“Yantangay Adda Kadakami Daytoy a Ministerio . . . , Saankami a Sumuko”
KAS INSALAYSAY NI RONALD TAYLOR
Idi kalgaw ti 1963, inkarigatak nga isalakan ti biagko. Bayat ti itatakdangko, napayatak ti maysa a tap-oy ket kellaat a naikaranukonak iti nakaad-adalem a danum. Gapu ta saanak a lumalangoy, nagistayanak nalmes iti sumagmamano laeng a metro manipud iti takdang. Nairebrebakon iti namitlo a daras ken adun ti nainumko a danum ti baybay idi nakita ti maysa a gayyem ti kasasaadko ket ginuyodnak nga impatakdang. Babaen ti dagus a tulong ti artificial respiration, nakalasatak.
SAAN a daytoy ti damo a gundaway a naapresiarko ti kinapateg ti pulos a di isusuko—nupay kasla awanen ti pangnamnamaan kadagiti bambanag. Manipud iti kinaubing, kasapulan a makidangadangak para iti naespirituan a panagbiagko.
Panawen idi dagiti nalidem nga aldaw ti maikadua a gubat sangalubongan idi damo a maammuak ti Nakristianuan a kinapudno. Maysaak kadagiti rinibribu nga ubbing a naipakni manipud Londres tapno maliklikan dagiti peggad kadagiti panagbomba. Tangay agtawenak laeng idi iti 12, awan unay aniamanna kaniak ti gubat; kasla maysa laeng daytoy a pannakigasanggasat.
Inaywanandak ti maysa a nataenganen a pagassawaan idiay Weston-super-Mare, abagatan a laud nga Inglaterra. Di nagbayag kalpasan ti isasangpetko iti pagtaengan ti agassawa, rinugiandakami a sarungkaran dagiti sumagmamano a payunir a ministro. Ti pamilia Hargreaves ti tuktukoyek; isuda amin nga uppat—da Reg, Mabs, Pamela, ken Valeri—ket special pioneer. Inawat dagiti pannakaama ken pannakainak ti kinapudno, ket kalpasan ti panangadalko iti libro a The Harp of God, inkeddengko met ti agserbi ken Jehova. Kalpasan laeng ti innem a lawas, naawisakon a makiraman iti trabaho a panangasaba.
Malaglagipko pay laeng ti immuna nga aldaw nga iruruarko iti tay-ak ti serbisio. Awan a pulos ti panagsagana, impaayandak iti sumagmamano a bokleta ket kinunada: “Agtrabahoka iti dayta a paset ti kalsada.” Ket kastat’ kapadasak iti immuna nga aldaw a panangasabak. Iti dayta a tiempo, masansan a mangasabakami babaen ti panagaramat kadagiti ponograpo a naglaon kadagiti nabibileg a sermon. Ti kararagsakan a kanito para kaniak ket idi mabalinkon nga itugot ti ponograpo kadagiti balbalay ken ipangngeg dagiti nairekord a palawag. Ibilangko a pudno a pribilehio ti maaramat iti kasta a pamay-an.
Masansan a mangaskasabaak idiay eskuelaan, ket malagipko ti panangipaimak kadagiti literatura ti Biblia iti maysa a prinsipal. Idi agtawenak iti 13, nabautisaranak iti asideg nga asamblea idiay Bath. Ti sabali pay a kombension idi tiempo ti gubat a diakto pulos malipatan ket ti naangay idiay Leicester idi 1941 iti De Montfort Hall. Simmagpatak iti plataporma tapno awatek ti kopiak a libro a Children, a naglaon iti personal a mensahe manipud ken Kabsat Rutherford, a presidente idi ti Watch Tower Society. Ti makatukay a palawag a naipaay kadagiti amin nga ubbing a timmabuno isut’ nangpabileg iti tarigagayko nga agserbi ken Jehova iti agnanayon.
