Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Apay a Maseknanak Unay iti Kadagsenko?

“Adda diak makontrol a dangadang iti panunotko. Ti maysa a paset ti bagik kayatna ti mangan, ngem agkitakit ti sabali agsipud ta maamakak di la ket ta lumukmegak unay.”​—Jaimee.

ANIA ti ad-adda a pakadanagam? Sigurado nga adu a babbai ti sumungbat iti: ilulukmeg. Kinapudnona, impalgak ti maysa a surbey nga ad-adda a madanagan dagiti agtutubo a babbai kadagitoy nga aldaw no lumukmegda ngem iti nuklear a gubat, kanser, wenno uray pay ti ipapatay dagiti dadakkelda!

No dadduma, uray no ubing pay laeng ti maysa, isut’ mangrugin a madanagan maipapan iti kadagsenna. Uray pay sakbay ti kinatin-edyerda, kuna ni Dr. Catherine Steiner-Adair, agtataripnong ti adu a babbalasitang tapno “agtutungtongda maipapan ti kinalukmeg”​—dagiti saritaan a pangipudnuanda ti agpapada a pananguyawda iti pammagida. Sigun iti ebidensia, saan laeng a basta tungtongan dayta. Idi nasurbey ti 2,379 a babbalasitang, 40 a porsiento ti aktual a nangikagumaan nga agpakuttongda. Ket siam ken sangapulo laeng ti tawen dagidiay a napagsaludsodan!

Pagangayanna, adu kadagitoy nga agtutubo ti mabalin a biktimaen dagiti uso a panagdieta. Nakarkaro pay, nalabit agtungpal dagiti dadduma iti nagbanagan ni 20 anyos a Jenna. Nupay lima kadapan ken uppat a pulgada ti katayagna, 40 laeng a kilo ti kadagsen daytoy nga agtutubo a babai! “Basta diak kayat ti mangan,” kuna ni Jenna. “Ti dakkel a pakaseknak ket kalpasan ti tallo a tawen a panangikagumaak nga agpakuttong, di la ket ta iti makabulan, lumukmegak manen no manganak.”

Nalabit maawatam ti rikrikna ni Jenna. Mabalin a kayatmo met ti medio agpakuttong tapno sumayaat ti langam. Talaga a pagimbagam no maseknanka iti langam. Nupay kasta, para ken Jenna, ti tarigagay a kumuttong isut’ dandani a nakatayanna. Kasano a kasta?

Dandani Natay Gapu iti Bisin

Makidangdangadang ni Jenna iti napeggad a sakit a mainaig iti pannangan a maawagan anorexia nervosa. Kasta met laeng ni Jaimee, a nadakamat iti pangrugian. Adda panawen a literal a dandani natay dagitoy a babbalasitang gapu iti bisin, ket saan laeng nga is-isuda ti kasta. Mapattapatta a 1 iti kada 100 a babbalasitang ti agsagsagaba iti anorexia. Kaipapananna a minilion nga agtutubo a babbai ti maap-apektaran​—nalabit uray daydiay am-ammom!a

Talaga a saan a madmadlaw ti itatanor ti anorexia. Nalabit rugian ti maysa nga agtutubo a babai ti kas man la di makadangran a panagdieta, nalabit tapno lumag-an iti sumagmamano laeng a kilo. Ngem apaman a maragpatna ti kalatna, saan a mapnek. “Nalukmegak pay laeng!” kunana bayat a makaluksaw nga agsarsarming. Isu nga ikeddengna manen ti agpakuttong iti sumagmamano pay a kilo. Kalpasanna, sumagmamano pay. Ken sumagmamano pay. Nangrugin ti padron, ket naimulan ti bukbukel ti anorexia.

Siempre, saan nga amin nga agdieta ket addaan iti anorexia. Adda naimbag a pannakaseknan dagiti dadduma maipapan iti kadagsen, ket para kadakuada, nalabit makagunggona ti panangkissay iti sumagmamano a kilo. Ngem adu a babbai ti addaan tiritir a panangmatmat iti pammagida. Idilig ti FDA Consumer ti kaadda ti tiritir a panangmatmat iti pammagi iti panangmingming iti sarming ti maysa a fun-house. “Makitam ti bagim a naluklukmeg ngem iti agpayso a pammagim,” kuna ti magasin.

