Ẹme Jihova Ọ Rrọ Uzuazọ

Oruvẹ no Obe Iruẹru-Ivie Ọsosuọ Ze

OWARE wọhọ ikpe 77 e vrẹ no anwẹnọ ahwo Ju a ro zihe no igbo Babilọn ziọ otẹwho rai na. Etẹmpol nọ Zerubabẹl Ọba na ọ wariẹ bọ na e tọ te ikpe 55 no. Ugogo ẹjiroro nọ ahwo Ju a ro zihe ze họ re a wariẹ tuọ egagọ uzẹme họ evaọ Jerusalẹm. Dede na, ahwo na a wo ọwhọ kẹ egagọ Jihova ha. Ẹgwọlọ ọkpakpata ọ riẹ re a ta udu họ ahwo na awọ, yọ uduotahawọ yena obe Ebaibol orọ Iruẹru-Ivie Ọsosuọ na o kẹ.

U te no okerefihotọ uyẹ ahwo nọ o riẹ no, eware nọ e via nọ a kere fihọ obe Iruẹru-Ivie Ọsosuọ na e rehọ ikpe 40, no okenọ Sọl Ovie na o ro whu rite okenọ Devidi Ovie na o ro whu. Ẹzra ozerẹ na họ ọnọ a ta nnọ o kere obe na evaọ ukpe 460 B.C.E. Obe Iruẹru-Ivie Ọsosuọ o rrọ isiuru kẹ omai keme u dhesẹ oghẹrẹ nọ ahwo a jẹ rọ gọ Ọghẹnẹ evaọ etẹmpol na, u te je dhesẹ uyẹ Mesaya na. Wọhọ abọjọ ọrọ Ebaibol na nọ a rọ ẹgba ẹzi Ọghẹnẹ kere na, ovuẹ riẹ o rẹ bọ ẹrọwọ mai ga jẹ lẹliẹ omai wo otoriẹ Ebaibol na ziezi.—Ahwo Hibru 4:12.

OKEREFIHOTỌ EDẸ NỌ U WUZOU

(1 Iruẹru-Ivie 1:1–9:44)

Edẹ ahwo uyẹ sa-sa nọ Ẹzra o kere fihotọ na u wuzou kẹ ẹjiroro esa o tẹ kawo: re u muẹro inọ ahwo nọ a kẹ udu ọvo a re ru iruo ọkwa-ozerẹ, re u fi obọ họ evaọ ẹghale uku evaọ erua na, re a sai je lele uyẹ nọ Mesaya na o ti no ze toka. Okerefihotọ na o dhesẹ oria nọ ahwo Ju a no ze, tube kele te ugbobọ Adamu, ọzae ọsosuọ na. Ige ikpe e rehọ omai no oke Adamu rite Noa, ige ikpe efa e tẹ rehọ omai te oke Abraham. Nọ o fodẹ emezae Ishmẹl, emezae Ketura, ọse Abraham, gbe emezae Esọ no, okerefihotọ na ọ tẹ tẹrovi uyẹ emezae 12 erọ Jekọp, enọ i ru orẹwho Izrẹl via.—1 Iruẹru-Ivie 2:1.

A robọ kotọ kele emọ uyẹ Juda keme etẹe uyẹ uvie Devidi Ovie na u no ze. Ma wo ige 14 no oke Abraham rite Devidi, ige 14 efa e tẹ rehọ omai te okenọ a ro mu emọ Izrẹl kpohọ Babilọn. (1 Iruẹru-Ivie 1:27, 34; 2:1-15; 3:1-17; Matiu 1:17) Kẹsena, Ẹzra o te kele emọ erua nọ e rrọ abọ ovatha-ọre Jọdan, je kele emọ uyẹ Livai. (1 Iruẹru-Ivie 5:1-24; 6:1) O te ti dhunu te erua efa jọ nọ e rrọ abọ ukiediwo-ọre Ethẹ Jọdan na, jẹ rọ unu kotọ kele emọ orua Bẹnjamin. (1 Iruẹru-Ivie 8:1) Ọ tẹ jẹ fodẹ ahwo ọsosuọ nọ e rria Jerusalẹm nọ a no igbo Babilọn ze.—1 Iruẹru-Ivie 9:1-16.

Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:

1:18—Ono họ ọsẹ Shila—Kẹnan manikọ Apakeshad? (Luk 3:35, 36) Apakeshad họ ọsẹ Shila. (Emuhọ 10:24; 11:12) O wọhọ nọ odẹ na “Kẹnan” nọ o rrọ Luk 3:36 na yọ edhere ọthọthọ nọ a ro kere ẹme na, “ahwo Kaldia.” O tẹ rrọ ere, koyehọ ikere ọsosuọ na o hai se nọ, “ọmọzae Apakeshad, ohwo Kaldia.” Hayo o sae jọ nọ Kẹnan avọ Apakeshad yọ omọvo na. Oware ofa jọ nọ a re rri vo ha ona, ẹme na “ọmọ Kẹnan” ọ roma via evaọ ikulu-ebe jọ họ.—Luk 3:36.

2:15—Kọ Devidi họ ọmọ avọ ihrẹ ọrọ Jẹsi? Ijo. Emezae eree Jẹsi o yẹ, yọ Devidi họ ọrọ ọmaha kpobi. (1 Samuẹle 16:10, 11; 17:12) O wọhọ nọ ọmọzae Jẹsi jọ o whu ababọ emọ nọ o yẹ. Nọ o wo emọ nọ a ti kele evaọ uyẹ na ha na, Ẹzra ọ fodẹ e riẹ hẹ.

3:17—Fikieme Luk 3:27 o rọ fodẹ Shẹaltiel, ọnọ ọ rrọ ọmọzae Jẹkonaya wọhọ ọmọzae Neri? Jẹkonaya họ ọsẹ Shẹaltiel. Dede na, o wọhọ nọ Neri ọ rehọ ọmọtẹ riẹ kẹ Shẹaltiel wọhọ aye. Luk o se Shẹaltiel, ọgọ Neri wọhọ ọmọ obọ Neri, nwane wọhọ epanọ o se Josẹf ọmọ Hili na, ọsẹ Meri.—Luk 3:23.

3:17-19—Oghẹrẹ vẹ Zerubabẹl, Pedaya, avọ Shẹaltiel a rọ rrọ imoni? Zerubabẹl yọ ọmọ Pedaya, nọ ọ rrọ oniọvo Shẹaltiel. Ghele na, evaọ eria jọ, Ebaibol na i se Zerubabẹl wọhọ ọmọ Shẹaltiel. (Matiu 1:12; Luk 3:27) O sae jọnọ fikinọ okenọ Pedaya o whu no, Shẹaltiel ọ yọrọ Zerubabẹl whẹro. Hayo ẹsejọhọ, nọ Shẹaltiel o whu ababọ ọmọ na, Pẹdaya ọ tẹ rehọ aye nọ o whu seba, ọmọ ọsosuọ nọ o yẹ kọ Zerubabẹl.—Iziewariẹ 25:5-10.

5:1, 2—Eme o te Josẹf obọ fiki utee ọkpako nọ a kẹ riẹ na? Akuava ukuoriọ na u te Josẹf. (Iziewariẹ 21:17) Ọ tẹ rọ ere zihe ruọ ọsẹ erua ivẹ—Ifremu gbe Manasẹ. Orua ovo omomọvo emọ Izrẹl edekọ a wo.

Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:

1:1-9:44. Okerefihotọ edẹ ahwo nana nọ e ginẹ rria na u dhesẹ nọ ọruẹrẹfihotọ egagọ uzẹme ọ rrọ oware uzẹme, orọnikọ ikuigbe esia gheghe he.

4:9, 10. Jihova ọ kuyo olẹ orọ Yabez, ọnọ ọ lẹ inọ a ru ẹkwotọ riẹ rro evaọ edhere udhedhẹ re otọ na o ruẹse gba ahwo buobu nọ e be dhozọ Ọghẹnẹ. Ma rẹ lẹ no udu ze kẹ ẹvi re nọ ma be rehọ ọwhọ wo obọ evaọ iruo ilele-iruo na.

5:10, 18-22. Evaọ edẹ Sọl Ovie na, erua nọ e jọ ofẹ ovatha-ọre ọrọ Jọdan a fi ahwo Hagri kparobọ dede nọ a bu vi ai akuava. Oware nọ u ru onana lọhọ họ egba erọ erua yena a fi eva họ Jihova, a tẹ jẹ rọ ẹro so iẹe kẹ obufihọ. Joma fi eva kpobi họ Jihova nọ ma bi lele ewegrẹ imuozọ fi ẹmo abọ-ẹzi na.—Ahwo Ẹfẹsọs 6:10-17.

