Panangpadakkel Kadagiti Annak Idiay Africa Bayat Dagiti Narikut a Tiempo

KAS INSALAYSAY NI CARMEN MCLUCKIE

Tawen 1941 idi. Madama ti Gubat Sangalubongan II. Maysaak nga ina a taga Australia nga agtawen idi iti 23, ngem naibaludak agraman ti lima a bulan nga anakko ditoy Gwelo, Southern Rhodesia (Gweru, Zimbabwe itan). Naibalud ni lakayko idiay Salisbury (Harare itan). Dagiti dadduma pay nga annakmi​—nga agtawen iti dua ken tallo​—ket ay-aywanan ti dua a tin-edyer a siumanko. Palubosandak a mangilawlawag no apay nga addaak iti kastoy a situasion.

MAKIPAGNANAEDAK kada Nanang ken Tatang idiay Port Kembla, agarup 50 a kilometro iti abagatan ti Sydney, Australia. Idi 1924, tineleponuan ni Clare Honisett ni Nanang ket ginutugotna ti interesna kadagiti pannursuro ti Biblia babaen ti panagsaludsodna kenkuana no maawatanna ti kaipapanan ti Kararag ti Apo. Inlawlawag ni Clare no ania ti kaipapanan ti panangdaydayaw iti nagan ti Dios, ket kalpasanna imbagana no kasano nga ibanag ti Pagarian ti pagayatan ti Dios ditoy daga. (Mateo 6:9, 10) Nagsiddaaw ni Nanang. Nupay bimmusor ni Tatang, ad-adda pay a sinukimat ni Nanang dagita a kinapudno ti Biblia.

Di nagbayag kalpasanna, immakarkami iti kabangibang ti Sydney. Manipud sadiay magnakami ken Nanang iti agarup lima a kilometro tapno makagtengkami kadagiti gimong dagiti Estudiante ti Biblia, kas pangawag idi kadagiti Saksi ni Jehova. Nupay di pulos nagbalin a Saksi ni Tatang, impalubosna a maangay dagiti panagadal ti Biblia iti pagtaenganmi. Dua kadagiti adingna a lallaki​—da Max ken Oscar Seidel​—ti nagbalin a Saksi, ken kasta met ti dadduma a miembro ti pamilia ni Max agraman ti adingko a lalaki a ni Terry, ken ti adingko a babai a ni Mylda.

Idi 1930, gimmatang ti Watch Tower Society iti 16-metro a bilog a de layag, a napanagan kalpasanna iti Lightbearer. Iti dua a tawen, nakaangkla daytoy a bilog iti pungto ti sanikuami iti Karayan Georges. Natarimaan sadiay tapno mausar dagiti Saksi ni Jehova iti trabaho a panangasaba kadagiti puro ti Indonesia. Sagpaminsan a dalusanmi ken adingko a Coral ti kabin ken deck, ket bulodenmi no kua ti silaw iti tuktok ti palo tapno mapankami agala kadagiti padaw.

Nagpa-Africa, ken Panagasawa

Kimmapuy ti ekonomia ti Australia idi ngalay ti dekada 1930, isu a nagbiahekami a dua ken Nanang a nagpa-South Africa tapno kitaenmi no nasayaat nga agindeg sadiay ti pamiliami. Addaankami iti surat a mangyam-ammo a naggapu iti sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova iti Australia a naiturong ken George Phillips, nga isu ti mangiwanwan idi iti trabaho a panangasaba idiay makin-abagatan nga Africa. Adda idi ni George idiay sangladan ti Cape Town tapno sabtenna ti barkomi. Inigpilanna ti libro ti Watch Tower Society a Riches tapno isut’ mabigbigmi. Iti dayta met la nga aldaw, idi Hunio 6, 1936, inyam-ammonakami kadagiti lima a miembro ti sanga, agraman iti maysa a Robert A. McLuckie.a Iti dayta met la a tawen, nagkasarkamin ken ni Bertie​—kas pangawagmi amin kenkuana.

Ti lolo iti tumeng ni Bertie a ni William McLuckie ket napan idiay Africa idi 1817 manipud Paisley, Scotland. Kadagiti immuna a panagdaliasatna, naam-ammo ni William ni Robert Moffat, ti lalaki a nangpataud iti naisurat a porma ti pagsasao a Tswana ken impatarusna ti Biblia iti dayta a pagsasao.b Kadagidi immuna nga aldaw, da William ken ti kaduana a ni Robert Schoon laeng ti puraw a tattao a pagtaltalkan ni Mzilikazi, maysa a nalatak a gerrero iti buyot ti nalatak a hepe dagiti Zulu a ni Shaka. Kas resultana, da William ken Robert laeng dagiti puraw a nakastrek iti kraal ni Mzilikazi, nga isu a yan ita ti siudad ti Pretoria, South Africa. Kalpasanna, nagbalin nga estadista ni Mzilikazi ken idi ngalay ti maika-19 a siglo, pinagkaykaysana ti adu a tribu iti maymaysa nga Africano a pagarian.

