Gọ Jihova Taure Edẹ Iyoma na E tẹ Ze

1, 2. (a) Ohrẹ vẹ ẹzi Ọghẹnẹ ọ wọ Solomọn kere kẹ izoge? (b) Fikieme ohrẹ nana u ro wuzou kẹ inievo nọ e kpako te ikpe 50 hayo vrẹ ere no?

ẸZI Ọghẹnẹ ọ wọ Solomọn ovie na ta kẹ izoge nọ: “Kareghẹhọ ọnọ ọ ma owhẹ evaọ oke ọmoha ra re, re edẹ iyoma na e tẹ ze.” Edẹ vẹ họ “edẹ iyoma na”? Solomọn ọ rehọ ẹme nana dhesẹ ebẹbẹ nọ ohwo o re wo nọ ọ tẹ who no, wọhọ abọ nọ o re nuhu, awọ nọ ọ rẹ gbẹ ga ha, ibiakọ nọ e rẹ kpare, ibiaro nọ e rẹ gbẹ ruẹ ude te he, ezọ nọ i re gbe yoẹme te he, uzou nọ o rẹ fo no fiki eza, gbe oma nọ u re zulẹ. Ajọ ohwo ọvo ọ hẹrẹ te oke utiona taure o te ti mu Jihova họ ẹgọ họ.—Se Ọtausiuwoma Na 12:1-5.

² Ileleikristi buobu nọ e kpako te ikpe 50 hayo vrẹ ere no a gbẹ rrọ gaga. O sae jọnọ a dhẹ eza fihọ uzou no, rekọ a re te nwani wo ọkpọ ebẹbẹ nọ Solomọn o dhesẹ na ha. Kọ Ileleikristi nana a sai fi ohrẹ Ebaibol nana nọ o rrọ kẹ izoge na họ iruo re, inọ: “Kareghẹhọ ọnọ ọ ma owhẹ”? Eme ohrẹ na u dhesẹ?

3. Re ma kareghẹhọ Ọnọ ọ ma omai, eme o kẹre te?

³ O tẹ make rọnọ ma gọ Jihova ikpe buobu no, u ti woma gaga re ma rọ oke jọ roro didi kpahe epanọ Ọnọ ọ ma omai na ọ rro te. Dai rri epanọ uzuazọ u gbunu te. Ohwo-akpọ ọ be sai tube wo otoriẹ oghẹrẹ nọ Jihova ọ ma eware nọ e rrọ uzuazọ họ. Eware sa-sa nọ Jihova ọ ma i bi ru omai reawere uzuazọ. Ma te bi roro kpahe emama Jihova, o rẹ kareghẹhọ omai uyoyou, areghẹ, gbe ogaga riẹ ẹsikpobi. (Ol. 143:5) Rekọ re ma kareghẹhọ Jihova, o kẹre te erorokpahe oware nọ ọ gwọlọ mi omai. Ma tẹ be hai ru ere, o te wọ omai dhesẹ uyoyou nọ ma wo kẹ Ọnọ ọ ma omai na ẹkwoma uzuazọ mai kpobi nọ ma rẹ rọ gọe.—Ọtausi. 12:13.

UVẸ SA-SA NỌ INIEVO NỌ E KPAKO NO A WO

4. Onọ vẹ Ileleikristi nọ e kpako no je wo eriariẹ a rẹ sae nọ omarai, kọ fikieme?

⁴ Otẹrọnọ whọ dina kpako no yọ whọ rọ ẹro ruẹ eware buobu no evaọ uzuazọ, whọ sae nọ omara nọ, ‘Eme mẹ te rehọ uzuazọ mẹ ru enẹna nọ mẹ re te who ho na? Wọhọ Oleleikristi nọ o wo eriariẹ, who wo uvẹ-ọghọ sa-sa nọ amọfa a wo ho. Whọ sai lele izoge nọ e be rro ze na ta ẹme kpahe eware nọ who wuhrẹ no evaọ ukoko Jihova. Whọ sae tuduhọ amọfa awọ ẹkwoma irere nọ who wo no evaọ egagọ Jihova nọ whọ rẹ ta kpahe. Devidi ovie na ọ lẹ se Jihova kẹ uvẹ nọ o re ro ru onana. O kere nọ: “Ọghẹnẹ who wuhrẹ omẹ no emaha mẹ ze, . . . Dede nọ mẹ kpako dheza no, O Ọghẹnẹ whọ se omẹ ba ha, bẹsenọ me re ti whowho ogaga ra kẹ ige nọ e be tha.”—Ol. 71:17, 18.