9:26, 27. Ahwo Livai nọ e jọ irroro-ẹthẹ na a jọ iruo nọ o gwọlọ evaifihọ ilogbo. A kẹ rai usiavẹ ethẹ nọ a rẹ rọ ruọ eria sa-sa nọ e rrọ ọrẹri evaọ etẹmpol na. A jọ etẹe je gine rovie inuethẹ na kẹdẹ kẹdẹ. A kẹ omai iruo orọ ẹnyabru ahwo nọ a rrọ ẹkwotọ mai re ma je fi obọ họ kẹ ae nyaze te gọ Jihova. Kọ u gbe fo re ma jọ wọhọ ahwo Livai nọ e jọ irroro-ẹthẹ na nọ a gine dhesẹ inọ a te ahwo nọ a re fi eva họ na?

DEVIDI O MUHỌ ESU WỌHỌ OVIE

(1 Iruẹru-Ivie 10:1–29:30)

Sọl Ovie na avọ emezae esa riẹ nọ a whu okenọ a je lele ahwo Filistia fi ẹmo eva Ugbehru Gilboa a ro mu ikuigbe na họ. A rehọ Devidi, ọmọzae Jẹsi mu ovie orua Juda. Ahwo a no erua na kpobi ziọ Hibrọn, a tẹ rehọ iẹe mu ovie Izrẹl soso. (1 Iruẹru-Ivie 11:1-3) U kri hi, o te fi Jerusalẹm kparobọ jẹ rehọ ẹkwotọ na. Uwhremu na, emọ Izrẹl a tẹ rehọ etehe-ọvọ na ziọ Jerusalẹm “avọ edo, te edo enware, te . . . irete gbe ekpata.”—1 Iruẹru-Ivie 15:28.

Devidi ọ tẹ ta nọ ọ gwọlọ bọ uwou kẹ Ọghẹnẹ uzẹme na. Jihova ọ tẹ ta nnọ orọnikọ ọye ọ be te bọe he rekọ Solomọn, Ọ tẹ re-ọvọ uvie kugbe Devidi. Nọ Devidi o bi lele ewegrẹ Izrẹl fi ẹmo na, Jihova ọ jẹ kẹe obokparọ. Ekele nọ a kele ahwo ababọ udu nọ a kẹ inọ a ru ere, o tẹ whae ze nọ ahwo 70,000 a ro whu. Nọ ẹnjẹle ọ ta kẹe inọ ọ rehọ agbada-idhe vi kẹ Jihova, Devidi ọ tẹ dẹ otọ mi Ọnan ohwo Jebus na. “Devidi ọ tẹ ruẹrẹ ekuakua nọ i wumuoho” họ rọkẹ ebabọ uwou nọ o “te jọ ruaro gaga” nọ a te bọ kẹ Jihova evaọ oria nana. (1 Iruẹru-Ivie 22:5) Devidi o te ru ọruẹrẹfihotọ kẹ iruo ahwo Livai, enọ a jọ etenẹ dhesẹ vi oria ofa kpobi evaọ Ikereakere na. Ovie na gbe ahwo na a te ru unevaze buobu kẹ etẹmpol na. Nọ o su te ikpe 40 no, Devidi o te whu “evaọ emamọ oke owho riẹ, ọ ria krẹkri, o fei, o te je wo adhẹẹ; Sọlomọn ọmọzae riẹ o te [muhọ esu] evaọ ẹta riẹ.”—1 Iruẹru-Ivie 29:28.

Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:

11:11—Fikieme unu ahwo nọ a kpe o jẹ rrọ 300, o gbẹ rọnọ 800 he wọhọ epanọ o rrọ iku evona nọ a kere fihọ 2 Samuẹle 23:8? Jashobẹm, hayo Yoshẹb-bashebẹt họ ọnọ o wuzou evaọ usu ezae esa erọ Devidi nọ e mai wo ẹgba. Ezae ivẹ edekọ nọ i wo ẹgba gaga na họ Ẹlẹaza avọ Shama. (2 Samuẹle 23:8-11) O wọhọ nọ oware nọ u fi ohẹriẹ họ ikuigbe ivẹ na họ, a be ta kpahe oware nọ omọvo na o ru evaọ etoke sa-sa.

11:20, 21—Ọkwa vẹ Abishai ọ jọ evaọ udevie ezae esa erọ Devidi nọ e mai wo ẹgba na? Abishai ọ jọ omọvo ezae esa nọ e mai wo ẹgba evaọ usu egbaẹmo Devidi na ha. Dede na, wọhọ epanọ 2 Samuẹle 23:18, 19 o ta, o wuzou egbaẹmo 30, ọ tẹ jẹ jọ ọnọ ọ mae viodẹ evaọ usu rai. Odẹ Abishai u je do kẹro odẹ ezae esa nọ e mai wo ẹgba na keme o ru oware ulogbo jọ nọ o wọhọ orọ Jashobẹm.

