Impategda ti Sao ti Dios

MASANSAN a maipatarus iti adu a lenguahe dagiti napateg a mensahe tapno sigurado a maawatan dayta ti adu a tattao. Ti Biblia a Sao ti Dios ket naglaon iti napateg a mensahe. Nupay nabayagen a naisurat dagiti linaonna, “naisuratda a pakasursuruantayo” ken mangipaayda kadatayo iti liwliwa ken namnama iti masanguanan.​—Roma 15:4.

Nainkalintegan ngarud a ti Biblia, a naglaon iti kapatgan a naisurat a mensahe, ket magun-odan iti adu a lenguahe. Iti intero a historia, inkagumaan dagiti tattao nga ipatarus ti Biblia iti laksid ti nakaro a sakit, panangiparit ti gobierno, ken uray pay ti pangta a pannakapapatay. Apay? Gapu ta ipatpategda ti Sao ti Dios. Ti sumaganad a salaysay ket panirpatan iti napateg a pakasaritaan ti pannakaipatarus ti Biblia.

Nalaklaka a Maawatan no iti Bukod a Lenguahe

Idi naipasngay ni John Wycliffe idi agarup 1330, Latin ti maus-usar kadagiti misa idiay England. Ngem Ingles ti inaldaw nga us-usaren dagiti ordinario a tattao iti pannakisaritada kadagiti kaarrubada ken no agkararagda iti Dios.

Ni Wycliffe a maysa a Katoliko a padi ket nalaing nga agsao iti Latin. Gapu ta ibilangna ti Latin a lenguahe laeng dagiti adda iti alta sosiedad, nariknana a saan a maitutop nga usaren dayta iti panangisuro iti Kasuratan. “Ti pannakaammo maipapan iti linteg ti Dios,” insuratna, “ket rumbeng a maisuro iti lenguahe a nalaka a matarusan yantangay sao ti Dios ti maisursuro.” Gapuna, ni Wycliffe ken dagiti kakaduana nangbukelda iti maysa a grupo a mangipatarus iti Biblia iti Ingles. Nagpaut dayta a panagipatarus iti agarup 20 a tawen.

Saan a nagustuan ti Iglesia Katolika ti posibilidad a maaddaan iti baro a patarus ti Biblia. Inlawlawag ti The Mysteries of the Vatican no apay a kasta ti takder ti simbaan: “Makita ngamin dagiti parokiano ti simbaan ti nagdumaan ti nagkauna a Kristianidad ken ti agdama a Katolisismo . . . Talaga a nagminar ti dakkel a nagdumaan ti pannursuro daydiay Nangbuangay iti Kristianidad ken daydiay nangdutok iti bagina kas opisial [ti papa].”

Nangipaulog ni Pope Gregory XI iti lima a proklamasion a nangkondenar ken Wycliffe. Ngem saan a napabutngan daytoy nga agipatpatarus. Kinunana: “Dagiti agsasao iti Ingles nalaklakada a maawatan ti linteg ni Kristo no naisurat dayta iti Ingles. Nangngeg ni Moises ti linteg ti Dios iti bukodna a pagsasao, kasta met kadagiti apostol ni Kristo.” Idi agarup 1382, sakbay unay ti ipapatay ni Wycliffe, impablaak dagiti kakaduana ti umuna nga Ingles a patarus ti intero a Biblia. Agarup sangapulo a tawen kalpasanna, maysa kadagiti kakaduana ti nangipablaak iti narebisar ken nalaklaka a maawatan a bersion.

Gapu ta awan pay idi ti pagimprentaan, siaannad a manomano a nakopia ti tunggal manuskrito, maysa a trabaho a mabalin nga agpaut iti sangapulo a bulan! Ngem madanagan unay ti simbaan iti posibilidad a maiwaras ti Biblia nga uray la impangta ti maysa nga arsobispo a maikkat iti simbaan ti asinoman a mangbasa iti dayta. Nasurok nga 40 a tawen kalpasan ti ipapatay ni Wycliffe, imbilin ti konsilio ti papa a kalien dagiti klero ti bangkayna, puoranda dagiti tulangna, ken ibellengda dagiti dapona iti karayan a Swift. Ngem dagiti napasnek nga agsapsapul iti kinapudno kayatda ti maaddaan iti Biblia nga impatarus ni Wycliffe. Kinuna ni Propesor William M. Blackburn: “Adu a kopia ti Biblia a patarus ni Wycliffe ti naaramid, nasaknap a naiwaras, ken naipatawid.”

Biblia Para iti Ordinario a Tao

Kalpasan ti 200 a tawen, saanen a maus-usar ti porma ti Ingles nga inaramat ni Wycliffe. Gapu ta manmano laeng ti makaawat iti linaon ti Biblia, maladingitan ni William Tyndale, maysa nga agkabannuag a mangaskasaba iti asideg ti Bristol. Naminsan, nangngegna ti kuna ti maysa a de adal a lalaki a nasaysayaat ti awanan iti linteg ti Dios ngem ti awanan iti linteg ti papa. Gapuna, kinuna kenkuana ni Tyndale a no isu ket palubosan ti Dios, siguraduenna nga iti din agbayag ad-adunto ti ammo ti ordinario a tao maipapan iti Biblia ngem iti dayta a de adal.