5. Ẹvẹ Ileleikristi nọ e kpako no a sae rọ rehọ eware nọ a riẹ fi obọ họ kẹ amọfa?

⁵ Ẹvẹ whọ sae rọ rehọ eriariẹ nọ who wo no anwọ ikpe buobu ze na fi obọ họ kẹ amọfa? Kọ whọ sai zizie inievo nọ e gbẹ rrọ izoge ziọ uwou ra kẹ omakugbe? Kọ whọ sae ta kẹ ae nọ a lele owhẹ kpohọ usiuwoma ota re whọ jẹ rọ uvẹ yena ta kẹ ae kpahe evawere nọ who bi wo evaọ egagọ Jihova? Elaihu ọ ta nọ: ‘Jọ edẹ e ta ẹme, jọ ikpe ibuobu e ta ẹme areghẹ.’ (Job 32:7) Pọl ukọ na ọ ta kẹ inievo-emetẹ Ileleikristi nọ e kpako no inọ a rọ ẹmeunu gbe uruemu rai tuduhọ amọfa awọ. O kere nọ: “[Jọ] eyae nọ ekpako na . . . [a] wuhrẹ ahwo onọ uwoma.”—Tait. 2:3.

RORO KPAHE OGHẸRẸ NỌ WHỌ SAI RO FI OBỌ HỌ KẸ AMỌFA

6. Fikieme Ileleikristi nọ e kpako no a gbe ro rri omarai vo ho?

⁶ Otẹrọnọ whẹ yọ Oleleikristi nọ ọ kpako no, kiyọ whọ te sai fi obọ họ kẹ amọfa gaga. Roro kpahe eware jọ nọ whọ riẹ enẹna nọ whọ riẹ vẹre he evaọ ikpe 30 hayo 40 nọ i kpemu. Whọ be romatotọ fi ithubro Ebaibol họ iruo ziezi evaọ uzuazọ. Ababọ avro, who wo onaa nọ whọ sae rọ ta ẹme kẹ amọfa nọ ovuẹ Ebaibol na u re ro duobọte ai udu. Otẹrọnọ whẹ yọ ọkpako ukoko, whọ riẹ epanọ whọ sai ro fi obọ họ kẹ inievo nọ e nyathọ. (Gal. 6:1) Ẹsejọhọ whọ riẹ epanọ a rẹ rọ rẹrote iruẹru ukoko, ẹko-iruo okokohọ sa-sa, hayo iruo ebabọ Ọgwa Uvie. O sae jẹ jọnọ whọ riẹ epanọ a sai ro lele edọkita ta ẹme kpahe onaa sa-sa nọ a sai ro siwi ohwo ababọ azẹ ose-fihọ oma. O tẹ make rọnọ who kurẹriẹ ziọ ukoko na obọ, whọ rọ ẹro ruẹ eware buobu no evaọ uzuazọ nọ whọ sai ro fi obọ họ kẹ amọfa. Wọhọ oriruo, otẹrọnọ who wo emọ, kiyọ who ti wo eriariẹ gaga kpahe oghẹrẹ nọ a rẹ rọ yọrọ emọ. Ileleikristi nọ e kpako no a wo idhere buobu nọ a sae rọ tuduhọ ibe Ileleikristi rai awọ ẹkwoma ewuhrẹ, ẹruọsa, gbe eme ọbọga nọ a rẹ ta kẹ ae.—Se Job 12:12.

7. Ẹvẹ Ileleikristi nọ e kpako no a sai ro wuhrẹ izoge nọ e rrọ ukoko na?

