Panangitalimeng Kontra Panangungaw
AGTULTULOY ti supiat iti nagbaetan ti panangitalimeng ken ti panangungaw. Adu a tumultulong nga organisasion ti mangpilpilit kadagiti gobierno a mangalagad iti naing-inget a linlinteg tapno masalakniban dagiti agpegpeggad nga species.
Nabiit pay, kas pagarigan, nakipagkita dagiti nadumaduma a grupo kadagiti opisial nga Insik ket nagun-odanda ti pannakitinnulongda a mangikagumaan a mangikkat iti panangsilo kadagiti nangisit nga oso iti Asia. Natiliwen dagitoy nga ayup gapu iti apro ken gallbladder-da, a maus-usar iti kadawyan a panangagas iti Dumaya.
Internasional a Tulong
Ti panangsalaknib iti species iti maysa a pagilian ngem anupan dayta agingga a maungaw iti sabali a lugar di mangipaay iti balligi iti pannakaitalimengna. Gapuna, napaneknekan a naintiempuan dagiti internasional a panagnunumo—ket nagaduda. Naipaalagad ti Convention on Biological Diversity, ti Rio Treaty, idi agngudo ti 1993, a sinaruno a dagus ti Agreement on the Conservation of Bats idiay Europa. Ti International Whaling Commission innayonna ti Southern Ocean a pagaponan dagiti balyena iti datin a pagaponan ti balyena a Taaw Indiano iti panangikagumaan a mangsalaknib kadagiti dadakkel a balyena ken dagiti balyena a minke. Ngem nalabit ti Convention on International Trade in Endangered Species ti kabibilgan a tulagan.—Kitaenyo ti kahon.
Adu pay laeng ti sursuruen ti tao maipapan iti relasion dagiti parsua iti maysa ken maysa. Dagiti mangngalap iti Daya nga Africa a nangyeg iti perch ti Nilo idiay Dan-aw Victoria tapno mangpaadu iti suplay a taraon ti nakagapu iti inawagan ti zoologo a ni Colin Tudge a “ti kadadakkelan a didigra ti ekolohia iti daytoy a siglo.” Agarup 200 kadagiti 300 a katutubo nga species ti ikan iti dan-aw ti naungawen. Nupay dagiti nabiit pay a pammaneknek pabasolenda ti panagreggaay ti daga a nangdadael iti kinatimbeng dagiti species, dagiti gobierno iti tallo a pagilian a mangbeddeng ti dan-aw nangipasdekdan iti maysa nga organisasion a mangikeddeng no ania nga species ti ikan ti mabalin a maiyeg [iti dan-aw] a di mamagpeggad kadagiti katutubo.
Pannakibiang ti Tao
Maysa a banag a naipadamag a naballigi isu ti programa a panangpaadu kadagiti nakakulong nga ayup nga imatmatonanen dagiti adu a zoo. “No amin a zoo iti lubong usarenda ti impluensiada a mangparang-ay iti panangpaadu kadagiti nakakulong nga ayup, ken no talaga a suportaran ti tattao dagiti zoo, no kasta mabalin a makapagtinnulongda a mangispal iti amin nga species nga addaan duri a mabalin a makasapul iti panangpaadu bayat a nakakulong iti mabiiten a makita a masanguanan.”—Last Animals at the Zoo.
Mangpapaadu iti manmano nga species dagiti ayup ti zoo iti bassit a puro ti Jersey iti Britania a panggepna ti mangibulosto kadakuada kalpasanna. Idi 1975, adda laeng 100 a parrot ti St. Lucia a nagtalinaed iti pagtaenganda iti Caribbean. Pito kadagitoy ti naipan idiay Jersey. Idi 1989, nakapaadu ti 14 pay ti zoo ket insublina ti dadduma kadagitoy idiay St. Lucia. Naipadamag nga ita addan nasurok a 300 a masarakan iti dayta a puro.
