Agtultuloy a Panangsapul Kadagiti Solusion
NANIPUD panangrugina, interesadon ti United Nations kadagiti ubbing ken iti parparikutda. Idi arinunos ti 1946, impasdekna ti United Nations International Children’s Emergency Fund (UNICEF) kas temporario nga instrumento a mangaywan iti ubbing kadagiti lugar a dinadael ti gubat.
Idi 1953, nagbalin a permanente nga organisasion daytoy a pang-emerhensia a sangay. Nupay opisial itan a maawagan iti United Nations Children’s Fund, tinaginayonna ti orihinal nga acronym-na nga UNICEF. Iti kasta, iti nasuroken a kagudua a siglo, mangipapaayen ti UNICEF iti taraon, kawes, ken agas kadagiti ubbing iti intero a lubong ken ikagkagumaanna nga ipaay ti kasapulan ti kaaduan nga ubbing.
Naipangpangruna ti kasapulan dagiti ubbing idi 1959 idi impaalagad ti United Nations ti Declaration of the Rights of the Child. (Kitaem ti kahon iti panid 5.) Manamnama idi a gutugoten daytoy a dokumento iti pannakaseknan kadagiti parikut ti ubbing ken makatulong a mangrisut iti parparikut babaen ti panangparegtana kadagiti tattao a tumulong iti pinansial ken iti dadduma pay a pamay-an.
Ngem “duapulo a tawen kalpasanna,” sigun iti Collier’s 1980 Year Book, “dagitoy a ‘kalintegan’—nangnangruna dagidiay maipapan iti nutrision, salun-at, ken material a tulong—ket di pay laeng nagun-odan ti adu kadagiti 1.5 a bilion nga ubbing iti lubong.” Gapuna, kas panangbigbig a masapul nga agtultuloy a marisut dagiti parikut ti ubbing ken maitunos kadagiti naibagan a kalatna, intuding ti United Nations ti 1979 nga International Year of the Child (Internasional a Tawen ti Ubing). Dagus a nagtignay ti gobierno, umili, relihion, ken dagiti naparabur a grupo iti intero a lubong nga agbirok kadagiti solusion.
Maysa Laeng Kadi a “Naranggas nga Angaw”?
Nakalkaldaang ta sigun iti report ti UNICEF, saan unay a naimbag ti kasasaad dagiti ubbing kadagiti napanglaw a nasion bayat ti International Year of the Child. Idi agngudo daydi a tawen, 200 a milion kadakuada ti agsagsagaba pay laeng iti malnutrision, ket kagudua kadagiti 15 a milion a natay nga awan pay ti lima ti tawenda ti makuna a maigapu iti malnutrision. Iti 100 nga ubbing a naipasngay iti kada minuto iti daydi a tawen kadagita a pagilian, 15 ti natay sakbay a matawenan. Kurang nga 40 porsiento ti nakaturpos iti elementaria. Iti panagkomentona maipapan iti report ti UNICEF, nagreklamo ti maysa nga editorial iti periodiko nga Indian Express a nagbalin a “naranggas nga angaw” ti Year of the Child.
Nasirmata ti dadduma a tattao daytoy a pannakapaay. Kas pagarigan, idi rugrugi daydi a tawen, insurat ni Fabrizio Dentice iti magasin nga L’Espresso: “Saan la a ti Year of the Child ti kasapulan tapno mairemedio ti kasasaad.” Nagkomento ti magasin: “Ti estilo ti panagbiag itatta ti makagapu a kastoy ti kasasaadtayo, ket daytoy ti masapul a masukatan.”
Iti agtultuloy a panangsapul iti solusion kadagiti parikut ti ubbing, nagkokomperensia dagiti pangulo ti gobierno idiay hedkuarter ti UN idi Setiembre 1990. Dayta idi ti maysa kadagiti kadakkelan a miting dagiti pangulo ti lubong iti historia. Nasurok a 70 a papangulo ti gobierno ti timmabuno. Ti komperensia ket pasarunson ti Convention on the Rights of the Child (Tulagan Maipapan Kadagiti Kalintegan ti Ubing), a napagnunumuan idi Nobiembre 20, 1989, ken naipaalagad idi Setiembre 2, 1990. Idi agtapus dayta a bulan, pinasingkedanen ti 39 a nasion daydi a tulagan.
