Krismas​—Apay nga Uray iti Oriente?

TI MAYSA a kadaanan a pammati iti Oriente ipalagipna ti Santa Claus ti Krismas. Dayta ti pammati dagiti Koreano iti maysa nga agnagan Chowangshin, ket adda umarngi iti dayta a pammati dagiti Insik ken Hapon.

Ni Chowangshin ti kunada a dios a mangimatmaton iti kosina, dios ti apuy a nainaig iti nagkauna a panagdayaw dagiti Koreano iti apuy. (Idi ugma, naannad ti panangyakar dagiti Koreano kadagiti beggang, a siguraduenda a saan a maiddep dagitoy.) Daytoy a dios ti patienda a mangbantay a makatawen iti kondukta dagiti kameng ti pamilia, sa agpalangit a lumabas iti dalikan ken simburion.

Sigun iti estoria, agreport ni Chowangshin iti ari ti langit iti maika-23 ti lunar month ti Disiembre. Manamnama nga agsubli iti ngudo ti tawen a lumabas iti simburion sa iti dalikan, nga awitna dagiti gunggona ken dusa a mayanatup iti aramid ti tunggal maysa. Iti aldaw ti panagsublina, sindian dagiti miembro ti pamilia dagiti kandela nga adda iti kosina ken iti dadduma a paset ti balay. Umarngi pay dayta a dios ti kosina ken ni Santa Claus iti maysa a banag​—nailadawan a nakalabbaga! Kaugalian idi nga agaramid ti manugang a babai iti sangaparis a tradisional a medias dagiti Koreano ket itedna dayta iti katuganganna a babai iti winter solstice. Dayta ti mangisimbolo iti tarigagayna a napautto koma ti biag ni katuganganna, yantangay umatiddog dagiti aldaw kalpasan dayta.

Makitayo kadi ti sumagmamano a pagkaarngian dagiti kadakdakamat a punto ken ti Krismas? Agkaarngi dagiti pakasaritaan ken kustombreda: ti simburion, dagiti kandela, panagregalo, dagiti medias, lakay a nakakawes iti nalabaga, ken ti petsa. Ngem saan a dagita a nagpadaanda ti rason no apay a nalaka a naakseptar idiay Korea ti Krismas. Nganngani napukawen ti pammati maipapan ken Chowangshin idi damdamo a mayam-ammo ti Krismas idiay Korea. Kinapudnona, kaaduan kadagiti Koreano ita ti di makaammo nga adda idi ti kasta a pammati.

Kaskasdi, daytoy ti mangiladawan no kasano a dagiti kustombre mainaig iti winter soltice ken iti ngudo ti tawen ket nagsaknap iti amin a paset ti lubong babaen ti nadumaduma a pamay-an. Idi maikapat a siglo K.P., ti agdama idi a relihion ti Imperio ti Roma binaliwanna ti nagan ti Saturnalia, napaganuan a piesta dagiti Romano mainaig iti pannakayanak ti dios-init, ket inaramidna daytoy a paset ti Krismas. Ti panangrambak iti Krismas ti nangisubli kadagiti lokal a kustombre ngem iti sabali a pannakaawag. Kasano a napasamak dayta?

Ti Paset ti Panagregalo

Di pulos napukaw ti kustombre a panagregalo. Nabayagen a pagragragsakan unay dagiti Koreano ti panagsisinnagut. Daytoy ti maysa a rason a limmatak ti pannakarambak ti Krismas idiay Korea.

Kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, dagiti soldado ti E.U. a naidestino idiay Korea pinagbalinda dagiti simbaan a paguummongan ken pagibunongan kadagiti regalo ken relief aid tapno mapasayaatda ti relasionda kadagiti umili. Nangnangruna a naangay daytoy iti Aldaw ti Krismas. Adu nga ubbing ti napan kadagiti simbaan tapno agusioso, ket sadiay a napadasanda ti damdamo a maregaluan iti tsokolate. Maawatantayo ngarud no apay nga adu kadakuada ti mangsegsegga iti sumaruno a Krismas.