Gapuna, binusbosko ti dua a nararagsak a tawen a panagrang-ay iti kinapudno a kadua dagiti pannakaama ken pannakainak. Ngem idi agtawenak iti 14, kasapulan nga agsubliak idiay Londres ken mangrugi nga agtrabaho para iti pagbiagko. Nupay naikaykaysaak manen iti pamiliak, kasapulan nga agtakderakon iti bukodko a saka iti naespirituan, tangay awan a pulos ti kapammatiak idiay balay. Di nagbayag, impaay ni Jehova ti tulong a kasapulak. Tallo laeng a lawas kalpasan ti isasangpetko idiay Londres, maysa a kabsat a lalaki ti immay iti pagtaengak tapno kiddawenna ti pammalubos ni tatangko a mangitugot kaniak idiay Kingdom Hall iti dayta a lugar. Ti kabsat ket isu ni John Barr, a maysa itan a kameng ti Bagi a Manarawidwid dagiti Saksi ni Jehova. Isut’ nagbalin a maysa kadagiti naespirituan nga ‘amak’ kabayatan dagidiay a napeggad a tawtawen ti kinaagtutubo.—Mateo 19:29.
Rinugiak ti timmabuno iti Paddington Congregation, a masarakan iti Craven Terrace iti asideg ti Pagtaengan a Bethel idiay Londres. Tangay maysaak nga ulila iti naespirituan, natudingan ni “Tatang” Humphreys, maysa a nataenganen a napulotan a kabsat, a mangipaay iti naisangsangayan a panangasikaso kaniak. Pudno a dakkel a bendision ti pannakitimpuyog iti adu a napulotan a kakabsat a lallaki ken babbai nga agserserbi iti dayta a kongregasion. Bassitkami laeng nga addaan iti naindagaan a namnama—a maawagan Jonadab. Kinapudnona, siak laeng ti “Jonadab” iti tabtabunuak a Panagadal iti Libro ti Kongregasion. Nupay saanak unay a nakitimtimpuyog kadagiti kapatadak, adut’ nasursurok a makagunggona a leksion iti dayta nagpateg a pannakilangenlangen kadagiti nataengan a kakabsat. Nalabit a ti kapapatgan isut’ saan a pulos a panangtallikud iti panagserbi ken ni Jehova.
Kadagidiay nga aldaw, usarenmi ti sibubukel a ngudo ti lawas iti trabaho a panangasaba. Natudinganak a mangasikaso iti “sound car,” nga iti kinapudnona, maysa a napasayaat a tricycle a nairanta a mangawit iti ramramit a para iti sound ken ti maysa a bateria ti lugan. Sinabado nga agdaliasatak babaen ti tricycle ken mapan kadagiti nadumaduma a nagsulian dagiti kalsada, a pagpatokaranmi kadagiti plaka ti musika iti ponograpo ket kalpasanna patokarenmi ti maysa kadagiti palawag ni Kabsat Rutherford. Naaramat met ti Sabado para iti panagtrabaho kadagiti lansangan a siaawit iti bag a pagikabilan kadagiti magasin. Impamaysami ti Domingo iti trabaho a panagbalaybalay, nga agitukon kadagiti bokleta ken libro.
Ti pannakitimpuyogko kadagiti naregta a nataengan a kakabsat isut’ nanggutugot iti tarigagayko nga agpayunir. Napatibker daytoy a tarigagay idi nagimdengak kadagiti palawag maipapan iti panagpayunir kadagiti kombension distrito. Ti maysa a kombension nga addaan iti dakkel nga epekto iti biagko ket daydi naangay idiay Earl’s Court, Londres, idi 1947. Dua a bulan kalpasanna, simrekak iti payunir a serbisio, ket inkagumaak a tinaginayon ti espiritu ti kinapayunir nanipud idin. Ti rag-o a nagun-odak manipud iti panangikondukta kadagiti narang-ay a panangyadal iti Biblia pinasingkedanna nga isu daytoy ti umiso a pangngeddeng.