12:8—Edhere vẹ ovao egbaẹmo ahwo Gad o rọ wọhọ “evao ikpohrokpo”? Ezae udu nana e jọ abotọ Devidi evaọ igbrẹwọ na. Eto rai i di gaga. Fikinọ eto i di vọ ovao rai, a tẹ wọhọ ikpohrokpo.

13:5—Eme họ “Shihọ obọ Ijipti”? Ahwo jọ a roro nọ ẹme nana o dhesẹ awa jọ nọ ọ lafi Ethẹ Naele. Dede na, ahwo buobu a rehọ e riẹ inọ ẹme yena ọ be riobọhọ “oko Ijipti”—uto-ame uthethei nọ o rrọ uwhru ẹkpẹlobọ ukiediwo-ọre Ẹkwotọ Eyaa na.—Ikelakele 34:2, 5; Emuhọ 15:18.

16:30—Eme họ otofa “enyuho” evaọ aro Jihova nọ a jọ etenẹ fodẹ na? A jọ etenẹ rehọ “enyuho” ta ẹme ro dhesẹ ozodhẹ ọwhewhe hayo adhẹẹ nọ ohwo o re wo kẹ Jihova.

16:1, 37-40; 21:29, 30; 22:19—Didi ọruẹrẹfihotọ rọkẹ egagọ ọ jọ Izrẹl rono oke nọ a rehọ Okọ-Ọvọ na ziọ Jerusalẹm bẹsenọ a rọ bọ etẹmpol na? Okenọ Devidi ọ rehọ Okọ-Ọvọ na ziọ Jerusalẹm je fi ei họ uwou-owhre nọ ọ bọ na, u te ikpe buobu no anwẹnọ Okọ-Ọvọ na o re gbẹ jọ uwou-udhu-egagọ họ. Nọ a wọe ze no, Okọ-Ọvọ na o jọ uwou-owhre na evaọ Jerusalẹm. Uwou-udhu-egagọ na o jọ obọ Gibiọn, oria nọ Zedọk, Ozerẹ Okpehru na avọ inievo riẹ a jẹ jọ dhidhe nọ Uzi na o gwọlọ. Enẹ a ru bẹsenọ a rọ bọ etẹmpol nọ e jọ Jerusalẹm re. Nọ etẹmpol na o re no, a tẹ rehọ uwou-udhu-egagọ na no Gibiọn ziọ Jerusalẹm, a tẹ wọ Okọ-Ọvọ na fihọ oria Ọrẹri Erẹri evaọ etẹmpol na.—1 Ivie 8:4, 6.

Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:

13:11. Ukpenọ ma rẹ dheva jẹ fo Jihova nọ eware i te kie kpe omai, u re woma re ma kiẹ uyero na riwi re ma daoma ruẹ oware nọ o wha ekie na ze. Ababọ avro, ere Devidi o ru. O wuhrẹ no ethobọ riẹ ze, uwhremu na ọ tẹ wọ Okọ-Ọvọ na ziọ Jerusalẹm oma kọkọ nọ o lele oghẹrẹ nọ u fo nọ a rẹ rọ wọe.a

14:10, 13-16; 22:17-19. Ma rẹ nyabru Jihova ẹsikpobi evaọ olẹ jẹ gwọlọ ọkpọvio riẹ re ma te ru oware kpobi nọ u ti kpomahọ omai evaọ abọ-ẹzi.

16:23-29. Egagọ Jihova e rẹ jọ ọdawẹ ọsosuọ kẹ omai evaọ uzuazọ.

18:3. Jihova o re Ru eyaa riẹ gba. Ẹkwoma Devidi, o ru eyaa riẹ gba onọ o ta inọ ọ te rehọ ẹkwotọ Kenan na kpobi kẹ ubi Abraham, no “umuọ ethẹ Ijipti ri te ethẹ ologbo, ethẹ Yufretis.”—Emuhọ 15:18; 1 Iruẹru-Ivie 13:5.