Kadagiti kasta nga ubbing, ni Santa Claus ket maysa a soldado nga Americano a nakasuot iti nalabaga nga stocking cap. Kuna ti Proverbio 19:6: “Amin a tao sigagayyem iti mangted kadagiti sagsagut.” Wen, epektibo a talaga ti panagregalo. Ngem kas maawatanyo iti dayta a bersikulo, dagiti kasta a regalo saanda nga ipasigurado ti manayon a panaggayyem. Uray idiay Korea, ti pannakaramanda iti tsokolate idi ubbingda pay ti kakaisuna a kapadasan ti adu a tattao mainaig iti simbaan. Ngem saan a napukaw ti Krismas. Gapu iti napartak nga idudur-as ti ekonomia ti Korea, kimmaro ti komersialismo, ket nagbalin a paggastuan dagiti tattao ti panagregalo iti panawen ti Krismas. Dagiti negosiante ginundawayanda a pinagkuartaan ti Krismas.

Dayta ti mangnayon iti pannakatarusyo iti Krismas iti Oriente ita. Gapu iti nalabes a panaggasto kada Krismas, napartuat dagiti baro a produkto. Mangrugi a maiplano dagiti anunsio iti ngalay ti kalgaw. Adu ti mapaglakuan iti arinunos ti tawen gapu kadagiti panaggatang kadagiti mainaig iti Krismas a regalo, kard, ken musika a nairekord. Iparikna dagiti anunsio kadagiti ordinario nga agtutubo a nakapimpimanda no addada la iti pagtaenganda ken awan ti maawatda nga aniaman a regalo iti Bisperas ti Krismas!

Bayat nga umasideg ti Aldaw ti Krismas, mapusek dagiti pagtagilakuan ken shopping mall idiay Seoul kadagiti tattao a gumatang kadagiti regalo, ket kasta met la ti mapaspasamak iti dadduma a siudad ti Oriente. Nairut ti trapiko. Napunno kadagiti kustomer dagiti hotel, establisimiento, restawran, ken nightclub. Mangngeg dagiti naariwawa a ragragsak ken napigsa a panagkakanta. Iti Bisperas ti Krismas, makita a magmagna dagiti nabartek a lallaki ken babbai kadagiti nakarugrugit a lansangan.

Daytoy ti kasasaad iti Krismas. Saanen a piesta daytoy iti Oriente nga ang-angayen kangrunaanna dagiti agkunkuna a Kristiano. Nabatad nga idiay Korea ken iti amin a lugar, ti komersio ti kangrunaan a nagunggonaan iti daytoy a piesta ti Kakristianuan. Ngarud, ti komersialismo laeng kadi ti makagapu a ti Krismas ket di maitunos iti kinasiasino ni Kristo? Masapul a sukimaten a nalaing dagiti pudno a Kristiano ti serioso nga isyu a nairaman.

Ti Punganay ti Krismas

Maipupok man iti zoo ti atap nga animal, narungsot latta. Ket talaga a napeggad no pagarupen nga immamon gapu laeng ta adda iti kulongan iti apagbiit ken kasla maay-ayo kadagiti urbonna. Nalabit a nakadamagkayon iti maipapan kadagiti agtartrabaho iti zoo a dinangran dagiti atap nga animal.

Maikunatayo met ti kasta maipapan iti pannakarambak ti Krismas. Arig “atap nga animal” nga adda iti ruar ti Kristianidad idi damo. Iti babaen ti paulo a “Relation to the Roman Saturnalia,” kastoy ti kuna ti The Christian Encyclopedia (iti Koreano)a maipapan iti Krismas:

“Kasta unay ti pannakairamut ti napaganuan a Saturnalia ken Brumalia iti nakairuaman a kustombre isu a di maiwaksi ti Nakristianuan nga impluensia. Ti panangbigbig ti emperador a ni Constantino iti Domingo (ti aldaw ni Phœbus ken Mithras agraman ti Aldaw ti Apo) . . . ti mabalin a nangiturong kadagiti Kristiano idi maikapat a siglo a mangipapan nga umiso ti panangirana ti kasangay ti init iti kasangay ti Anak ti Dios. Naglatak unay ti napaganuan a piesta buyogen ti naariwawa ken nalabes a ragragsakna ta uray la pagragsakan dagiti Kristiano no adda pakaigapuan nga agtultuloy dayta a piesta uray bassit la ti mabalbaliwan iti anag wenno pamay-an ti pannakaangayna.”