Maysa nga Español a Nobia ken Español a Destino
Idi tawen 1957, kabayatan nga agpaypayunirak pay laeng iti Paddington Congregation, naam-ammok ti maysa a napintas a kabsat nga Española nga agnagan Rafaela. Kalpasan ti sumagmamano a bulan, nagkallaysakami. Ti kalatmi ket isut’ panagpayunirmi a dua, ngem immuna a napankami idiay Madrid tapno maam-ammok dagiti nagannak ni Rafaela. Maysa daydi nga isasarungkar a nangbalbaliw iti panagbiagko. Bayat ti kaaddami idiay Madrid, ni Kabsat Ray Dusinberre, ti manangaywan iti sanga ti España, dinamagna kaniak no mabalinmi ti agserbi iti España, nga addaan iti dakkel a pakasapulan kadagiti aduan kapadasan a kakabsat.
Kasanomi a mapagkedkedan ti kasta nga awis? Gapuna, idi 1958, rinugianmi nga agpadpada ti amin-tiempo a serbisio idiay España. Iti dayta a tiempo, ti pagilian ket adda iti sidong ti turay ni Franco, ket saan a legal ti pannakabigbig ti trabahomi, a namagbalin a nakarigrigat ti trabaho a panangasaba. Mainayon pay, kasapulan nga ikarigatak ti agadal iti pagsasao nga Espanõl kadagiti umuna a dua a tawen. Manen, kasapulan daytoy ti saan nga isusuko, nupay namin-adu a nagsangitak iti nakaro a pannakaupay gapu ta saanko a makasarita dagiti kakabsat iti kongregasion.
Dakkel unay ti pakasapulan kadagiti manangaywan ta uray no diak pay unay makasao iti Espanõl, iti las-ud ti maysa a bulan, siak ti nangaywan iti maysa a bassit a grupo. Gapu iti nalimed a kasasaad ti trabahomi, naorganisarkami kadagiti babassit a grupo a buklen ti 15 agingga iti 20 nga agibumbunannag, nga agan-andar kas babassit a kongregasion. Idi damo, makapadanag ti mangidaulo kadagiti gimong, tangay saanko a kanayon a matarusan dagiti sungbat manipud kadagiti timmabuno. Nupay kasta, nakatugaw ni baketko iti likud, ket no madlawna a matikawak, tung-edannak tapno patalgedanna nga umiso ti sungbat.
Awananak iti naisigud a sagut a mangadal kadagiti pagsasao, ket namin-adu a mariknak a kayatko ti agsubli idiay Inglaterra, a nalaklakak nga aramiden sadiay dagiti amin a bambanag. Nupay kasta, manipud iti damo, ti ayat ken pannakigayyem dagiti ay-ayatentayo a kakabsat a lallaki ken babbai nga Español isut’ nangsupapak kadagiti pannakaupayko iti pagsasao[da]. Ket pinaraburannak ni Jehova kadagiti naisangsangayan a pribilehio a namagbalin a napateg ti isuamin. Idi 1958, naawisak a timmabuno iti internasional a kombension idiay Nueva York kas maysa a delegado manipud España. Kalpasanna, idi 1962, immawatak iti naisangsangayan a pannakasanay iti Kingdom Ministry School a nayurnos para kadakami idiay Tangier, Morocco.
Ti sabali pay a parikut a naipasango kaniak, malaksid iti pagsasao, isut’ kanayon a panagdandanag nga arestuendak dagiti polis. Kas maysa a ganggannaet, ammok a ti pannakaaresto kaipapananna ti insigida a pannakapapanaw. Tapno saankam a maisagmak, nagtrabahokami a sagdudua. Bayat a mangaskasaba ti maysa, agpalpaliiw met ti maysa kadagiti aniaman a pagilasinan ti peggad. Kalpasan ti panangsarungkar iti maysa wenno dua a ruangan, a masansan iti makinngato ti apartment a patakder, umallatiwkami iti maikadua wenno maikatlo a kalsada ket sarungkaranmi ti sabali manen a dua wenno tallo a pagtaengan. Naynay ti panangaramatmi iti Biblia, ken agawitkami iti sumagmamano laeng a bokleta a nailemmeng kadagiti rutapmi nga itukon kadagiti interesado a tattao.