Idi nagam-ammokami ken Bertie, isut’ balo nga addaan iti balasitang a 12 ti tawenna a ni Lyall, ken barito a 11 ti tawenna a ni Donovan. Damo a naammuan ni Bertie ti kinapudno iti Biblia idi 1927, sumagmamano a bulan kalpasan ti ipapatay ti asawana a ni Edna. Bayat ti simmaganad a siam a tawen, inkasabanan ti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios kadagiti puro ti Mauritius ken Madagascar agraman iti intero a Nyasaland (Malawi itan), Portuguese East Africa (Mozambique itan), ken South Africa.

Sumagmamano a bulan kalpasan ti panagkasarmi ken Bertie, immakarkami a kadua da Lyall ken Donovan idiay Johannesburg, a sadiay nalaklaka ti panagsapul ni Bertie iti trabaho. Iti sumagmamano a tiempo nagserbiak kas payunir, kas awag kadagiti amin-tiempo a ministro dagiti Saksi ni Jehova. Kalpasanna insikogko ni Peter.

Ti Iyaakarmi Idiay Southern Rhodesia

Kamaudiananna, inawisnakami ti manong ni Bertie a ni Jack a makikadua kenkuana nga agminas iti balitok iti asideg ti Filabusi, idiay Southern Rhodesia. Nagbiahekami ken ni Bertie sadiay a kaduami ni Peter, a maysa idin ti tawenna, bayat a temporario nga inaywanan ni nanang da Lyall ken Donovan. Idi nakagtengkami idiay Karayan Mzingwani, aglaylayus idi, ket masapul a bumallasiwkami nga aglugan iti kahon a guyoden ti kable a nayunnat iti agsinnumbangir nga igid ti karayan. Innem a bulan ti sikogko idi a ni Pauline ken masapul a kepkepak a naimbag ni Peter! Nakabutbuteng, nangnangruna idi dandani simmayad iti danum ti kable idi adda iti tengnga ti karayan. Malaksid iti dayta, agtengngan ti rabii, ket nagpigsa ti tudo! Idi nakaballasiwkamin iti karayan, masapul a magnakami iti agdua a kilometro tapno makagtengkami iti balay ti kabagian.

Kalpasanna nagabangkami iti daan ken inanayen a balay iti rantso. Manmano dagiti mueblesmi​—dadduma kadagitoy ti naaramid kadagiti kahon ti dinamita ken fuse. Agkarasakit ni Pauline iti croup, ket dikam kabaelan ti gumatang iti agas. Maladingitanak idin, ngem agyamankami ta tunggal agkidar, makalasat ni Pauline.

Naibaludkami a Dua ken Bertie

Maminsan iti makabulan nga agbiahekami idiay siudad ti Bulawayo, agarup 80 a kilometro ti kaadayona, tapno ilako ti balitokmi iti banko. Nagudongkami met idiay Gwanda, maysa a bassit nga ili nga asideg iti Filabusi, tapno mangala iti taraon ken makiraman iti ministerio. Idi 1940, ti tawen kalpasan ti panangrugi ti Gubat Sangalubongan II, naparitan ti trabahomi a panangasaba idiay Southern Rhodesia.

Di nagbayag kalpasanna, naarestoak bayat a mangaskasabaak idiay Gwanda. Masikogak idi iti maikatlo nga anakko a ni Estrella. Bayat a maus-usig ti panagapelarko, naaresto ni Bertie gapu iti panangasaba ket naibalud idiay Salisbury, nasurok a 300 a kilometro manipud iti pagnanaedanmi.

Kastoy ti kasasaadmi idi: Nayospital ni Peter idiay Bulawayo gapu iti diphtheria, ket pagduaduaan no makalasat pay. Kaipaspasngayko pay la ken Estrella, ket inkuyognak ti maysa a gayyem manipud idiay ospital a napan iti pagbaludan tapno ipakita ken Bertie ti baro a balasitangna. Kalpasanna, idi saan a naawat ti panagapelarko, maysa a baknang nga Indian a makinkukua iti tiendaan ti siaasi a nangbayad iti piansak. Kabayatanna, tallo a polis ti immay iti pagminasan tapno ibaluddakon. Pinagpilidak. Mabalinko nga itugot ti lima-bulan nga anakko iti pagbaludan wenno ibatik nga aywanan dagiti tin-edyermi, da Lyall ken Donovan. Inkeddengko nga itugot.