Napaneknekan a naballigi dagiti umasping a gakat iti dadduma a lugar. Ipadamag ti National Geographic a dagiti 17 a nalabaga a lobo a nabatbati idiay North America nagsayaatan ti panagpaaduda a nakakulong ta nasurok nga 60 ti naibulosen.
Nakabalballigi?
Dagiti ayup nga agpegpeggad di kanayon nga agpegpeggad a maungaw. Sigun iti libro nga Endangered Species—Elephants, iti nagbaetan ti 1979 ken 1989, bimmassit ti bilang dagiti elepante ti Africa manipud 1,300,000 agingga iti 609,000—a dadduma kadagitoy ti resulta ti panaganup gapu iti marfil. Idin kimmaro ti panangpilit dagiti tattao iti gobierno a mangiparit iti panagnegosio iti marfil. Ngem, nakaron ti pannakabusor ti pannakaiparit ti marfil. Apay?
Agpadpada idiay Zimbabwe ken South Africa, nakabalballigi dagiti pagalagadan ti panangitalimeng ta dagiti parke nasional a pagitalimenganda iti atap a biag addaanen iti adu unay nga elepante. Impadamag ti New Scientist a ti Zimbabwe masapul nga ikkatenna ti 5,000 nga elepante manipud iti Hwange National Park. Dagiti mangitaltalimeng a grupo inrekomendarda ti panangyakar. Intukon dagiti opisial ti parke a mailako dagiti sobra nga elepante ken insingasingda a dagiti ahensia iti Lumaud a mangbusor iti panangpapatay kadagiti sobra a “mangipaayda iti pinansial a tulong tapno mayakarda imbes a mamalakadda laeng.”
Mapagduaduaan nga Inanama
Nupay kasta, adda dagiti pannakapaay. Adut’ mangyebkas iti pannakaseknan iti kasasaad dagiti species a naibulos manen. Nagsayaatan ti panagbiag ti tigre ti Siberia no nakakulong, ngem no nakabulos kasapulanna ti agarup 260 kilometro kuadrado a kabakiran nga awanan kadagiti mangnganup. Kasta met, “isublim a dagus ti napadakkel iti zoo a tigre iti kastoy nga aglawlaw,” kuna ti The Independent on Sunday, “ket dandani mabisinan nga interamente dayta.” Pudno a nalidem nga inanama!
Iti kinapudnona, saan a tunggal species addaan kadagiti naisangsangayan a grupo ti tattao a tumultulong. Ket saan laeng a ti kinakurang dagiti tattao ti mangpakaro iti parikut. Kasano man ti kinapasnek dagiti manangitalimeng, no mapasanguanda iti panagkunniber, kinaagum, ken kinaaleng-aleng dagiti opisial agraman ti gubat ken uray pay ti pammutbuteng iti ipapatay, ania ti namnamada nga agballigi? Ania, ngarud, ti solusion iti parikut kadagiti agpegpeggad nga species? Ken kasano a nairamankayo?
[Kahon iti panid 7]
Maysa nga Internasional nga Armas
Ti Convention on International Trade in Endangered Species ti maysa a nabileg nga armas iti pannakidangadang iti maiparit a panaglako kadagiti agpegpeggad nga species. Dagiti lalat ti leopardo, marfil ti elepante, tulang ti tigre, sara ti rhino, ken dagiti pag-ong ti mairaman kadagiti agdama a naiparit a bambanag. Ti tulagan iramannan dagiti agpegpeggad nga species ti troso ken species ti ikan.
Nupay kasta, impakdaar ti Time: “Malaksid no siguraduen dagiti miembro a nasion nga ipangag dagiti pagalagadan, . . . nalabit masarakandanton a dagiti ayup a padpadasenda a salakniban awandanton.”
[Ladawan iti panid 8]
Nakabalballigi kadi dagiti panangikagumaan a mangitalimeng?
[Credit Line]
Impaay ni Clive Kihn