Tao Kontra Nakaparsuaan

“Iti kaaldawantayo, dagiti tattao ti mapabasol iti kumarkaro a pannakaungaw dagiti kita ti parsua.”​—JANE GOODALL, MANANGITALIMENG.

AGTULTULOY ken agkakanaig ti biag ditoy daga. Datayo a tattao ket naisigud a paset dayta. Agpannuraytayo kadagiti sibibiag a bambanag a mangipaay iti taraon ken agastayo, ti oksihena nga ang-angsentayo, ken kadagiti elemento a mangbukel iti bagitayo. Iti panaglabas ti maysa a gagangay nga aldaw, usaren ti tattao ditoy daga ti nasurok nga 40,000 a dadduma pay a sibibiag a parsua. Buklen ti amin a kita ti parsua ditoy daga ti adu a nakaskasdaaw, ken nakarikrikut a panagkakanaig ti biag.

Nupay kasta, adu nga eksperto a mangad-adal iti daytoy adu a narikut a panagkakanaig ti biag ti mamati a mararaut dayta! Nalabit nangngegyon dagiti agpegpeggad a maungaw a rhino, tigre, panda, ken balyena. Kuna dagiti sientista a 50 a porsiento iti amin a kita ti mula ken animal ti mabalin a mapukaw ditoy daga iti las-ud ti 75 a tawen. Agamak dagiti managsukisok a mabalin a mamin-10,000 a naparpartak ti pannakaungaw ti dadduma a kita ngem ti kunaen dagiti sientista a natural a kapartak ti pannakaungawda. Pattapattaen ti maysa nga eksperto a matmatay dagiti kita ti parsua iti promedio a maysa iti kada 10 agingga iti 20 a minuto.

Patien dagiti sientista nga idi ugma, natural ti pakaigapuan ti kaaduan a pannakaungaw dagiti kita ti parsua. Ngem itatta, ibagada a naiduma ti kangrunaan a pakaigapuan ti pannakaungawda. Nalawag ngarud a ti pannakaungaw iti kaaldawantayo ket gapu iti aramid ti tao. Dagiti tattao ket tinukoy ti maysa a sientista kas dagiti “mananggudas kadagiti kita ti parsua.”

Talaga kadi a dagiti aramid ti tao ti mamatpataud iti daytoy a nakaskasdaaw a pannakapukaw ti nadumaduma a kita ti biag? No kasta, kasano? Makalasattayo aya no awan ti nadumaduma a kita ti biag ditoy daga? Adda kadi aniaman a maar-aramid tapno mapasardeng ti pagarupen ti adu a napeggad a pannakaungaw dagiti sibibiag a parsua ditoy daga?

[Picture Credit Lines iti panid 3]

WHO

NOAA