Gapuna, ti addaan iti anorexia nakaro ti panagamakna a lumukmeg​—uray no isut’ nakakutkuttongen. Mabalin a napalalo ti panagehersisiona tapno lumag-an iti sumagmamano a kilo sa mamin-adu nga agbatay iti pagkiluan iti kada aldaw tapno siertuenna a saan nga “agsubli ti dati.” Saggabassit laeng ti kanenna. Wenno mabalin a saan a pulos a mangan. “Inaldaw a balonek idiay eskuelaan ti pangngaldaw nga insagana ni nanang para kaniak, ngem dandani inaldaw nga ibellengko dayta,” kuna ni Heather. “Di nagbayag, nairuamakon a di mangan ta uray kayatkon ti mangan, diak makapangan. Diak mabisin.”

Iti damo, maragragsakan dagiti addaan iti anorexia a kas ken ni Heather no kumuttongda. Ngem sagabaendanto inton agangay ti di umiso a nutrision. Agdudungsa ken aglaladutton ti addaan iti anorexia. Maapektaran ti panageskuelana. Mabalin nga agsardeng nga agkadawyan.b Inton agangay, nakabambannayatton ti panagpitik ti pusona ken nakababbabanton ti presion ti darana. Kaskasdi a di madlaw ti addaan iti anorexia ti aniaman a peggad. Kinapudnona, ti kakaisuna a peggad a madlawna isut’ panagsubli ti napukawna a kadagsen​—uray maysa la a kilo dayta.

Nupay kasta, ti anorexia ket saan laeng a sakit a mainaig iti pannangan ken saan met a dayta ti kasaknapan. Ti bulimia nervosa ket maysa a saplit a mangap-apektar iti aginggat’ mamitlo a daras nga ad-adu ngem kadagiti babbai nga addaan iti anorexia. Sa adda met ti di mamedmedan a pannangan iti aglablabes (compulsive overeating), a nainaig unay iti bulimia. Usigentayo dagitoy a sakit.

Ti Nalimed a Panangdusa

“Adda gayyemko a nabiit pay a nangipudno kaniak nga agipuslit iti taraon sana kanen dayta a sililimed. Kalpasanna, isaruana dayta. Kinunana a dua a tawenen nga ar-aramidenna dayta.” Babaen kadagitoy a sasao, deskribiren ti maysa nga agtutubo a nagsurat iti mamalbalakad a benneg ti maysa a magasin dagiti sintomas a gagangay iti sakit a mainaig iti pannangan a pagaammo kas bulimia.

Ti tao nga addaan iti bulimia ket palaluanna ti mangan, wenno mangan iti nakaad-adu iti apagbiit a tiempo. Kalpasanna, ibakuarna ti kinnanna, masansan a babaen ti panangpilitna iti bagina nga agsarua.c Ipapantayon a kasla makapasubkar ti kapanunotan a panangikkat iti nagyan ti bituka iti kastoy a wagas. Kaskasdi, kinuna ti social worker a ni Nancy J. Kolodny: “No sansanem ti napalalo a pannangan ken panagpurga, nalaklakan dayta para kenka. Ti nariknam idi damo a pannakarurod wenno buteng pay ketdi ket dagus a masukatan iti pannakapilit a mangulit kadagitoy nga aramid ti agsagsagaba iti bulimia.”

Ti anorexia ken bulimia ket naawagan ti “kara ken krus ti isu met laeng a sensilio.” Nupay agsupadi dagiti sintomada, dagita a sakit ket agpadpada a rubroban ti panaggartem iti taraon.d Saan a kas iti anorexia nupay kasta, nalaklaka nga ilimed ti bulimia. Ngamin, ti aglablabes a pannangan ti di mangpakuttong iti agsagsagaba, ket ti panagpurgana ti di mangpalukmeg kenkuana. Isu a saan a nakaluklukmeg wenno nakakutkuttong ti addaan iti bulimia, ket iti publiko, kasla normal ti pampannanganna. “Iti siam a tawen,” kuna ti maysa a babai nga agnagan iti Lindsey, “aglablabes ti pampannanganko sa mamimpat aginggat’ maminlima a daras nga agsaruaak iti kada aldaw. . . . Awan ti nakaammo nga addaanak iti bulimia, agsipud ta inlimedko a naimbag dayta babaen ti panagparangko a kas man la kontentoak, naragsak, ken kalalainganna ti kadagsenko.”

