Panangmatmat iti Lubong
Panagpalukmeg Gapu iti Buteng
Tangay mabutengda a mapagkamalian nga addaanda iti AIDS, “adu a pagpalukmeg ti tomtomaren ti dadduma a babbai idiay amianan a Cameroon,” kuna ti maysa a report iti periodiko a Le Messager, idiay Douala kas impablaak ti Courrier International. “Nagbiit nga agwaras ti damag no kumuttong ti maysa a masakit, ket pagarupen ti publiko a ti panagkuttong ti kalatakan a sintoma a pakaammuan nga adda sakit.” Agdinamag met daytoy kas ti slim disease idiay Africa. Dagiti agas a di legal a mailaklako ket matomar “uray no saan nga inreseta ti doktor,” kuna ti maysa a pagiwarnak idiay Africa. Ngem para kadagiti nakuttong nga agtutubo a babbai, nabilbileg dagiti sayangguseng ken ti buteng a mailaksidda iti publiko gapu ta maipagarup a naakaranda iti HIV ngem iti posible a peligro.
Ebidensia a Simmarungkar idi ni Pablo Idiay Chipre?
“Kuna dagiti Italiano nga arkeologo idiay Pafo, iti aduan bato, main-inaran a kosta ti makin-abagatan a laud ti Chipre, a nakabakabda ti kadaanan a makita nga ebidensia nga immay idi ni Pablo iti isla,” kuna ti Biblical Archaeology Review. “Agingga ita, iti Baro a Tulag laeng ti pakaammuan a simmarungkar idi ti apostol, a mangisalaysay a kabayatan ti immuna a panagdaliasat ni Pablo kas misionero, ‘naglayag nga agturong idiay Chipre,’ a nangballasiwanna iti ‘intero nga isla agingga iti Pafo’ (Aramid 13:4-6).” Ti ebidensia ket buklen ti pirsay a marmol a tapi a pakakitaan iti dua a sasao iti Griego. Kastoy ti mabasa iti makinngato: “LOY,” ken iti babana: “OSTO.” Daytoy ket binaliwan dagiti arkeologo a mabasa a “(PAU)LOY (AP)OSTO(LOY),” wenno “apostol Pablo,” ket inkeddengda nga idi umuna wenno maikadua a siglo K.P. ti petsana. “Gapu iti pirsay a tapi ditoy Pafio [Pafo], mabalinmin a rugian a balbaliwan ti mapa ti panagdaliasat ni Pablo,” kinuna ti mangidadaulo iti grupo dagiti arkeologo a ni Filippo Giudice.
Panangpanagan Kadagiti Baro a Kita ti Parsua iti Naganmo
“Agsapsapulka kadi iti espesial unay a regalo para iti ay-ayatem a kas man la awanen ti kurang iti biagna?” iyimtuod ti magasin a Science. “Addan makatulong. No agdonarka iti pannakasirarak ti nadumaduma a sibibiag a parsua, mabalin a maipanagan kadagiti ay-ayatem ti maysa a kita ti orkidia, wenno lamok, wenno maysa a kita ti kappo a maawagan a sea slug nga ita pay la a naammuan, ken mairekord nga agnanayon iti nasientipikuan a literatura.” Wenno mabalin a maipanagan kenka. Isingasing dagiti nabiit pay a panagsirarak a maysa a kakasangapulo laeng wenno basbassit pay kadagiti sibibiag a kita ti nadumaduma a parsua itatta ti nadeskribiren iti nasientipikuan a literatura. Rinibu a naurnong a kita ti nadumaduma a parsua ti mayendorso nga awanan iti nagan kadagiti uyosen iti museo, nga agur-uray a mapanaganan ken madeskribir iti nasientipikuan a pagiwarnak. Mabalin itan a sukimaten dagiti tattao ti Web site tapno makitada ti adu a retrato dagiti di pay napanaganan a kita ti parsua nga addaanen iti deskripsion ken nakasaganan a maipablaak. Kalpasanna, babaen ti panagdonarda iti $2,800 wenno nasursurok, mabalinda a panaganan iti Latin a nagan dagiti kita ti parsua a mapilida. Babaen daytoy a pamuspusan, namnamaen ti organisasion a naawagan BIOPAT a makaur-orda iti pondo a mausar iti pannakaklase ken ti pannakapreserba dagiti baro a kita ti parsua.
