Dagiti Kaugalian iti Krismas​—Nakristianuan Kadi?

KRISMAS manen. Ania ti kaipapanan dayta kadakayo, iti pamiliayo, ken kadagiti gagayyemyo? Maysa kadi dayta a naespirituan nga okasion, wenno tiempo la ti piesta ken panagragragsak? Tiempo kadi tapno mennamennaen ti pannakayanak ni Jesu-Kristo wenno tiempo tapno di ikankano dagiti Nakristianuan a pagalagadan?

Bayat a mausig dagita a saludsod, laglagipenyo a nagduduma dagiti tradision iti Krismas depende iti pagnanaedanyo. Kas pagarigan, iti Mexico ken iti dadduma a pagilian ti Latin America, agsasabali uray ti pannakaawagna. Kuna ti maysa nga ensiklopedia a ti Ingles a nagan a Christmas “ket naggapu iti kadaanan nga Ingles a Christes Masse (ti Misa ni Kristo).” Nupay kasta, ti La Navidad, kas pannakaawagna kadagiti pagilian iti Latin America, ket tumuktukoy iti pannakayanak ni Kristo. Usigentayo iti apagbiit ti dadduma a kaugalian idiay Mexico. Makatulong daytoy kadakayo a maaddaan iti opinion maipapan iti daytoy a piesta opisial.

Ti Posadas, “ti Tallo a Masirib a Lallaki,” ken ti Nacimiento

Mangrugi dagiti piesta iti Disiembre 16 babaen iti posadas. Kuna ti libro a Mexico’s Feasts of Life: “Panawen daytoy ti posadas, siam a datdatlag nga aldaw sakbay ti Bisperas ti Krismas, a panglaglagip iti nakalkaldaang a panagalla-alla da Jose ken Maria iti siudad ti Betlehem ken iti kanito a nakasarakda kamaudiananna iti naasi a nangpadagus kadakuada. Rinabii nga agtataripnong dagiti pamilia ken aggagayyem tapno tuladenda dagiti napasamak kadagiti aldaw sakbay ti pannakayanak ni Kristo.”

Gagangay nga adda grupo ti tattao nga agawit iti rebulto da Maria ken Jose a mapan iti maysa a balay sada ikanta no mabalinda ti makidagus, wenno posada. Sumungbat met dagiti bumalay babaen ti kanta agingga a mapalubosan a sumrek dagiti bisita iti balay. Kalpasanna, mangrugin ti maysa a party. Adda sumagmamano a nakapiring ken nakaiggem iti kayo nga agsisinnublat a mangikagumaan a mangbuong iti piñata, naibitin a dakkel a nadekorasionan a banga. Apaman a mabuong, piduten dagiti nakirambak ti linaonna (kendi, prutas, ken dadduma pay). Kalpasanna, adda maangay a pannangan, panaginum, panagkakanta, ken panagsasala. Walo a party ti posadas ti maangay manipud Disiembre 16 agingga iti Disiembre 23. Iti maika-24, marambakan ti Nochebuena (Bisperas ti Krismas), ket agtataripnong dagiti pamilia para iti maysa nga espesial a pangrabii.

Sumagmamano la nga aldaw, marambakanen ti Baro a Tawen buyogen ti naariwawa a party. Iti rabii ti Enero 5, ti Tres Reyes Magos (“tallo a masirib a lallaki”) ti manamnama a mangyeg iti ay-ayam kadagiti ubbing. Agngudo dayta babaen ti maysa a party iti Enero 6, no maidasar ti rosca de Reyes (sinan-singsing a cake). Bayat a pagraranudanda ti cake, maysa ti makaala iti bassit a munieka a mangiladawan ken Jesus idi maladaga pay. Obligado ti nakaala a mangorganisar ken mangangay iti maudi a party iti Pebrero 2. (Iti dadduma a lugar, adda tallo a babassit a munieka, a mangiladawan iti “tallo a masirib a lallaki.”) Kas makitayo, awan patingga ti panag-party mainaig iti Krismas.