Natudinganak nga agtakup kadagiti kawes ken agdalus. Kasta met, naikkanak iti yaya a tumulong a mangaywan ken Estrella. Isut’ agtutubo a balud nga agnagan iti Matossi, nga inggat’ tungpal-biag ti sentensiana gapu iti panangpatayna iti asawana. Nagsangit ni Matossi idi nawayawayaanak, ta dinan maaywanan ni Estrella. Inawisnak ti babai a warden ti pagbaludan a mangaldaw iti pagtaenganna ken kalpasanna inlugannak iti tren tapno bisitaek ni Bertie idiay pagbaludan ti Salisbury.

Idi addakami ken ni Bertie iti pagbaludan, inaywanan da Lyall ken Donovan dagiti babassit pay a da Peter ken Pauline. Nupay agtawen laeng iti 16 ni Donovan, intultuloyna ti panagminasmi. Idi nawayawayaan ni Bertie iti pagbaludan, inkeddengmi ti umakar idiay Bulawayo, ta nakapuyen ti pagminasan. Nakagun-od ni Bertie iti trabaho iti kompania ti tren, ket ninayonak ti mateggedanmi babaen ti panangusarko iti kabarbaro a paglaingak nga agdait.

Maibilang a napateg ti trabaho ni Bertie kas riveter iti kompania ti tren, isu a nailaksid iti serbisio militar. Bayat dagidiay a tawen ti gubat, adu a puraw a Saksi idiay Bulawayo ti aggigimong iti bassit a maysa ti kuartona a balaymi, ket sumagmamano met a nangisit a kakabsattayo ti aggigimong iti sabali a lugar iti siudad. Ngem ita, nasurok nga 46 a kongregasion dagiti Saksi ni Jehova a buklen nga agpadpada dagiti nangisit ken puraw ti addan idiay Bulawayo!

Ti Ministeriomi Kalpasan ti Gubat

Kalpasan ti gubat, kiniddaw ni Bertie iti kompania ti tren a mayakar idiay Umtali (Mutare itan), maysa a napintas nga ili iti beddeng ti Mozambique. Kayatmi ti agserbi iti lugar a sadiay dakkel ti pakasapulan kadagiti manangaskasaba iti Pagarian, ket ti Umtali ti kasla maitutop unay a lugar, ta awan ti Saksi iti siudad. Bayat ti apagbiit a panagindegmi, nagbalin a Saksi ti pamilia Holtshauzen, a pakairamanan ti lima nga annakna a lallaki. Ita addan 13 a kongregasion iti siudad!

Idi 1947 pinagsasaritaan ti pamiliami ti posibilidad ti panagsubli ni Bertie nga agpayunir. Ni Lyall, a nagsublin manipud panagpayunirna idiay South Africa, inanamonganna ti plano. Idi a tiempo, agpaypayunir ni Donovan idiay South Africa. Bueno, idi naammuan ti sanga nga opisina ti Cape Town ti tarigagay ni Bertie nga agpayunir manen, kiniddawda kenkuana a manglukat ketdi iti pagbodegaan ti literatura idiay Bulawayo. Isu nga immikkat iti trabahona iti kompania ti tren, ket nagsublikami sadiay. Di nagbayag kalpasanna, simmangpeten idiay Bulawayo dagiti immuna a misionero idiay Southern Rhodesia, agraman da Eric Cooke, George ken ni Ruby Bradley, Phyllis Kite, ken Myrtle Taylor.

Idi 1948, bimmisita idiay Bulawayo ni Nathan H. Knorr, ti maikatlo a presidente ti Watch Tower Society, a kakuyogna ti sekretariona, ni Milton G. Henschel, ket inyurnosda nga agbalin a sanga nga opisina ti pagbodegaan iti literatura, a ti manangaywan ket ni Kabsat Cooke. Naipasngay iti simmaganad a tawen ti balasangmi a ni Lindsay. Kalpasanna, idi 1950, nayakar ti sanga nga opisina idiay Salisbury, ti kabesera ti Southern Rhodesia, ket immakarkami met sadiay. Gimmatangkami iti dakkel a balay a nagnaedanmi iti adu a tawen. Kanayon nga adda dagiti payunir ken bisita a nakipagnaed kadakami, isu a nagbalin a nalatak ti lugarmi a kas ti hotel ni McLuckie!