Ubbing a Biktima
“Iti kada aldaw, . . . matay ti 30,500 nga ubbing a lallaki ken babbai nga awan pay lima ti tawenda gapu iti adu a makagapu a mabalin koma a lapdan,” kuna ti United Nations Children’s Fund iti reportna a The State of the World’s Children 2000. Ireport ti periodiko nga Indian Express a “mapattapatta a napapatay ti dua a milion nga ubbing ken innem a milion ti nadangran wenno nabaldado gapu kadagiti armado a rinnupak iti napalabas a dekada ken kaskasdi nga adu pay a milion ti biktima ti pannakaabuso dagiti natauan a kalintegan.” Nasurok a 15 a milion nga ubbing ti nagbakuit, ket nasurok a maysa a milion ti naisina kadagiti nagannak kadakuada wenno naulila. Dakamaten pay ti report dagiti panagadal ti International Labor Organization a mangipakita a di kumurang a 250 a milion nga ubbing nga agtawen iti nagbaetan ti 5 ken 14 ti napilitan nga agtrabaho kas obrero, 20 a porsiento kadakuada ti adda kadagiti nakapegpeggad a kasasaad. Agarup maysa a milion nga ubbing iti intero a lubong ti napilitan nga agbalangkantis, ket 250,000 nga ubbing ti maakaran iti virus ti HIV iti kada bulan. Ket 130 a milion nga ubbing—babbai ti dua a kakatlo kadakuada—ti di ages-eskuela.
Moderno a Biblia a Naisurat iti Ima
Nangrugin a maaramid ti namaris, naisurat iti ima a Biblia a manamnama a mairingpas iti innem a tawen, a mapattapatta a makagastos iti $3 a milion. Imbilin dayta dagiti monghe ti Benedictine idiay St. John’s University sadi Minnesota, E.U.A. Iti pagtartrabahuanna idiay Wales, ti Britano a calligrapher a ni Donald Jackson ti mangay-aywan iti bassit a grupo dagiti calligrapher a kaduana a mangar-aramid iti proyekto. Vellum ti pagsursuratanda, dutdot ti ganso ti us-usarenda a pagsurat, ken ti antigo a tinta ti Chinese stick a naaramid iti repinado nga uging a nalaokan iti napigket a tutot. Maimaldit iti computer ti calligraphic a teksto nga espesial ti pannakadiseniona para iti trabaho ket kalpasanna makopia babaen ti ima, a manayonan inton agangay kadagiti ilustrasion ken nagarbo a letra. Ti makompleto a proyekto ket buklen ti pito a tomo ken addaanto iti nasurok a 1,150 a panid, a tunggal tomo ket agarup 24 a pulgada a kangato por 16 a pulgada a kaakaba. Ti Ingles a New Revised Standard Version a Biblia ti napili a pangibasaran iti daytoy nagdakkel a trabaho, kas ti kaunaan ti klasena iti 500 a tawen. Nupay kasta, nabalbaliwan ti panagsasaganad dagiti libro iti Biblia, ket ti umuna a tomo ti mangrugi kadagiti Ebanghelio. Inton agangay, naiplanon ti pannakaaramid ti 100 a kopia ti edision para kadagiti kolektor, a mailako iti nagbaetan ti $60,000 ken $80,000 para iti tunggal set.
Mannigarilio man Wenno Saan, Di Maliklikan ti Polusion
Nakaub-ubing pay a mangrugi iti dayta a bisio ti kaaduan a mannigarilio idiay India, sigun iti report ti Tata Institute of Fundamental Research, idiay Mumbai. Iti promedio, agtawen iti 8 dagiti mangrugi nga agsigarilio. Agnanaedda kadagiti lansangan nga awan nagannak a mangay-aywan kadakuada, idinto ta dagiti ages-eskuela nga ubbing nga addaan iti nagannak a mangay-aywan kadakuada ti mangrugi inton agtawenda iti 11. Nupay kasta, impakita ti maysa pay a surbey idiay Mumbai a dagiti ubbing nga ay-aywanan a naimbag dagiti nagannak kadakuada ken saan a pulos a nagsigarilio ket makalanglang-ab iti polusion a katupag ti malanglang-ab dagiti agsigsigarilio iti dua a kaha ti sigarilio iti kada aldaw! Kas naipadamag iti periodiko a The Asian Age, karaman ti Mumbai ken Delhi kadagiti lima a karurugitan a siudad iti lubong. Tangay addaan iti agarup 900,000 a lugan a kanayon nga agtartaray kadagiti lansangan ti Mumbai ken 300,000 pay ti agsangpet ken pumanaw iti siudad iti kada aldaw, naipadamag nga 600 agingga iti 800 a porsiento a narugrugit ti angin ngem iti maipalubos a limitasion nga inkeddeng ti World Health Organization.