Kabayatan dayta a periodo, nalatak unay ti nacimiento (eksena ti Pannakayanak ni Jesus). Ania ti nairaman iti daytoy? Bueno, kadagiti publiko a lugar agraman kadagiti simbaan ken pagtaengan, mabangon dagiti eksena nga addaan kadagiti sinan tao (dadakkel wenno babassit) a seramika, kayo, wenno damili. Nailadawan da Jose ken Maria a nakaparintumeng iti maysa a kulluong a yan ti maladaga. Masansan nga adda dagiti pastor ken Los Reyes Magos (“ti masirib a lallaki”). Maysa a kuadra ti yan ti eksena, a pakairamanan ti sumagmamano nga ayup. Ngem ti nakaisentruan ti eksena isu ti maladaga, a naawagan iti Español nga el Niño Dios (ti Ubing a Dios). Daytoy a sinan maladaga ket mabalin nga ikabil iti dayta nga eksena iti Bisperas ti Krismas.

Panangusig Kadagiti Tradision a Mainaig iti Pannakayanak ni Jesus

No maipapan iti panangrambak iti Krismas kas kaaduan a pagaammo iti intero a lubong, kuna ti The Encyclopedia Americana: “Kaaduan kadagiti kaugalian ita a mainaig iti Krismas ket saan a talaga a kustombre ti Krismas no di ket nagtaud kadagiti di Nakristianuan a kustombre sakbay ti panawen Kristiano a tinulad ti Kristiano nga iglesia. Adu a nakaugalian a ragragsak iti Krismas ti natulad iti Saturnalia, maysa a piesta dagiti Romano a maramrambakan iti ngalay ti Disiembre. Kas pagarigan, daytoy a rambak ti namunganayan ti nalabor a piesta, panagsisinnagut, ken ti panangsindi kadagiti kandela.”

Iti Latin America, maan-annurot dagiti kangrunaan a kustombre mainaig iti Pannakayanak ni Jesus agraman ti dadduma pay a kaugalian. Nalabit maisaludsodyo no ‘namunganayanda.’ Kinapudnona, adu a tattao a mamati iti Biblia ti nakaamiris a ti dadduma kadagiti kaugalian ket bin-ig a ritual dagiti Aztec. Inkomento ti El Universal, maysa a pagiwarnak idiay Mexico City: “Gapu ta aggiddan ti piesta dagiti Indian ken ti narelihiosuan a piesta dagiti Katoliko, ginundawayan dayta dagiti padi manipud iti nadumaduma nga orden. Inusarda dayta a pangsuporta iti panagebanghelio ken panagmisioneroda. Dagiti rambak agpaay kadagiti didiosen sakbay ti panangsakup dagiti Español ket sinuktanda kadagiti piesta agpaay kadagiti didiosen ti Kakristianuan, insuroda dagiti piesta ken ragragsak dagiti taga Europa, sada innayon ti piesta dagiti Indian, a nagresulta iti panaglalaok dagiti kultura a nagtaudan dagiti Mexicano a termino.”

Inlawlawag ti The Encyclopedia Americana: “Dagiti pabuya maipapan iti Pannakayanak ni Jesus ket paseten dagiti immun-una a panangrambak iti Krismas . . . Nakuna a ni San Francisco ti nangirugi a nangiparang iti simbaan iti eksena nga adda ni maladaga a Jesus iti kulluong.” Naipabuya kadagiti simbaan dagidi a parang maipapan iti pannakayanak ni Kristo idi rugrugi ti pannakasakup ti Mexico. Inyurnos dayta dagiti Franciscano a monghe tapno maisuroda kadagiti Indian ti Pannakayanak ni Jesus. Idi agangay, ad-adda a limmatak ti posadas. Aniaman ti orihinal a nakairantaanda, ti pannakaangay dagiti posadas ita iparangarangna no ania a talaga dayta nga okasion. No koma ta addakayo idiay Mexico kabayatan dayta a tiempo, maimatanganyo wenno mariknayo ti naipaganetget iti komento ti maysa a mannurat iti El Universal: “Ti posadas, a mangipalagip koma kadatayo iti panagbirok dagiti nagannak ni Jesus iti balay a pakaipasngayan ti Ubing a Dios, ket maysa la itan a panawen ti panagbartek, panaglablabes, kinabuklis, kinaubbaw, ken lumanlanlan a krimen.”