⁷ Ẹvẹ whọ sae rọ rehọ eriariẹ hayo onaa ra ru iruo ziezi? Whọ sai fi obọ họ kẹ izoge nọ e rrọ ukoko ra riẹ epanọ a re ro mu uwuhrẹ Ebaibol họ kugbe ohwo. Whọ tẹ rrọ oniọvo-ọmọtẹ, whọ sai dhesẹ kẹ inievo-emetẹ nọ i mu emọ họ eyẹ obọ epanọ a rẹ rọ rẹrote emọ rai jẹ roma kẹ iruo Uvie na owowa. Whọ tẹ rrọ oniọvo-ọmọzae, whọ sai wuhrẹ izoge epanọ a rẹ rọ rehọ ajọwha ru ẹme, jẹ rọ onaa ta usiuwoma. Whọ jẹ sae vuẹ ae epanọ who ro weze bru inievo jọ nọ e kpako no evaọ ukoko na jẹ tuduhọ ae awọ. O tẹ make rọnọ omara o gbẹ ga te epanọ o jọ họ, who wo uvẹ sa-sa nọ who re ro wuhrẹ izoge na. Ebaibol ọ ta nọ: “Ogaga họ oruaro emoha, eza họ eru ekpako na.”—Itẹ 20:29.

USIUWOMA OTA EVAỌ ORIA NỌ ẸGWỌLỌ Ọ MAE RRỌ

8. Eme Pọl ukọ na o ru nọ ọ kpako no?

⁸ Pọl ukọ na ọ rehọ ẹgba riẹ kpobi gọ Ọghẹnẹ nọ ọ make kpako no. Evaọ ukpe 61 C.E nọ o ro no uwou-odi obọ Rom no, yọ o thihakọ eware sa-sa no anwọ ikpe buobu nọ ọ rọ jọ iruo imishọnare na. Ọ hae sae ta nọ ọ rẹ tubẹ daji Rom re ọ jọ etẹe ọvo ta usiuwoma na. (2 Kọr. 11:23-27) Avro ọ riẹ hẹ, o hae te were inievo obọ Rom gaga re Pọl ọ jọ kugbe ae. Rekọ Pọl ọ ruẹ nọ eria efa e riẹ nọ a jọ mae gwọlọ ahwo evaọ iruo Uvie na. Fikiere Pọl ọ tẹ wariẹ mu iruo imisiọnare riẹ họ, ọyomariẹ avọ Timoti gbe Taitọs a tẹ wọ kpohọ Ẹfẹsọs, je no etẹe kpohọ Kriti, yọ ẹsejọhọ a te Masidonia. (1 Tim. 1:3; Tait. 1:5) Ọ jiroro nọ o re kpohọ Spen, rekọ ma riẹ hẹ sọ o te obei.—Rom 15:24, 28.

9. Oke vẹ o wọhọ nọ Pita o ro kpohọ oria nọ a jọ mae gwọlọ ahwo kẹ iruo Uvie na? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

⁹ Ẹsejọhọ Pita ukọ na omariẹ ọ kpako vrẹ ikpe 50 no okenọ o kpohọ oria nọ a jọ mae gwọlọ ahwo kẹ iruo Uvie na. Fikieme ma rọ ta ere? Otẹrọnọ enwenọ ikpe evona avọ Jesu a jọ hayo ọ dina vi Jesu, kiyọ ọ te jọ oware wọhọ ikpe 50 evaọ ukpe avọ 49 C.E. nọ o ro kuomagbe ikọ nọ i kiọkọ obọ Jerusalẹm kẹ ẹgwae. (Iruẹru 15:7) Nọ oyena o vrẹ no, Pita o te kpohọ Babilọn nyae rria re ọ ruẹse ta usiuwoma na kẹ ahwo Ju buobu nọ a jọ obei. (Gal. 2:9) Obei ọ jọ kere ileta ọsosuọ riẹ evaọ oware wọhọ ukpe avọ 62 C.E. (1 Pita 5:13) Ohwo ọ rẹ rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ sa-sa nọ ọ tẹ be rria orẹwho ofa maero nọ owho o tẹ ze no, rekọ Pita ọ ruabọhọ egagọ Jihova avọ evawere ghele, dede nọ o muhọ ẹkpako no.