Naiimas a Putahe Manipud iti Atap nga Animal ti China
Agpegpeggad dagiti atap nga animal idiay China gapu ta “nagbalbaliwen ti estilo ti panagbiag ken pannangan,” kuna ti magasin a Down to Earth. Umad-adu ti mamati a nasaysayaat a sidaen ti sumagmamano a kita ti atap nga animal ngem iti dadduma a taraon, isu a kellaat nga immadu dagiti agkalikagum iti karkarna a putahe. Dagiti uleg ti kangrunaan iti listaan. Doble ti kinangina dagiti nagita ngem kadagiti saan a nagita. Dagiti alingo, maysa a kita ti pusa a maawagan a civet, pilat, tukak, beklat, pangolin, maysa a klase ti baka idiay Tibet, ken dagiti manmano a klase ti tumatayab ti magusgustuan kadagiti adu a putahe a mailaklako kadagiti restawran iti intero a China. Adu kadagitoy a parsua ti karaman kadagiti agpegpeggad a maungaw, nga agkasapulan iti pannalaknib ti gobierno. Ngem mangipaskil latta dagiti makinkukua iti sumagmamano a restawran tapno maipanamnamada kadagiti kustomer a ti atap nga animal nga idasdasarda ket agpayso nga atap ken saan a nataraken wenno napadakkel iti artipisial a pamay-an. Nangilungalongen ti gobierno iti China iti kampania a mangsalaknib kadagiti atap nga animal manipud kadagiti agtarigagay iti karkarna a putahe ket us-usarenna ti islogan a, “Dikay mangmangan iti atap nga animal.”
Peligroso Kadagiti Tumatayab
“Naulimek a mammapatay dagiti pasdek nga opisina ken torre ti komunikasion idiay Amianan nga America,” kuna ti The Globe and Mail iti Toronto, Canada. “Ti pannakaidungparda kadagiti estruktura, agraman kadagiti tawa ti balbalay, ti mapapati a pakatayan ti 100 a milion a tumatayab iti kada tawen iti kontinente.” Mariro dagiti umakar a tumatayab gapu iti adu a silaw kadagiti opisina a nakasindi latta no rabii. Sigun kadagiti eksperto, nasaknap ti problema. “Mapaspasamak daytoy iti amin a lugar iti pagilian ken iti kontinente,” kuna ti ornithologist a ni David Willard. Ikagkagumaan dagiti grupo a kas iti Toronto’s Fatal Light Awareness Program a suruan dagiti agop-opisina nga iddependa ti silawda no rabii.
Kanayonanna, “dagiti nakaturong iti tangatang a naraniag a silaw”—dagiti makasisirap a silaw a makita iti tangatang a pangallukoy kadagiti tattao a mapan kadagiti disco wenno dadduma pay a lugar a pagpalpaliwaan—ti mangisiasi kadagiti animal nga aktibo no rabii, kuna ti periodiko ti Alemania a Frankfurter Allgemeine Zeitung. Riribuken dagiti silaw ti sensitibo a sistema ti nabigasion dagiti tumatayab ken panniki. Gapu ta mariroda, naammuan a mariribuk ti kinaurnos dagiti umakar a tumatayab, agbaliw ti turongenda, agkiakda gapu iti danag, ken naan-anay a masinga ti panagakarda. No dadduma, dagiti natikaw a tumatayab ket nagdisso a napaksuyan kalpasan ti adu nga oras a panagrikusrikusda isu a natay dagiti napakapsutan. Kiniddaw ti Institute for the Protection of Birds idiay Frankfurt ti pannakaiparit “dagiti nakaturong iti tangatang a naraniag a silaw.”