Kalpasan ti makatawen idiay Madrid, naidestinokami idiay Vigo, maysa a dakkel a siudad iti amianan a laud nga España, a sadiay awan a pulos ti Saksi. Iti immuna a bulan wenno nasursurok, imbalakad ti sosiedad a ni baketko ti mangaramid iti kaaduan a panangasaba—tapno agparang a kasla bumisbisitakami laeng kas turista. Iti laksid ti di madmadlaw a pamay-anmi, nakaawis iti atension ti panangasabami. Awan pay ti makabulan, rinugian dagiti padi a Katoliko ti panangbusorda kadakami babaen ti radio. Binallaaganda dagiti parokianoda nga adda agassawa a mamalaybalay a makisarsarita maipapan iti Biblia—maysa a libro a gistay iparit ti linteg iti dayta a tiempo. Ti “agassawa a sapsapulen dagiti polis” ket buklen ti maysa a ganggannaet ken ti baketna nga Espanõl, nga isut’ masansan nga agsasao!
Imbilin dagiti padi a ti uray pannakisao laeng kadagitoy a napeggad nga agassawa ket maysa a basol a mapakawan laeng no madagdagus nga agkompesar iti maysa a padi. Ket kas ninamnama, iti ngudo ti naragsak a panagsasaritami iti maysa a babai, agpadpadispensar a kinunana kadakami nga isut’ rumbeng a mapan agkompesar. Idi nakapanawkamin iti pagtaenganna, nakitami a sidadaras a napan iti simbaan.
Pannakapapanaw
Dua a bulan laeng kalpasan ti isasangpetmi idiay Vigo, kellaat a dimteng dagiti polis. Mannakipagrikna ti polis a nangaresto kadakami ken dinakam pinosasan nga impan iti estasion ti polisia. Iti estasion, adda nairupaanmi, maysa a paramakinilia a nabiit pay a nakasabaanmi. Isut’ napabainan a nakakita kadakami a matrattrato kas kriminal ket dagus nga impasiguradona kadakami a dinakam inrubo. Nupay kasta, impabasolda a pagpegpeggadenmi ti “naespirituan a panagkaykaysa ti España,” ket innem a lawas kalpasanna, pinapanawdakamin.
Maysa daytoy a lapped, ngem awan ti rantami a sumuko. Adu pay laeng ti trabaho nga aramiden idiay Iberian Peninsula. Kalpasan ti tallo a bulan idiay Tangier, naidestinokami idiay Gibraltar—sabali pay a di maas-asak a teritoria. Kas iti kuna ni apostol Pablo, no ipategtay ti ministeriotayo, itultuloytay ti agtrabaho ket magunggonaantayto. (2 Corinto 4:1, 7, 8) Napaneknekan a pudno daytoy iti kasasaadmi. Iti umuna unay a pagtaengan a binisitami idiay Gibraltar, narugianmi ti panagadal iti Biblia iti maysa a pamilia. Di nagbayag, mangidadaulon ti tunggal maysa kadakami iti 17 a panangyadal. Adu kadagiti inyadalanmi ti nagbalin a Saksi, ket iti las-ud ti dua a tawen, addan maysa a kongregasion a buklen ti 25 nga agibumbunannag.
Ngem, kas idiay Vigo, rinugian dagiti klero ti panangbusorda kadakami. Binallaagan ti obispo nga Anglicano idiay Gibraltar ti hepe ti polisia a “saan[kami] a maawat,” ket nagbunga idi kamaudiananna ti panangdurogna. Idi Enero 1962, napapanawkami idiay Gibraltar. Sadino ti sumaruno a papananmi? Dakkel pay laeng idi ti pakasapulan idiay España, isu a nagsublikam sadiay, a manginanama a nalipatanen ti polisia ti napalabas a rekordmi.
Ti napudot a Siudad ti Seville isut’ baro a taengmi. Sadiay, naragsakankami a nakipagtrabaho a sidedekket iti sabali pay a pagassawaan a payunir, da Ray ken Pat Kirkup. Nupay ti Seville ket maysa a siudad nga addaan kagudua milion nga agnanaed, adda 21 laeng nga agibumbunannag, isu nga adu ti trabaho nga aramiden. Ita, addan 15 a kongregasion a buklen ti 1,500 nga agibumbunannag. Makatawen kalpasanna, naaddaankam iti makaay-ayo a sorpresa; naawiskami nga agserbi iti trabaho a panagdaliasat idiay Barcelona.