Nabukel ti ideya a nacimiento kabayatan ti pannakasakup ti Mexico, kadagiti aktual a parang kadagiti simbaan. Nupay nagustuan dayta ti dadduma, maitunos kadi dayta iti salaysay ti Biblia? Adda punto dayta a saludsod. Idi immay bimmisita dagiti maaw-awagan a tallo a masirib a lallaki (kinapudnona astrologo dagitoy), awanen ni Jesus ken ti pamiliana iti pagnanaedanda a kuadra. Limmabasen ti tiempo ket agnanaed idin ti pamilia iti maysa a balay. Makapainteres daytoy a detalye no basaenyo ti naipaltiing a rekord iti Mateo 2:1, 11. Madlawyo met nga awan ti ibaga ti Biblia maipapan iti bilang dagiti astrologo.a

Iti Latin America, sinandian ti tallo a masirib a lallaki ti ideya maipapan ken Santa Claus. Kaskasdi, kas nakaugalian iti dadduma a pagilian, adu a nagannak ti mangidulin kadagiti ay-ayam iti pagtaenganda. Sa iti agsapa ti Enero 6, biroken dagiti ubbing dagitoy, a kas man la dagiti tallo a masirib a lallaki ti nangyeg kadagita. Tiempo daytoy a panguartaan dagiti aglaklako iti ay-ayam, ket adda dagiti bimmaknang gapu iti maysa laeng a parbo, kas pagaammo ti adu a napudno a tattao. Saanen a patien ti nakaad-adu a tattao, uray ti dadduma nga ubbing, ti sarsarita maipapan iti tallo a masirib a lallaki. Nupay saan a magustuan ti dadduma ti panagadu dagiti saanen a mamati iti daytoy a sarsarita, ania koma ti manamnama ti maysa iti pantasia a maramrambakan gapu laeng ta nakaugalian ken panguartaan?

Saan a rinambakan dagiti immuna a Kristiano ti Krismas, wenno ti Pannakayanak ni Jesus. Kastoy ti kuna ti maysa nga ensiklopedia maipapan iti daytoy: “Saan a ramrambakan dayta ti Kristiano nga iglesia idi immuna a siglo, yantangay ti kaugalian idi dagiti kristiano isu ti panangrambak iti ipapatay dagiti naisangsangayan a tattao imbes a ti pannakayanakda.” Ti panagkasangay ket innaig ti Biblia kadagiti pagano, saan a kadagiti pudno nga agdaydayaw iti Dios.​—Mateo 14:6-10.

Siempre, dina kayat a sawen nga awan pagsayaatan ti panangadal ken pananglagip kadagiti aktual a pasamak a nainaig iti pannakayanak ti Anak ti Dios. Mangipaay dagiti pudno a salaysay ti Biblia kadagiti napateg nga impormasion ken leksion para iti amin a mayat a mangaramid iti pagayatan ti Dios.

Ti Pannakayanak ni Jesus Sigun iti Biblia

Masarakanyo dagiti mapagtalkan nga impormasion maipapan iti pannakayanak ni Jesus iti Ebanghelio da Mateo ken Lucas. Ipakitada a sinarungkaran ni anghel Gabriel ti maysa a balasang nga agnagan iti Maria nga agnanaed iti ili ti Nazaret idiay Galilea. Ania a mensahe ti impakaammona? “Adtoy! iyinawmonto iti aanakam ken ipasngaymonto ti maysa nga anak a lalaki, ket panaganamto iti Jesus. Daytoy a maysa naindaklanto ket maawaganto iti Anak ti Kangatuan; ket ni Jehova a Dios itednanto kenkuana ti trono ni David nga amana, ket agturayto kas ari iti balay ni Jacob iti agnanayon, ket awanto ti panungpalan ti pagarianna.”​—Lucas 1:31-33.