Panagkunayo awan ti simmupiat idi timmaud ti kasta a kasasaad? Kuna ti isu met la nga encyclopedia: “Binabalaw dagiti manangaskasaba a Kristiano iti Lumaud ken As-asideg a Daya ti saan a serioso a pannakarambak ti pannakayanak ni Kristo, bayat a dagiti Kristiano iti Mesopotamia inakusarda iti idolatria ken panagrukbab iti init dagiti kakabsatda iti Lumaud gapu iti panangakseptarda iti daytoy napaganuan a piesta.” Talaga nga adda di umno idi damo pay laeng. “Ngem naakseptar a dagus ti piesta ket kasta unay ti pannakairamutna kamaudiananna a di nabaelan a pinarut uray ti rebolusion dagiti Protestante idi maikasangapulo ket innem a siglo,” kuna ti encyclopedia.

Wen, ti piesta mainaig iti dios-init, a saan a paset ti pudno a Kristianidad, ket nakastrek iti dominante idi a relihion. Nabaliwan ti naganna​—ngem nagtalinaed dagiti pinapagano a kaugalianna. Inserrekna pay ti paganismo kadagiti relihion nga agkunkuna a Kristianoda ken minulitanna ti espiritualidad dagiti tattao. Patalgedan ti historia a bayat a simmaknap ti Kakristianuan, nabaliwan ti dati a kababalin nga “ayatem dagiti kabusormo” kadagiti nalulok a moral ken naranggas a gubat.

Idi agangay, nabatad nga uray nasukatan ti naganna, imparangarang ti Krismas ti napaganuan a namunganayanna buyogen ti naariwawa a padaya, panagbartek, panagragragsak, panagsasala, panagregalo, ken panangarkos kadagiti pagtaengan kadagiti evergreen. Tapno maragpat ti komersialismo ti kangrunaan a panggepna​—ti ad-adu pay a malakuan​—ginundawayanna ti Krismas iti nadumaduma a pamay-an. Itantan-ok dayta dagiti warnakan; maay-ayo met dagiti tattao. Iti lugar ti negosio iti Seoul, maysa a pagtagilakuan iti makin-uneg a pagan-anay ti naipadamag iti telebision gapu iti Christmas tree nga in-display-na a naarkosan laeng iti makin-uneg a pagan-anay. Madlaw a tiempon ti Krismas, ngem awan ti pakakitaan a mapaspasangbayan ti iyaay ni Kristo.

Nainkasuratan a Panangsukimat iti Krismas

Ania ti maadaltayo iti kasta a pakasaritaan ti Krismas? No saan nga agbabatog ti pannakaibutones ti maysa a bado wenno blusa manipud iti umuna a butones, ti kakaisuna a pamay-an tapno mapagbabatog dayta isu ti panangirugi manen nga ibutones. Saan kadi a pudno dayta? Ngem iti laksid dayta a kinapudno, ikalintegan dagiti dadduma nga uray namunganay iti pinapagano a panagdayaw iti init, ti Krismas ket inawaten ti Kakristianuan. Ipapanda ngarud a naanamongan dayta a piesta kas ti kasangay ni Kristo ken naaddaan iti baro a kaipapanan.