Imbatay ni Wycliffe ti patarusna iti Latin Vulgate ken manomano a kinopiana ti Kasuratan. Ni Tyndale, a napan idiay Germany manipud England, rinugianna ti nagipatarus idi 1524 ket direkta nga imbatayna dayta iti orihinal a Hebreo ken Griego sa nagpaimprenta kadagiti kopia idiay Cologne. Di nagbayag, naammuan dayta dagiti bumusbusor ken Tyndale isu a kinombinsirda ti Senado ti Cologne tapno ibilinda ti pannakakompiskar ti amin a kopia dayta a patarus.

Nagkamang ni Tyndale iti siudad ti Worms, Germany, ken intuloyna ti trabahona. Di nagbayag kalpasanna, dagiti kopia ti Griego a Kasuratan nga impatarusna iti Ingles ket sililimed a naipan idiay England. Iti las-ud ti innem a bulan, nagadu a kopia ti nalako isu nga adda insigida a naangay a miting dagiti obispo ken naibilin ti pannakapuor dagiti Biblia.

Tapno mapasardeng ti panagbasa iti Biblia ken ti maibilang nga iyaalsa ni Tyndale, ti obispo ti London binilinna ni Sir Thomas More a dadaelenna ti reputasion ni Tyndale babaen iti surat. Nangnangruna a kasuron ni More ti panangusar ni Tyndale iti sao a “kongregasion” imbes nga “iglesia,” ken “nataengan” wenno “panglakayen” imbes a “padi.” Gapu kadagita a sasao, napagduaduaanen ti autoridad ti papa ken ti nagdumaan ti klero ken dagiti parokianoda. Kinondenar pay ni Thomas More ti panangipatarus ni Tyndale iti Griego a sao nga a·gaʹpe kas “ayat” imbes a “limos.” “Makadadael met iti Simbaan daytoy nga ideya,” kuna ti libro nga If God Spare My Life, “ta ti nabatad a panangtagilag-an iti limos mabalin a pabassitenna ti adu a maur-or a donasion, bayad ti palualo, ken sanikua a maidagdagadag nga ipatawid dagiti deboto no matayda tapno mapanda idiay langit.”

Inlungalong ni Thomas More ti pannakapuor dagiti “erehe,” a nakaigapuan ti pannakabitay ni Tyndale ken pannakapuorna iti istaka idi Oktubre 1536. Idi agangay, napugotan met ni Thomas More idi napukawna ti anamong ti ari. Nupay kasta, idi 1935 ti Iglesia Katolika Romana indeklarana ni More kas maysa a santo. Idi tawen 2000, ni Pope John Paul II pinadayawanna ni More kas patron dagiti politiko.

Saan nga immawat ni Tyndale iti kasta a pammadayaw. Ngem sakbay ti ipapatayna, pinagtitipon ti gayyemna a ni Miles Coverdale ti amin a patarus ni Tyndale tapno agbalin a kompleto a Biblia​—ti umuna nga Ingles a patarus a naibatay kadagiti orihinal a lenguahe! Iti kasta, amin nga ordinario a tao mabasadan ti Sao ti Dios. Komusta met dagiti Biblia a naipatarus iti dadduma pay a lenguahe?

“Kasla Imposible”

Iti laksid ti ibubusor ti pamilia ken gagayyemna, ti Briton a misionero a ni Robert Morrison ket desidido a mangipablaak iti kompleto a Biblia iti lenguahe a Tsino isu a napan idiay China idi 1807. Saan a nalaka ti aramidenna a panagipatarus. “Kasla imposible dayta a maibanag,” kuna ni Charles Grant, maysa a direktor ti East India Company idi a tiempo.

Idi nakagteng sadiay ni Morrison, naammuanna a madusa iti ipapatay ti asinoman a Tsino a mangisuro iti lenguaheda kadagiti ganggannaet. Tapno masalaknibanna ti bagina ken dagiti immanamong a mangisuro kenkuana, inkeddengna ti agtalinaed iti uneg ti balay iti sumagmamano a tiempo. Sigun iti maysa a reperensia, “makapagsao, makabasa, ken makasuraten iti Mandarin ken iti dadduma pay a dialekto kalpasan ti dua a tawen a panagadalna.” Kabayatanna, impaulog ti emperador ti maysa a bilin a mangibilang a krimen ken addaan iti dusa nga ipapatay ti panagimprenta kadagiti Nakristianuan a libro. Iti laksid dayta a pangta, idi Nobiembre 25, 1819, nairingpas ni Morrison ti kompleto a patarusna iti Biblia iti lenguahe a Tsino.