Idi 1953, timmabunokami ken Bertie iti internasional a kombension dagiti Saksi ni Jehova idiay Yankee Stadium iti New York City. Anian a nakallalagip dayta nga okasion! Lima a tawen kalpasanna, kaduami da Lyall, Estrella, Lindsay, ken ti 16-bulan a ni Jeremy iti intero a walo nga aldaw a nagdakkel nga internasional a kombension idi 1958 idiay Yankee Stadium ken ti asidegna a Polo Grounds. Timmabuno ti kaaduan a bilang a nasurok a kakapat a milion iti miting publiko iti maudi nga aldaw!

Baro a Nakaitudingan a Mangasaba

Nagserbi ni Bertie iti agarup 14 a tawen kas commuter a trabahador iti sanga nga opisina ti Salisbury, ngem kalpasanna inkeddengmi ti agserbi iti lugar a dakdakkel ti panagkasapulanna sadi Seychelles. Inlakomi ti pagtaengan ken dagiti mueblesmi ket inyempakemi ti nabati a gargaretmi iti Opel nga station wagon-mi. Nagbiahekami a kadua da Lindsay nga agtawen iti 12, ken ni Jeremy, nga agtawen iti 5, iti agarup 3,000 a kilometro iti lasonglasong a kalsada a limmasat iti Northern Rhodesia (Zambia itan), Tanganyika (paset ti Tanzania itan), ken Kenya, ket simmangpetkami kamaudiananna idiay puerto a siudad ti Mombasa.

Dandani di maibturan ti kinapudot ti Mombasa, ngem addaan kadagiti nagpipintas nga aplaya. Imbatimi ti kotsemi iti maysa a Saksi iti dayta a lugar ket nagbarkokami iti tallo nga aldaw a napan idiay Seychelles. Idi simmangpetkami, sinabetnakami ni Norman Gardner, maysa a lalaki a nakagun-oden iti pamunganayan a kinapudno ti Biblia manipud iti maysa a Saksi idiay Dar es Salaam, Tanganyika. Inyurnosna ti panangabangmi iti balay idiay Sans Souci Pass a naibangon idi para iti polis a nangguardia iti Arsobispo ti Greek Orthodox a ni Makarios, a naidestiero manipud Cyprus idi 1956.

Tangay naiputputong unay ti balaymi, immakarkami iti sango ti aplaya idiay Beau Vallon kalpasan ti makabulan. Sadiay a nagawiskami kadagiti tattao nga umay dumngeg kadagiti panagpalawag ni Bertie iti berandami. Rinugianmi nga inyadalan iti Biblia dagiti Bindschedler, ket dua a bulan kalpasanna, binautisaran ni Bertie ida ken ti inamponda a balasang agraman ni Norman Gardner ken ti asawana. Nagbiahekami met a kadua ni Norman iti bilogna a napan idiay Cerf Island, a sadiay ti nagdiskursuan ni Bertie kadagiti palawag a naibatay iti Biblia iti maysa a boathouse.

Idi agarup uppat a bulanmin idiay Seychelles, imbaga kadakami ti hepe ti polisia nga isardengmi ti mangasaba, ta no saan maideportakami. Bassiten ti kuartami, ket masikogak manen. Inkeddengmi nga itultuloy ti panangasabami iti publiko. Uray ta ammomi a mabiitkami met laengen a pumanaw. Bueno, idi simmangpet ti simmaganad a barko a naggapu idiay India agarup makabulan kalpasanna, naideportakamin.

Napeggad a Panagawid

Idi simmangpetkami idiay Mombasa, dinagasmi ti kotsemi ket nagpaabagatankami a sinurotmi ti nadarat a kalsada iti igid ti baybay. Idi nakagtengkami idiay Tanga, saanen nga agandar ti makina ti kotsemi. Dandani maibusen ti kuartami, ngem tinulongannakami ti maysa a kabagian ken ti sabali pay a Saksi. Idi addakamin idiay Mombasa, adda kabsat a nangitukon a suportarannakami no agpaamianankami a mapan idiay Somalia tapno mangasaba. Nupay kasta, madmadi idi ti riknak, isu a kinaykayatmi ti nagawid idiay Southern Rhodesia.