21:13-15. Jihova ọ ta kẹ ẹnjẹle na nọ ọ da uye na ji keme o rẹ kẹe uye nọ ọ tẹ ruẹ ahwo Riẹ nọ e be ruẹ uye. Evaọ uzẹme, “ohrọ riẹ o rẹ ruaro.”b

22:5, 9; 29:3-5, 14-16. Dede nọ a ta kẹe inọ ọ bọ etẹmpol Jihova ha, Devidi o dhesẹ ẹzi okẹ. Fikieme? Keme o vuhumu nọ eware nọ o wo kpobi i te rie obọ fiki ewoma Jihova. U fo re oghẹrẹ ẹzi edẹro ọvona ọ wọ omai wo ẹzi ọghoruo.

24:7-18. Ọruẹrẹfihotọ ọrọ abọ 24 nọ a ghale izerẹ na fihọ, onọ Devidi ọ tohọ na, o gbẹ jariẹ okenọ ẹnjẹle Jihova ọ roma via kẹ Zekaraya, ọsẹ Jọn Ọhọahwo-Ame na, jẹ vuẹe nọ a bi ti yẹ Jọn. Wọhọ omọvo jọ “utu Abija,” Zekaraya ọ jẹ jọ oke yena ru ẹkabọ iruo riẹ eva etẹmpol na. (Luk 1:5, 8, 9) Ikuigbe egagọ uzẹme e ta kpahe ahwo nọ a rria dẹe no anwae ze, orọnikọ iku esia ha. Irere buobu e riẹ otẹrọnọ ma rẹ roma kpotọ kẹ ‘ọrigbo nọ o wo ẹrọwọ avọ areghẹ na’ evaọ ọruẹrẹfihotọ nọ a ru rọkẹ egagọ Jihova nẹnẹ.—Matiu 24:45.

Rehọ “Ẹgwọlọ Ra Kpobi” Gọ Jihova

Orọnikọ ekele ahwo ọvo obe ọ Iruẹru-Ivie Ọsosuọ na o ta ẹme kpahe he. O ta kpahe oghẹrẹ nọ Devidi ọ rọ rehọ okọ-ọvo na ziọ Jerusalẹm, emo buobu nọ o fi kparobọ, omaruẹrẹhọ kẹ ebabọ etẹmpol na, gbe ọruẹrẹhọ iruo sa-sa ọrọ izerẹ orua Livai. Eware nọ Ẹzra o kere fihọ obe Iruẹru-Ivie Ọsosuọ na kpobi o jọ erere kẹ emọ Izrẹl, i fi obọ họ kẹ ae tua ọwhọ rai kẹ egagọ Jihova eva etẹmpol na.

Devidi ọ kẹ oriruo nọ ọ rọ rehọ egagọ Jihova fihọ oria ọsosuọ evaọ uzuazọ riẹ! Ukpenọ ọ gwọlọ okpodẹ kẹ oma riẹ, isiuru Devidi e jọ epanọ o re ro ru oreva Ọghẹnẹ. A tudu họ omai awọ re ma lele ohrẹ riẹ na, re ma ‘rehọ eva kpobi gọ Jihova, gbe ẹgwọlọ mai kpobi.’—1 Iruẹru-Ivie 28:9.

[Oruvẹ-obotọ]

[Chart/Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 28-31]

4026 B.C.E. Adamu Ige na, rono oke Adamu rite

Noa (ikpe 1,056)

ikpe 130 ⇩

Sẹt

105 ⇩

Enọsh

90 ⇩

Kẹnan

70 ⇩

Mahalalẹl

65 ⇩

Jarẹd

162 ⇩

Enọk

65 ⇩

Mẹtusẹla

187 ⇩

Lemẹk

187 ⇩

2970 B.C.E. Noa 2970 B.C.E. a yẹ NOA

Ige na, rono oke Noa rite

ikpe 502 ⇩ Abraham (ikpe 952)

Shẹm

ẸVO NA 2370 B.C.E.

100 ⇩

Apakeshad

35 ⇩

Shila

30 ⇩

Ẹba

34 ⇩

Pẹlẹg

30 ⇩

Riu

32 ⇩

Sẹrọg

30 ⇩

Nahọ

29 ⇩

Tera

130 ⇩

2018 B.C.E. Abraham 2018 B.C.E. a yẹ ABRAHAM

No Abraham rite Devidi:

ikpe 100 ige 14 (ikpe 911)

Aiziki

60 ⇩

Jekọp

c.88 ⇩

Juda

⇩

Pẹrẹz

⇩

Hẹzrọn

⇩

Ram

⇩

Aminadab

⇩

Nashọn

⇩

Salmọn

⇩

Boaz

⇩

Obẹd

⇩

Jẹsi

⇩

1107 B.C.E. a yẹ DEVIDI