakkel ti panagpannurayda iti kolonia babaen ti pannakaparnuay dagiti artipisial a kasapulan; . . . ti industria, panaglako, ken agrikultura giddato a tumpuar; ken tunggal pudno a kumberte manipud kadakuada . . . agbalin a kadasig ken gayyem ti kolonial a gobierno.”

Pakasdaawan kadi a nakita dagiti Europeo a gobierno ti kakasta a misionero kas napateg nga ahente iti panangpalawa ti kolonia? No maipapan kadagiti misionero, inanamonganda ti panangsakop iti Africa. Kas inwaragawagda iti World Missionary Conference idi 1910 idiay Edinburgh: “Imposible a kanayon a paglasinen ti panggep ti misionero ken ti panggep ti Gobierno.”

Nagturay kas Ar-ari Idiay Africa

Tapno mapatalgedan ti kinaturayda, nagtalek ti dadduma a misionero iti namilitariaan a bileg ti kolonia. No dadduma dadaelen dagiti barko a pakigubat ti Britania dagiti ili nga adda kadagiti igid ti baybay gapu ta nagkitakit dagiti pumurok a mangawat ti kinaturay ti misionero. Idi 1898, ni Dennis Kemp, maysa a misionero a Wesleyan idiay Makinlaud nga Africa, ti nangiyebkas iti “natibker a pammatina a ti Armada ken Buyot ti Baybay ti Britania isut’ us-usaren ti Dios ita a mangitungpal iti panggepna.”

Kalpasan a maipasdekda ti bagbagida, no dadduma agawen dagiti misionero ti sekular nga autoridad dagiti panguluen ti tribo. “Dagiti misionero nga imbaon ti London Missionary Society,” insurat ni Propesor Rotberg, “masansan a nangusar ti puersa tapno taginayonen ti teokratiko a lintegda. Ti masansan nga inusarda a nangipakaammo iti dida yaanamong isu ti cikoti, maysa nga atiddug a latigo a naaramid iti kudil ti hippopotamus. Daytat’ pinangsaplitda kadagiti Africano no kasta nga agpambarda.” “Maysa nga Africano a kumberte,” kuna ni David Lamb iti librona a The Africans, “malagipna ti maysa a misionero nga Anglicano idiay Uganda a pagaammo kas Bwana Botri a masansan a bumaba idiay pulpito kabayatan ti serbisio tapno pang-orenna dagiti naladaw a simmangpet nga Africano.”

Nakigtot gapu kadagita nga aramid, nangiyulog ti maysa a misionero a ni James Mackay ti darum kadagiti direktor ti London Missionary Society. “Imbes a maibilang a dagiti puraw a mangidanon ti naimbag a damag ti ayat ti Dios kadakuada,” imballaagna, “am-ammodakamin ken kabutengdakami.”

Dagiti Sangalubongan a Gubat

“Iti nasurok a maysa a siglo,” kunaen ti libro a The Missionaries, “kanayon ken siinget a naibaga [kadagiti Africano] a ti pannakidangadang ken amin a kinadursok nga inbulos dayta ket agpadpada nga awan mamaayna ken dakes.” Kalpasanna, idi 1914, bimtak ti Gubat Sangalubongan I iti nagbabaetan dagiti makunkuna a Kristiano a nasion iti Europa.

“Dagiti misionero iti ngangngani tunggal nasionalidad ti naallukoy a nakiraman iti Dakkel a Gubat,” inlawlawag ni Moorhouse. Iti pakaibabainanda, ginutugot dagiti misionero dagiti napasurotda nga Africano a makidasigda. Indauluan pay dagiti dadduma a misionero dagiti tropa nga Africano iti paggugubatan. Umiso la unay ti panangiyebkas ni Propesor Stephen Neill ti epekto ti gubat iti librona a History of Christian Missions: “Dagiti nasion ti Europa, buyogen ti napigsa a panangakoda iti panangkontrol iti Kinakristiano ken sibilisasion, ti nakullaapan ken naggarasugas a nagturong iti sibil a gubat a namagpanglaw kadakuada iti ekonomia ken nangukas iti dayawda.” “Ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat,” ituloy ni Neill, “inringpasna laeng ti nagapuananen ti immuna. Dagiti moral a panagpammarang ti Lumaud ket napaneknekan a kinamanaginsisingpet; naibutaktak ti kinaulbod ti ‘Kakristianuan.’ Saanen a mabalin a sawen ti ‘ti Lumaud a Kristiano.’”

Isu met la a kimmaro ti repormasion dagiti Africano kalpasan ti Gubat Sangalubongan I. Ngem dagiti ngay Africano a nagtalinaed kadagiti simbaan ti Kakristianuan? Naisuro kadi kadakuada kamaudiananna ti kinapudno manipud Biblia?