Nagdaliasatkami a naggapu idiay Tanganyika a napan idiay Nyasaland ket nagbiahekami agingga iti makinlaud nga igid ti Dan-aw Nyasa, a maawagan itan a Dan-aw Malawi. Grabe ti sakitko ta kiniddawko ken ni Bertie nga ibatinakon iti igid ti kalsada tapno matayakon! Asidegkami idin iti siudad ti Lilongwe, isu nga inyospitalnak sadiay. Nakagin-awaak kadagiti ineksion a morpina. Tangay diak makabiahe babaen ti kotse, nagbiahe ni Bertie ken dagiti ubbing iti agarup 400 a kilometro a napan idiay Blantyre. Inyurnos ti maysa a kabagian ti panageroplanok a mapan sadiay tapno makikadua kadakuada sumagmamano nga aldaw kalpasanna. Manipud Blantyre nageroplanoak a nagawid idiay Salisbury, ket ni Bertie ken dagiti ubbing intuloyda ti nagbiahe babaen ti kotse.

Anian ti pannakabang-armi amin a makadanon idiay Salisbury iti balay ti anakmi a ni Pauline ken ti asawana! Idi 1963, naipasngay ti buridekmi a ni Andrew. Nakapuy ti barana ket di manamnama nga agbiag, ngem naimbag ta nagbiag. Idi agangay, immakarkami idiay South Africa ket kamaudiananna, nagindegkamin ditoy Pietermaritzburg.

Nabendisionan iti Naayat a Pamilia

Pimmusay ni Bertie a sitatalna idi agtawen iti 94 idi 1995, ket nanipud idin agsolsoloakon nga agbibiag ditoy pagtaenganmi. Ngem saanak met ketdi nga agsolsolo! Agserserbi ken Jehova da Lyall ken Pauline agraman dagiti pamiliada ditoy South Africa, ket agnanaed ditoy Pietermaritzburg a mismo ti dadduma kadakuada. Ni Lindsay ken ti pamiliana addada idiay California, E.U.A., a sadiay aktiboda amin a Saksi. Dagiti dua nga in-inaudi nga annakmi, da Jeremy ken Andrew, immakarda idiay Australia, a sadiay siraragsakda a naasawaan ken agserserbi a papanglakayen kadagiti kongregasionda.

Adda tiempo nga amin dagiti walo nga annakmi ket nakapagpayunirda, ket innem ti nakapagserbi kadagiti sanga nga opisina ti Watch Tower Society. Nagraduar ni Donovan iti maika-16 a klase ti Watchtower Bible School of Gilead idi Pebrero 1951 ket nagserbi kas agdaldaliasat a manangaywan idiay Estados Unidos sakbay a nagsubli a nagtrabaho iti sanga nga opisina ditoy South Africa. Maysa itan a Kristiano a panglakayen idiay Klerksdorp, agarup 700 a kilometro manipud Pietermaritzburg. Agnanaed da Estrella ken ni lakayna, ni Jack Jones, iti sangalubongan a hedkuarter dagiti Saksi ni Jehova idiay Brooklyn, New York.

Nakapagserbi ti inaunak a ni Peter iti sumagmamano a tawen iti amin-tiempo a ministerio, agpadpada nga iti panagpayunir ken iti sanga nga opisina ti Watch Tower idiay Rhodesia. Sumagmamano a tawenen a napalabas, nupay kasta, naldaanganak idi insardengna ti makitimpuyog iti Nakristianuan a kongregasion.

No lagipek ti panagbiagko, makunak a pudno a naragsakak ta kas maysa a tin-edyer, kaduak ni nanang a napan idiay Africa. Agpayso a saan a kanayon a nalaka ti agbiag, ngem pribilehiok a sinuportaran ni lakayko ken nangpadakkel iti pamilia a nakatulong a mangilungalong iti pannakaikasaba ti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios iti makin-abagatan nga Africa.​—Mateo 24:14.

[Dagiti Footnote]

[Mapa iti panid 22, 23]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

SOUTH AFRICA

Cape Town

Pietermaritzburg

Klerksdorp

Johannesburg

Pretoria

ZIMBABWE

Gwanda

Bulawayo

Filabusi

Gweru

Mutare

Harare

ZAMBIA

MOZAMBIQUE

MALAWI

Blantyre

Lilongwe

TANZANIA

Dar es Salaam

Tanga

KENYA

Mombasa

SEYCHELLES

SOMALIA

[Ladawan iti panid 20]

Kaduak da Peter, Pauline, ken Estrella, sakbay nga imbaluddak a kadua ni Estrella

[Ladawan iti panid 21]

Da Lyall ken Donovan iti sango ti balaymi iti rantso iti asideg ti Filabusi

[Ladawan iti panid 23]

Da Bertie, Lyall, Pauline, Peter, Donovan, ken siak idi 1940

[Dagiti ladawan iti panid 24]

Ni Carmen ken lima kadagiti annakna (kannigid nga agpababa): ni Donovan, idi adda idiay Gilead idi 1951, ken da Jeremy, Lindsay, Estrella, ken Andrew itatta