Napaliiw ti UNICEF iti nabiit pay a “ti Tulagan ket nabiit a nagbalin a kasaknapan pay laeng a napagnunumuan a kalintegan ti tao, a nangparegta iti intero a lubong tapno panunotenda dagiti pagimbagan ti ubbing.” Kinapudnona, agingga idi Nobiembre 1999, addan 191 a nasion a nangpasingked iti Tulagan. Impasindayaw ti UNICEF: “Rimmang-ay ti panangbigbig ken panangsalaknib kadagiti kalintegan ti ubbing iti simmaruno a dekada kalpasan a napasingkedan ti Convention on the Rights of the Child ngem iti aniaman a sabali a tiempo iti pakasaritaan ti tao.”
Ngem nupay adda daytoy a nagrang-ayan, natignay ti Presidente ti Alemania a ni Johannes Rau a nagkomento: “Nakalkaldaang ta iti panawentayo, masapul pay a mapalagipantayo nga adda kalintegan ti ubbing.” Wenno masapul a maipalagip nga adda pay dagiti nakaro a parikutda! Iti panangaminna idi Nobiembre 1999 a “nagadu pay ti masapul a maaramid,” inlawlawag ti UNICEF: “Iti intero a lubong, napattapatta nga iti kada tawen, adda matmatay a 12 milion nga ubbing nga awan pay lima ti tawenda, a kaaduanna ket gapu kadagiti nalaka laeng koma a malapdan a pakaigapuan. Ag-130 milion nga ubbing kadagiti napanglaw a pagilian ti saan nga ages-eskuela iti elementaria . . . Agarup 160 milion nga ubbing ti agsagsagaba iti malnutrision. . . . Adu a di kaykayat nga ubbing ti agledleddaang kadagiti pagtaraknan ti ulila ken dadduma pay nga institusion. Dida makapagadal ken saan a maay-aywanan ti salun-atda. Masansan a dagitoy nga ubbing ti maabuso iti pisikal. Napattapatta a 250 milion nga ubbing ti mangmangged.” Nadakamat met a nakapangpanglaw ti kabibiag ti 600 milion nga ubbing ken 13 milion ti maulila iti maysa kadagiti nagannakda gapu iti AIDS inton agngudo ti 2000.
Dagiti makapnek a solusion kadagitoy a parikut ket kasla naatap kadagiti panguluen iti politika. Nupay kasta, saan laeng a dagiti ubbing kadagiti napanglaw a nasion ti addaan iti adu a parikut. Kadagiti makinlaud a nasion, agsagsagaba ti adu nga ubbing iti sabali a kita ti pannakapaidam.
[Blurb iti panid 4]
“Nakalkaldaang ta iti panawentayo, masapul pay a mapalagipantayo nga adda kalintegan ti ubbing”
[Kahon/Ladawan iti panid 5]
Ti UN Declaration of the Rights of the Child:
● Ti kalintegan a maaddaan iti nagan ken nasionalidad.
● Ti kalintegan a maipateg, maayat, ken maawatan ken maaddaan iti material a kinatalged.
● Ti kalintegan a maaddaan iti umiso a nutrision, balay, ken medikal a serbisio.
● Ti kalintegan a maaddaan iti espesial a pannakaaywan no mabaldado, iti man pisikal, mental, wenno sosial.
● Ti kalintegan a mairaman kadagiti umuna a masalakniban ken matulongan iti amin a kasasaad.
● Ti kalintegan a masalakniban iti amin a kita ti panangbaybay-a, kinaranggas, ken pananggundaway.
● Ti kalintegan a maaddaan iti naan-anay a gundaway nga agay-ayam ken aglinglingay ken iti agpapada a gundaway a makagun-od iti libre ken kapilitan nga edukasion, tapno mapatanor ti ubing ti abilidadna ken agbalin a napateg a miembro ti kagimongan.
● Ti kalintegan a mangpatanor iti naan-anay a kabaelanna iti nawaya ken nadayaw nga aglawlaw.
● Ti kalintegan a mapadakkel buyogen ti espiritu ti pannakaawat, kinaandur, pannakipagayam kadagiti tattao, talna, ken sapasap a panagkakabsat.
● Ti kalintegan a mangtagiragsak kadagitoy a kalintegan aniaman ti puli, kolor, sekso, relihion, napolitikaan wenno dadduma nga opinion, nasion wenno kagimongan, ken sanikua, pannakayanak, wenno dadduma a kasasaad.
[Credit Line]
Sumario a naibatay iti Everyman’s United Nations
[Picture Credit Lines iti panid 3]
UN PHOTO 148038/Jean Pierre Laffont
Retrato a kukua ti UN
[Picture Credit Line iti panid 4]
Dagiti retrato iti panid 4 ken 5 Giacomo Pirozzi/Panos Pictures