Kasta unay ti pannakaklaat ni Maria iti daytoy a mensahe. Gapu ta balasang pay, kinunana: “Kasanonto daytoy, yantangay diak makidendenna iti lalaki?” Simmungbat ti anghel: “Ti nasantuan nga espiritu umayto kenka, ket ti pannakabalin ti Kangatuan salinongannakanto. Iti dayta met a rason ti mayanak maawaganto iti nasantuan, Anak ti Dios.” Gapu ta nabigbig ni Maria a daytoy ti pagayatan ti Dios, kinunana: “Adtoy! Ti babai nga adipen ni Jehova! Maaramid koma kaniak sigun iti pakaammom.”​—Lucas 1:34-38.

Imbaga ti maysa nga anghel ken Jose ti maipapan iti namilagruan a pannakayanak ni Jesus tapno dina idiborsio ni Maria, nga implanona idi naammuanna a masikog daytoy. Situtulok ngarud a nangawat iti responsabilidad a mangaywan iti Anak ti Dios.​—Mateo 1:18-25.

Kalpasanna, gapu iti bilin nga impaulog ni Cesar Augusto, kapilitan a nagbiahe da Jose ken Maria manipud Nazaret idiay Galilea tapno agparehistro idiay Betlehem sadi Judea, ti siudad dagiti ammada. “Bayat nga addada sadiay, dimteng ti pannakaan-anay dagiti aldaw tapno isu agpasngay. Ket impasngayna ti anakna a lalaki, ti inauna, ket binungonna iti luplupot a pamalkot ket impaiddana iti maysa a kulluong, agsipud ta awan ti lugarda iti siled a pagdagusan.”​—Lucas 2:1-7.

Salaysayen ti Lucas 2:8-14 ti simmaruno a napasamak: “Iti dayta met laeng a pagilian adda met idi dagiti papastor nga aggigian kadagiti ruar ket iti rabii agbambantayda kadagiti arbanda. Ket kellaat a ti anghel ni Jehova nagtakder iti sibayda, ket ti dayag ni Jehova nagsilnag iti aglawlawda, ket nagbutengda unay. Ngem ti anghel kinunana kadakuada: ‘Dikay agbuteng, ta, adtoy! ideklarak kadakayo ti naimbag a damag ti dakkel a rag-o a maaddanto iti isuamin a tattao, agsipud ta naiyanak kadakayo ita nga aldaw ti maysa a Manangisalakan, nga isu ti Kristo nga Apo, iti siudad ni David. Ket daytoy ti pagilasinanyo: masarakanyonto ti maysa a maladaga a nabungon iti luplupot a pamalkot ken naipaidda iti maysa a kulluong.’ Ket pagammuan ta nakikuyog iti anghel ti maysa nga umariwekwek dagiti nailangitan a buyot, nga agdaydayawda iti Dios ken kunkunada: ‘Dayag iti Dios kadagiti kangatuan, ket iti daga talna kadagiti tattao nga addaan naimbag a nakem.’”

Dagiti Astrologo

Kuna ti salaysay ni Mateo a napan sadi Jerusalem dagiti astrologo a naggapu iti Daya tapno sapulenda ti lugar a nakayanakan ti Ari dagiti Judio. Interesado unay iti daytoy ni Ari Herodes​—ngem dakes ti panggepna. “Imbaonna ida idiay Betlehem, kinunana: ‘Inkayo biroken a siaannad ti ubing, ket no masarakanyo ipakaammoyo kaniak, tapno makapanak met ket agruknoyak iti dayta.’” Nasarakan dagiti astrologo ti ubing ket ‘linuktanda dagiti gamengda ket indiayada dayta agraman sagsagut, balitok ken olibano ken mirra.’ Ngem dida nagsubli iti yan ni Herodes. “Naipaayanda iti nadibinuan a pakdaar iti maysa a tagtagainep a dida agsubli ken Herodes.” Maysa nga anghel ti inaramat ti Dios a nangpakdaar ken Jose maipapan iti panggep ni Herodes. Nagkamang ngarud idiay Egipto da Jose ken Maria agraman ti anakda. Kalpasanna, kayat ni naulpit nga Ari Herodes a matay ti baro nga Ari, isut’ gapuna a pinapapatayna dagiti ubbing a lallaki sadi Betlehem. Asino nga ubbing? Dagiti agtawen iti dua agpababa.​—Mateo 2:1-16.