Kadaanan a Pammati iti Africa

Kinondenar dagiti misionero ti Kakristianuan dagiti relihiuso nga ugali ti Africa, kas ti iyuuman kadagiti mammadles tapno ay-ayuen dagiti natayen nga inapo. Maigiddato iti dayta, impilit dagiti misionero nga amin a tao addaan di matay a kararua. Intandudoda met ti panagdayaw ken Maria ken kadagiti “sasanto.” Dagitoy a sursuro pinatalgedanna ti pammati dagiti Africano a sibibiag pay laeng dagiti pimmusay nga inapoda. Kasta met, babaen ti panagrukbab kadagiti relihiuso nga imahen, kas ti krus, inkalintegan dagiti misionero ti panagusar kadagiti anting-anting kas salaknib manipud kadagiti dakes nga espiritu.

Ilawlawag ni Propesor C. G. Baëta iti librona a Christianity in Tropical Africa: “Mabalin ti maysa nga Africano ti agkanta a sipapasnek idiay Simbaan iti, ‘Awanen ti sabali pay a pagkamangak no di ti Dios,’ bayat nga adda iti bagina ti anting-anting, wenno rumuar iti Simbaan nga agdiretso iti mammadlesna, a dina pulos marikna a lipliputanna ti prinsipiona.”​—Idiligyo ti Deuteronomio 18:10-12 ken 1 Juan 5:21.

Imbaga ti adu a misionero kadagiti Africano a dagiti pagano nga inapoda ket matutuokda iti umap-apuy nga impierno ket kasta met ti mapasamak kadakuada no agkedkedda nga umawat kadagiti sursuro ti misionero. Ngem ti doktrina ti agnanayon a panagtutuok ket kontraenna ti nalawag a sasawen ti mismo a Biblia nga inkarigatan dagiti misionero nga impatarus iti Africano a pagsasao.​—Genesis 3:19; Jeremias 19:5; Roma 6:23.

Kinapudnona, kunaen ti Biblia a matay dagiti managbasol a natauan a kararua ket “dagiti natay . . . awan a pulos ti puotda.” (Eclesiastes 9:5, 10; Ezequiel 18:4) No maipapan kadagiti Africano nga awan pulos gundawayda a nakangngeg ti kinapudno ti Biblia, adda namnamada a mairaman iti mapasungad a “panagungar dagiti nalinteg ken dagiti nakillo.” (Aramid 24:15) Dagita a mapagungar masuruandanto maipapan iti probision ti Dios iti pannakaisalakan. Ket no agtignayda a buyogen apresasion iti ayat ti Dios, magunggonaandanto iti biag nga agnanayon iti paraiso a daga.​—Salmo 37:29; Lucas 23:43; Juan 3:16.

Imbes nga isurona koma dagitoy a nakaskasdaaw a kinapudno ti Biblia, inallilaw ti Kakristianuan dagiti Africano babaen kadagiti ulbod a sursuro ken relihiuso a kinamanaginsisingpet. Pudno unay, ti papel nga inakem dagiti misionero ti Kakristianuan iti panangsakop iti Africa ket saan a suportaran ti Biblia. Maisupadi ketdi, kuna ni Jesus a ti Pagarianna “saan a paset ti lubong” ket dagiti pudno a pasurotna kasta met a “saanda a paset ti lubong.” (Juan 15:19; 18:36) Dagiti immuna a Kristiano ket embahador ida ni Jesu-Kristo, saan a dagiti nailubongan a gobierno.​—2 Corinto 5:20.

Ngarud, ti panagapit ti Kakristianuan idiay Africa iti pakadagupanna ket nakalkaldaang, buyogen ti nakababain a pannakasinasina, di panagtalek, ken “Kristopaganismo.” Ti kinaranggas a nangmarka kadagiti adu a “Kristiano” a paset ti Africa ket nabatad a di maitunos kadagiti sursuro ti “Prinsipe ti Kappia.” (Isaias 9:6) Ti bunga ti trabaho ti Kakristianuan idiay Africa ket maigiddiat unay kadagiti sasao ni Jesus maipapan kadagiti pudno a pasurotna. Iti panagkararagna iti nailangitan nga Amana, dinawat ni Jesus nga “agkaykaysada nga awan pagkuranganna koma, ket ti lubong maammuanna koma a sika imbaonnak.”​—Juan 17:20, 23; 1 Corinto 1:10.

Kayat kadi a sawen daytoy a napaay amin a trabaho a panagmisionero idiay Africa? Nikaanoman. Ti nasayaat a resulta ti pudno a Nakristianuan a trabaho a panagmisionero idiay Africa ken iti intero a lubong ti masalaysayto pay kadagiti artikulo a mangrugi idiay panid 10.

[Ladawan iti panid 6]

Patien ti papangulo dagiti misionero idi napalabas a siglo, kas ken John Philip, a ti Europeo a sibilisasion ken Kinakristiano ket agpada

[Credit Line]

Cape Archives M450

[Ladawan iti panid 7]

Imparegta dagiti misionero ti Kakristianuan dagiti kadaanan a pammati iti Africa babaen panangisaknapda kadagiti di nainkasuratan a sursuro, kas ti di pannakatay ti kararua

[Credit Line]

Impaay ti Africana Museum, Johannesburg