Adda bassit nakaidumaanna idi ti panagtrabaho iti sirkito iti pagilian a no sadino saan idi a legal ti pannakabigbig ti trabahotayo. Linawas idi a bisitaenmi dagiti babassit a grupo, a ti kaaduan kadagitoy ket addaan laeng iti sumagmamano a makabael a kakabsat a lallaki. Kasapulan dagitoy nagagaget a kakabsat a lallaki ti isuamin a panangsanay ken suporta a mabalinmi nga ipaay kadakuada. Impategmi daytoy a nakaitudinganmi! Kalpasan ti panangbusbosmi iti adu a tawen kadagiti lugar a sumagmamano laeng dagiti Saksi no adda man, maragsakankami a nangbisita iti nakaad-adu a nagduduma a kakabsat a lallaki ken babbai. Maysa pay, nalaklaka ti trabaho a panangasaba idiay Barcelona, ken adu a tattao ti agtarigagay nga agadal iti Biblia.
Pannakidangadang iti Panagleddaang
Nupay kasta, innem laeng a bulan kalpasanna, kellaat a nagbalbaliw ti panagbiagko. Ti immuna a panagbakasionmi iti igid ti baybay ket gistay nagbalin a maysa a trahedia idi maaksidenteak a kas iti nadakamat a nasaksakbay. Sipapartak a naungaranak no iti pisikal manipud iti pannakakigtotko iti gistay pannakalmes, ngem nangibati daytoy nga insidente iti di malipatan a marka iti sistema ti nerbiok.
Iti las-ud ti sumagmamano a bulan, inkarkarigatak ti agtultuloy iti trabaho ti sirkito, ngem kamaudiananna, kasapulan nga agsubliak idiay Inglaterra tapno agpaagas. Kalpasan ti dua a tawen, immimbagakon a naan-anay ket nakapagsublikami idiay España, a nangituloyanmi iti trabahomi iti sirkito. Nupay kasta, apagbiit laeng. Nagsakit iti nakaro dagiti nagannak ni baketko, ket pinanawanmi ti amin-tiempo a serbisio tapno maaywanan ida.
Idi 1968, nagbalin nga ad-adda a narigat ti panagbiag idi nagsagabaak iti naan-anay a nervous breakdown. Adda idi dagiti tiempo nga impagarupmi a dua ken Rafaela a saanakon a pulos nga umimbag. Kasla malmalmesak manen, ngem iti naiduma a pamay-an! Malaksid iti pannakarimbawko kadagiti negatibo a rikrikna, ti panagliday inagawna amin a bilegko. Nagsagabaak manipud iti yaatake ti nakaro a pannakapaksuy, a nangpilit kaniak a gistay kanayon nga aginana. Saan nga amin a kakabsat ket matarusanda daytoy a kita ti parikut; siempre, ammok a matarusan ni Jehova dayta. Maysa a dakkel a pannakapnek kaniak ti panagbasa kadagiti nagsayaat nga artikulo iti magasin a Pagwanawanan ken Agriingkayo! a makaawat ken makatulong unay kadagiti malmaldaang.
Iti las-ud daytoy narikut a tiempo, ni baketko ket kankanayon a gubuayan ti pammaregta. Ti panagdanggay a makidangadang kadagitoy a parikut pudno a patibkerenna ti singgalut ti panagasawa. Pimmusay dagiti nagannak ni Rafaela, ket kalpasan ti 12 a tawen, simmayaat ti salun-atko agingga a nariknami a mabalinmin ti agsubli iti amin-tiempo a serbisio. Idi 1981, naklaat ken kasta unay ti ragsakmi idi maawiskam manen nga agserbi iti sirkito.