10, 11. Kẹ oriruo oniọvo jọ nọ ọ kwa kpohọ ẹkwotọ nọ a jọ mae gwọlọ iwhowho-uvie evaọ okenọ ọ kpako no.

¹⁰ Nẹnẹ, uyero uzuazọ Ileleikristi buobu nọ e rrọ ikpe 50 hayo vrẹ ere no u bi nwene. Yọ onana u fi obọ họ kẹ ae ruẹ idhere efa sa-sa nọ a rẹ rọ gọ Jihova ziezi no. Ejọ e kwa kpohọ ekwotọ nọ a jọ mae gwọlọ iwhowho-uvie no. Wọhọ oriruo, oniọvo jọ nọ a re se Robert o kere nọ: “Mẹ avọ aye mẹ ma jọ oware wọhọ ikpe 55 nọ ma ruẹ uvẹ sa-sa nọ u rovie kẹ omai. Ọmọzae ọvo nọ ma wo ọ gbẹ rrọ kugbe omai hi, yọ ma gbe wo esẹgbini nọ ma be rẹrote he. U te no ere no, u wo eware jọ nọ ma reuku rai. Yọ mẹ ruẹ nọ ma tẹ zẹ uwou mai, u re te hwosa nọ ma re kpobi je te omai rẹrote omamai bẹsenọ a te hwa omẹ osa arutẹriọ evaọ iruo nọ mẹ jọ. Ma yo nọ ahwo a bi yo usiuwoma na gaga evaọ obọ Bolivia, yọ eware e rrọ kuẹku evaọ obei. Fikiere ma tẹ kwa nya. Rekọ oria na o kake reria omai oma ha. Eware kpobi evaọ obonẹ i wo ohẹriẹ no obọ North America nọ ma no ze. Rekọ Ọghẹnẹ ọ ghale omodawọ mai.”

¹¹ Robert ọ ta re nọ: “Enẹna, iruẹru ukoko ọvo ma be tẹrovi. Otujọ nọ ma wuhrẹ Ebaibol kugbe a roma mudhe jẹ họ-ame no. Uviuwou jọ nọ ma wuhrẹ obe kugbe a jẹ rria iwhre jọ nọ o rehọ emaele jọ thabọ no oria mai, yọ a nwani wo ugho tere he. Rekọ k’oka k’oka, ahwo uviuwou na a jẹ hae nya ugbo yena ziọ iwuhrẹ evaọ obonọ ma rrọ na. Eva e were omai gaga inọ ahwo uviuwou na a wo ẹnyaharo ziezi, u tube te epanọ ọmọzae ọkpako rai o ro mu iruo ọkobaro họ.”

ẸKWOTỌ NỌ A RRỌ TA ẸVẸRẸ ỌFA

12, 13. Gbiku oniọvo jọ nọ ọ be rọ edhere ọfa ru iruo Uvie na nọ o no iruo no.

¹² U re fi obọ họ gaga nọ inievo nọ e kpako no a tẹ kwa kpohọ ikoko gbe itu sa-sa nọ e rrọ ẹkwotọ nọ a rẹ jọ ta ẹvẹrẹ ọfa. Yọ usiuwoma ota evaọ ekwotọ itienana o rẹ were oma gaga. Wọhọ oriruo, Brian o kere nọ: “Nọ mẹ kpako te ikpe 65 nọ a re ro no iruo egọmeti evaọ Britain, me te no iruo. Mẹ avọ aye mẹ ma gbẹ jẹ ruẹ omamọ oware ovo ru hu. Emọ e gbẹ rrọ kugbe omai hi, yọ o jọ bẹbẹ kẹ omai re ma ruẹ ahwo nọ ma re wuhrẹ Ebaibol kugbe. Kẹsena mẹ tẹ nyaku ohwo China jọ nọ ọ rrọ uzoge nọ o je ru ekiakiẹ evaọ isukulu ikpehru nọ e rrọ ẹwho mai. Nọ me zizie ei kpohọ iwuhrẹ mai ọ nyaze, kẹsena me te mu uwuhrẹ Ebaibol họ kugbei. Nọ eka jọ e vrẹ no, ọ tẹ wha ohwo ẹwho riẹ jọ lele oma ze. Nọ eka ivẹ efa e vrẹ no, ọ tẹ wha omọfa jọ ze, ọ tẹ jẹ wha ohwo avesa lele oma ze oke ofa.