Nupay kasta, medio naiduma ti tao nga agsagsagaba iti di mamedmedan a pannangan iti aglablabes. Kas iti addaan iti bulimia, adda panawen a mangan daytoy a tao iti nakaad-adu. Kuna ti The New Teenage Body Book: “Tangay daytoy nga ugali nga aglablabes a pannangan ket tumaud a di kasapulan ti panagpurga, medio nalukmeg wenno nataba unay ti tao nga aglablabes ti pannanganna.”

Dagiti Peggad iti Salun-at

Amin dagitoy tallo a sakit a mainaig iti pannangan ket makadangran unay iti salun-at ti maysa. Mangibunga ti anorexia iti nakaro a malnutrision, ket iti adu a kasasaad​—pattapattaen dagiti dadduma nga agingga iti 15 a porsiento​—talaga a makapapatay dayta. Makadangran iti salun-at ti aglablabes a pannangan, sa agpurga kalpasanna wenno saan. Inton agangay, ti kinalukmeg ket makaibunga iti mamagpeggad-biag a panagsakit ti puso, diabetes, ken uray ti dadduma pay a kita ti kanser. Ti panangpilit iti bagi nga agsarua ti mangdangran iti karabukob, ket kadagiti nakaro a kasasaad, ti panangabuso kadagiti laksante wenno pagpaisbo ti makaibunga iti pannakaatake ti puso.

Nupay kasta, adda pay sabali nga aspeto dagiti sakit a mainaig iti pannangan a masapul a mausig. Kaaduanna, saan a naragsak dagidiay agsagsagaba iti anorexia, bulimia ken iti di mamedmedan a pannangan iti aglablabes. Bassit ti panagraemda iti bagida ket ad-adda a managdandanag ken malmaldaangda. Nalawag a kasapulanda ti tulong. Ngem kasano a matulongan dagidiay addaan iti sakit a mainaig iti pannangan a mangisardeng iti pannakaseknanda unay iti kadagsenda? Masungbatanto daytoy a saludsod iti masakbayan nga artikulo daytoy a serye.

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 14]

Tiritir a Panangmatmat iti Pammagi

Awan ti pamkuatan ti kaaduan a babbalasitang tapno madanaganda iti kadagsenda. Iti maysa a panagadal, patien ti 58 a porsiento kadagiti babbalasitang nga agtawen iti 5 agingga iti 17 a nalukmegda, idinto ta kinapudnona, 17 a porsiento laeng ti nalukmeg. Iti sabali pay a panagadal, 45 a porsiento kadagiti babbai nga aktual a nakukuttong ti mangipagarup a nakaluklukmegda! Natakuatan iti maysa a surbey idiay Canada a sangkapanunot ti 70 a porsiento kadagiti babbai iti dayta a pagilian ti kadagsenda, ket 40 a porsiento ti masansan nga agdieta sadanto kellaat nga isardeng dayta​—maysa a padron a panagpakuttong ket kalpasanna lumukmegto manen.

Nalawag a ti tiritir a panangmatmat iti pammagi ti gapu a maseknan unay dagiti dadduma a babbalasitang maipapan iti banag a saan met nga agpayso a problema. “Adda gayyemko nga agtomar iti nagadu a pagdieta a pildoras ket adda am-ammok a sumagmamano a babbai nga addaan iti anorexia,” kuna ti 16 anyos a ni Kristin. Kunana pay: “Ngem ti kinaagpaysuanna, awan a pulos kadakuada ti nalukmeg.”

Buyogen iti naimbag a panggep nga isingasing ti magasin nga FDA Consumer: “Imbes nga agdieta agsipud ta ‘amin’ ket agdidieta wenno gapu ta saanka a nakuttong a kas iti kayatmo a kinakuttong, damagem nga umuna iti doktor wenno nutritionist no nalukmegka unay wenno natabaka unay para iti edad ken katayagmo.”

[Ladawan iti panid 15]

Awan rason ti adu kadagidiay maseknan iti kinadagsenda tapno maseknanda koma