Ania ti Maadaltayo iti Salaysay?

Saan nga agdaydayaw iti pudno a Dios dagiti simmarungkar nga astrologo​—aniaman ti bilangda. Kuna ti footnote ti bersion ti Biblia a La Nueva Biblia Latinoamérica (1989 nga Edision): “Saan nga ar-ari dagiti Mago, no di ket mammadles ken papadi iti maysa a pagano a relihion.” Napanda gapu iti pannakaammoda maipapan kadagiti bituen a nakaiturongan ti debosionda. No koma kayat ti Dios nga iturong ida iti yan ti ubing, impanna koma ida a diretso iti eksakto a lugar a saan a masapul a dumaw-asda pay idiay Jerusalem ken iti palasio ni Herodes. Kalpasanna, idi agawiddan, inturong ida ti Dios iti sabali a dalan tapno masalakniban ti ubing.

Kada Krismas, masansan a malaokan daytoy a salaysay iti parbo ken romantiko a sarsarita a manglibeg iti kapatgan a punto: a nayanak ti ubing tapno agbalin a nadayag nga Ari, kas naipakaammo ken ni Maria ken kadagiti pastor. Saanen a maladaga wenno ubing ni Jesu-Kristo. Agturturayen kas Ari iti Pagarian ti Dios, nga asidegen a mangdadael iti amin a turay a bumusbusor iti pagayatan ti Dios, ket risutenna amin a parikut ti sangatauan. Isu dayta ti Pagarian nga idawdawattayo iti Kararag ti Apo.​—Daniel 2:44; Mateo 6:9, 10.

Maibatay iti impadamag dagiti anghel kadagiti pastor, maadaltayo a naipaayan iti gundaway a maisalakan dagiti amin a sidadaan nga umimdeng iti mensahe maipapan iti naimbag a damag. Dagiti makagun-od iti anamong ti Dios agbalinda a “tattao nga addaan naimbag a nakem.” Iti sidong ti Pagarian ni Jesu-Kristo, nakaskasdaaw ti talna a manamnama ti intero a lubong, ngem masapul a situtulok dagiti tattao a mangaramid iti pagayatan ti Dios. Kastoy kadi ti isuro ti Krismas, ken iparangarangna kadi dayta a panggep? Nabatad ti sungbat kadagiti adu a napudno a tattao nga agtarigagay a mangsurot iti Biblia.​—Lucas 2:10, 11, 14.

[Footnote]

[Kahon iti panid 4]

MASDAAW TI DADDUMA

Iti librona a The Trouble With Christmas, inlanad ti autor a ni Tom Flynn dagiti konklusion a nagtengna kalpasan ti adu a tawen a panagsukimatna maipapan iti Krismas:

“Nakaad-adu ita a kustombre iti Krismas ti namunganay kadagiti pinapagano a narelihiosuan a tradision sakbay ti panawen dagiti Kristiano. Dadduma kadagita ket addaan iti sosial, seksual, ken kosmolohikal a kaipapanan a mabalin a mangituggod kadagiti agdama nga edukado ken sensitibo iti kultura a tattao a mangtallikud kadagita a tradision apaman a lumawag ti pannakaawatda iti namunganayan dagita.”​—Panid 19.

Kalpasan nga indatagna ti nakaad-adu a pangsuporta nga impormasion, insubli ni Flynn ti kangrunaan a punto: “Ti maysa kadagiti kangrunaan a nakadidillaw iti Krismas isu ti linaonna a manmano la ti makuna a pudno a Nakristianuan. No ikkatentayo dagiti pasetna a nagtaud kadagiti pagano sakbay ti panawen dagiti Kristiano, kaaduan kadagiti mabati ket tradision ti tattao kalpasan ti panawen dagiti Kristiano, imbes a dagiti pudpudno koma a nagtaud kadagiti Kristiano.”​—Panid 155.

[Ladawan iti panid 7]

Ti pannakaipakaammo ti pannakayanak ni Jesus impakpakaunana ti masanguanan nga akemna kas Ari a pinili ti Dios