Agingga idi 1836, nayimprentan ti agarup 2,000 a kompleto a Biblia, 10,000 a kopia ti Griego a Kasuratan, ken 31,000 a kapaset ti Kasuratan iti lenguahe a Tsino. Gapu iti panangipateg iti Sao ti Dios, nagbalin a posible ti “kasla imposible.”

Ti Biblia iti Pungan

Dua a lawas kalpasan ti panagkasarda idi Pebrero 1812, ti Americano a misionero a ni Adoniram Judson ken ti baketna a ni Ann nagdaliasatda iti nawatiwat agingga a nakagtengda idiay Burma idi 1813.a Nagadalda a dagus iti Burmese, maysa kadagiti karigatan a lenguahe iti lubong. Kalpasan ti sumagmamano a tawen a panagadal, kinuna ni Judson: “Inadalmi ti maysa a lenguahe a karkarna kadakami yantangay naiduma unay ti pamay-an ti panangyebkasda kadagiti ideya . . . Awan diksionariomi, ken awan ti mangilawlawag kadakami no ania ti kaipapanan dagiti sasao.”

Saan a nakalapped ken Judson ti rigat ti panagsursuro iti dayta a lenguahe. Nairingpasna ti panangipatarusna iti Kristiano a Griego a Kasuratan iti lenguahe a Burmese idi Hunio 1823. Idi agangay, bimtak ti gubat idiay Burma. Gapu ta inatapda nga espia, imbaludda ni Judson, kinadenaanda ti sakana iti tallo a paris a grilios sa inggalutda iti atiddog a poste tapno saan a makaakar. “Apaman a napalubosanda ken baketna nga agtungtong iti Ingles, ti maysa kadagiti dagus a dinamag ni Mr. Judson ket ti naipatarus a manuskrito ti Baro a Tulag,” insurat ni Francis Wayland idi 1853 iti biograpia ni Judson. Gapu ta madanagan ni Ann amangan no ti manuskrito a naikali iti daga ket dadaelen ti agneb ken buot, inkabilna dayta iti uneg ti pungan sana dinait ken impan kenni lakayna iti pagbaludan. Iti laksid ti nagrigat a kasasaad, nakalasat ti manuskrito.

Kalpasan ti adu a bulan iti pagbaludan, nawayawayaan ni Judson. Ngem apagbiit laeng ti ragsakna gapu ta iti dayta met laeng a tawen, nagsakit iti nakaro ni Ann ket natay kalpasan ti sumagmamano a lawas. Innem a bulan laeng kalpasanna, ti dua ti tawenna nga anakda a ni Maria ket naaddaan iti di maagasan a sakit. Nupay nadudog ti puso ni Judson, intuloyna ti trabahona. Naan-anay a nairingpasna ti intero a Biblia idi 1835.

Ipatpategmo Kadi ti Sao ti Dios?

Saan la a dagitoy a nagipatarus ti mangipatpateg iti Sao ti Dios. Iti nagkauna nga Israel, ti salmista inkantana ken Jehova a Dios: “Anian a panagayatko iti lintegmo! Iti intero nga agmalem isu dayta ti pakaseknak.” (Salmo 119:97) Ti Biblia ket saan laeng a maysa a naisangsangayan a gapuanan ti literatura. Naglaon dayta iti napateg a mensahe. Ipatpategmo kadi ti Sao ti Dios babaen ti regular a panangbasam iti dayta? Manamnamam a no aramidem dayta ken ikagumaam nga iyaplikar dagiti maad-adalmo, ‘naragsakkanto iti panangaramidmo iti dayta.’​—Santiago 1:25.

[Footnote]

[Blurb iti panid 8]

“Dagiti agsasao iti Ingles nalaklakada a maawatan ti linteg ni Kristo no naisurat dayta iti Ingles.”​—JOHN WYCLIFFE

[Dagiti Ladawan iti panid 9]

Ni William Tyndale ken maysa a panid ti Biblia nga impatarusna

[Gubuayan]

Tyndale: Manipud iti libro a The Evolution of the English Bible

[Dagiti Ladawan iti panid 10]

Ni Robert Morrison ken ti patarusna a Biblia iti lenguahe a Tsino

[Credit Line]

Iti panangaywan ti Asian Division of the Library of Congress

Robert Morrison, inkitikit ni W. Holl, manipud iti The National Portrait Gallery Volume IV, naipablaak idi agarup 1820 (litho),Chinnery, George (1774-1852) (after)/ Private Collection/ Ken Welsh/ The Bridgeman Art Library International

[Dagiti Ladawan iti panid 11]

Ni Adoniram Judson ken ti impatarusna a Biblia iti lenguahe a Burmese

[Credit Line]

Judson: Inkitikit ni John C. Buttre/Dictionary of American Portraits/Dover

[Picture Credit Line ti Ladawan iti panid 8]

Wycliffe: Manipud iti libro a The History of Protestantism (Tomo I); Biblia: Iti pammalubos ti American Bible Society Library, New York