Dakkel a teokratiko a panagbalbaliw ti napasamak idiay España manipud iti napalabas a kapadasanmi iti ministerio a panagdaliasat. Nawaya itan ti panangasaba, isu a kasapulan nga itunosko ti bagik kadagiti baro a kasasaad. Nupay kasta, ti panagserbi manen kas maysa a manangaywan ti sirkito ket maysa a dakkel a pribilehio. Ti panagpayunirmi iti laksid dagiti narikut a kasasaad ket nakatulong kadakami a mangparegta kadagiti payunir nga addaan kadagiti parikut. Ket masansan a nabaelanmi a tulongan dagiti dadduma nga agpayunir met.
Kalpasan ti 11 a tawen iti trabaho a panagdaliasat idiay Madrid ken Barcelona, nasken a mabalbaliwan manen ti pakaitudinganmi gapu iti kumapkapuy a salun-atmi. Natudingankam kas special pioneer iti siudad ti Salamanca, a sadiay naaramatak kas maysa a panglakayen. Madagdagus nga inabrasadakami dagiti kakabsat idiay Salamanca. Makatawen kalpasanna, sinubok ti sabali manen a parikut ti kinaandurmi.
Di mailawlawag ti nakaro a kinabessag ni Rafaela, ket impalgak dagiti panagsukimat nga isut’ addaan kanser iti colon. Kasapulan ita a siak met ti agbalin a napigsa ken mangipaay ken ni baketko iti amin a suporta a mabalinak. Dikam mamati idi damo ken kasta unay ti danagmi. Malasatan ngata ni Rafaela daytoy? Kadagiti kastoy a kanito, ti naan-anay a panagtalek ken Jehova ti nakatulong kadakami nga agtultuloy. Maragsakanak a mangibaga a naballigi ti operasion ni Rafaela, ken namnamaenmi a saan koman nga agsubli pay ti kanser.
Nupay napaspasaranmi ti nam-ay ken rigat kabayatan ti 36 a tawen a binusbosmi idiay España, makaparagsak ti agbiag agingga iti daytoy tiempo ti naespirituan nga irarang-ay. Nakitami ti nagbassit a grupo ti agarup 800 nga agibumbunannag idi 1958 a dimmakkel iti maysa a buyot ti nasurok a 100,000 nga agibumbunannag itan. Dagiti rigatmi ket rinimbawan ti adu a rag-omi—panangtulong kadagiti sabsabali a mangawat iti kinapudno ken agmataengan iti naespirituan, panagdanggay nga agtrabaho kas agassawa, ken ti pannakarikna nga inaramatmi ti biagmi iti kasayaatan a pamay-an a kabaelanmi.
Kuna ni Pablo iti maikadua a suratna kadagiti taga-Corinto: “Yantangay adda kadakami daytoy a ministerio sigun iti asi a naipakita kadakami, saankami a sumuko.” (2 Corinto 4:1) No taliawen ti nalikudan, mamatiak nga adda sumagmamano a banag iti panagbiagko a nanglapped kaniak a sumuko. Ti ulidan dagiti matalek a napulotan a kakabsat a nangipakita iti interes kaniak kabayatan dagiti tawen ti panagdakkelko isut’ nangipaay iti nasayaat a pundasion. Ti kaadda ti maysa nga asawa nga addaan kadagiti isu met laeng a naespirituan a kalat ket maysa a nagsayaat a tulong; no malmaldaangak, paregtaennak ni Rafaela, ket kasta met laeng ti inaramidko kenkuana. Nakapatpateg met ti kinamanagpakatawa. Ti pannakipagkatawa kadagiti kakabsat—ken ti panangkatawami iti bagbagimi—uray kaskasano palag-anenna dagiti parikut.
Ngem kangrunaan iti amin, kasapulan ti bileg ni Jehova iti panagibtur kadagiti pakasuotan. Kanayon a malaglagipko ti sasao ni Pablo: “Ta kadagiti amin a bambanag addaanak iti bileg gapu iti daydiay mangted kaniak iti pannakabalin.” Gapu ta adda ni Jehova iti sibaymi, awanankam iti rason a sumuko uray kaano.—Filipos 4:13.
[Dagiti Ladawan iti panid 23]
Da Ronald ken Rafaela Taylor idi 1958
[Dagiti Ladawan iti panid 24, 25]
Panaggigimong iti sidong ti pannakaiparit idiay España (1969)