Makaadaltayo iti napateg a leksion iti maysa a pasamak iti nagkauna a Juda. Idi 612 K.K.P., inannurot dagiti taga Judea idiay templo ti Jerusalem ti pinapagano a panagdayaw iti init. Maanamongan kadi ti kasta a pinapagano a panagdayaw gapu ta naangay iti lugar a nairanta para iti nadalus a panagdayaw ken ni Jehova a Dios? Kastoy ti inlanad ti mannurat iti Biblia a ni Ezequiel maipapan iti panagdayaw iti init a maar-aramid idiay templo ti Jerusalem: “Adtoy, idiay ruangan ti templo ni Jehova, iti nagbaetan ti balkon ken ti altar, ti kasla duapulo ket lima a lallaki, a dagiti . . . rupada [inturongda] iti daya; ket nagrukrukbabda iti init a simmangoda iti daya. Idin kinunana kaniak, Nakitam daytoy, O anak ti tao? Nalag-an aya a banag iti balay ti Juda nga aramidenda dagiti kinarimon nga aramidenda ditoy ta pinunnoda ti daga iti panagagaw, ket nagsublida manen tapno pagpungtotendak: ket, adtoy, nga ikkanda ti sanga iti agongda?”​—Ezequiel 8:16, 17.

Wen, imbes a maanamongan, dayta a pinapagano a porma ti panagdayaw ti namagpeggad iti intero a templo. Nagsaknap dagiti kasta nga aramid iti Juda ket pinakarona ti kinaranggas ken kinalulok iti moral iti dayta a daga. Umarngi dayta iti Kakristianuan, a nabatad no Krismas dagiti aramidna a naggubuay iti Saturnalia a panagdayaw ti init. Tandaanantayo ta sumagmamano a tawen kalpasan a nasirmata dayta ni Ezequiel, napasaran ti Jerusalem ti panangukom ti Dios​—ti pannakadadaelna iti ima dagiti taga Babilonia.​—2 Cronicas 36:15-20.

Mabalin a nakakatkatawa kadakayo ti panangiladawan ti maysa nga eskolar a Koreano ken ni ubing a Jesus, kas naisalaysay iti immuna nga artikulo. Ngem ti kinapudnona, nainkalintegan ti reaksion dayta a tao ta awanan iti umiso a pannakaammo maipapan ken Kristo. Mabalin a pagpanunotenna a sipapasnek dagiti tattao a mangramrambak iti Krismas. Apay? Saan ngamin nga umiso ti panangiladawan ti Krismas ken ni Kristo. Kinapudnona, libegenna ti pudpudno a kasasaad ita ni Kristo. Saanen a maladaga ni Jesus nga adda pay la iti kulluong.

Iyunay-unay ti Biblia a Mesias itan ni Jesus, ti mannakabalin nga Ari iti nailangitan a Pagarian ti Dios. (Apocalipsis 11:15) Sisasaganan a mamagpatingga iti kinapanglaw ken rigat a malagip ti sumagmamano a tattao iti panawen ti Krismas babaen ti panagdonarda iti charity.

Kinapudnona, ti Krismas ket saan a nagsayaatan dagiti lugar a yan ti Kakristianuan wenno ti dadduma pay a pagilian, agraman dagidiay adda iti Oriente. Imbes ketdi, inyadayona ti atension manipud iti pudpudno a Nakristianuan a mensahe maipapan iti Pagarian ti Dios ken iti panungpalan ti agdama a dakes a sistema. (Mateo 24:14) Awisendakayo nga agimtuod kadagiti Saksi ni Jehova no kasano ti iyaay dayta a panungpalan. Ken maammuanyonto kadakuada dagiti manayon a bendision a dumtengto kalpasanna ditoy daga, iti sidong ti panangiturong ti Pagarian ti Dios ken ti agturturay nga Ari, ni Jesu-Kristo.​—Apocalipsis 21:3, 4.

[Footnote]

[Blurb iti panid 6]

Nakatulong ti Krismas a nangiserrek iti paganismo kadagiti relihion nga agkunkuna a Kristianoda

[Ladawan iti panid 5]

Adu ti napan nga ubbing kadagiti simbaan tapno agusioso ken umawat iti regalo a tsokolate. Segseggaanda ngarud ti sumaruno a Krismas

[Ladawan iti panid 7]

Bisperas ti Krismas iti lugar ti negosio idiay Seoul, Korea

[Ladawan iti panid 8]

Saanen a maladaga ni Jesus no di ket mannakabalin nga Ari ti Pagarian ti Dios