¹³ “Nọ ohwo China avọ isoi ọ ta nọ me wuhrẹ Ebaibol kugbei, mẹ tẹ ta kẹ omamẹ nọ: ‘Fikinọ mẹ kpako te ikpe 65 no u dhesẹ nọ me re serihọ evaọ iruo Jihova ha.’ Fikiere mẹ tẹ nọ aye mẹ nọ ọ rrọ ikpe 63 sọ ọ sai wuhrẹ ẹvẹrẹ China. Eme ẹvẹrẹ na nọ a kporo fihọ ekasẹte ma je ro wuhrẹ. Ikpe 10 nọ e vrẹ, eware nana kpobi e rọ via. Usiuwoma ota evaọ ẹkwotọ ẹvẹrẹ ọfa u bi ru omai oma ga wọhọ ẹsenọ ma rrọ izoge. Anwọ oke yena ze, ma wuhrẹ Ebaibol kugbe ahwo China nọ i bu te ẹgba ọvo gbe ikpegbivẹ (112) no. Yọ ibuobu rai a be ziọ iwuhrẹ. Omọvo rai jọ ọ rrọ iruo ọkobaro na kugbe omai enẹna.”

RỌ EVAWERE RU ONỌ WHỌ RẸ SAI RU

14. Eme inievo nọ e kpako no a rẹ kareghẹhọ nọ o rẹ sae kẹ ae evawere, kọ ẹvẹ oriruo Pọl o sae rọ jọ uduotahawọ kẹ ae?

¹⁴ Dede nọ uvẹ u rovie kẹ inievo buobu nọ e vrẹ ikpe 50 no nọ a rẹ rọ rehọ idhere efa sa-sa ruabọhọ iruo Uvie na, orọnikọ aikpobi o lọhọ kẹ hẹ. Ẹyao ọ be kẹ ejọ uye, yọ efa e be rẹrote esẹgbini nọ e kpako no hayo emọ. U woma kẹhẹ, onọ who ru kpobi evaọ egagọ Jihova wọhọ epanọ ẹgba ra o te o rẹ dae ẹro. Fikiere, ukpenọ whọ rẹ vioja nọ whọ be sai ru te epanọ whọ gwọlọ họ, rọ evawere ru onọ whọ rẹ sai ru. Roro kpahe oriruo Pọl ukọ na. Evaọ etoke ikpe jọ, a kẹ riẹ uvẹ no uwou ze he, onọ u fi awhaha họ onya imishọnare riẹ. Rekọ okekpobi nọ ahwo a tẹ nya bru ei, ọ jẹ hae rọ Ikereakere na lele ae ta ẹme jẹ bọ ẹrọwọ rae ga.—Iruẹru 28:16, 30, 31.

15. Fikieme Ileleikristi nọ e kpako no a rọ rrọ ghaghae evaọ ukoko na?

¹⁵ Oware nọ inievo nọ e kpako no a be sai ru evaọ ukoko na o be da Jihova ẹro gaga. Dede nọ ẹme Solomọn na o dhesẹ nọ ebẹbẹ e rẹ romavia evaọ oke owho, umutho nọ Ileleikristi nọ e kpako no a be sai ru o be da Jihova ẹro. (Luk 21:2-4) Oriruo inievo nọ e rehọ ẹrọwọ gọ Jihova kri no o be kẹ ibe Ileleikristi rai uduotahawọ gaga.

16. Ẹsejọhọ uvẹ-ọghọ vẹ Anna ọ reawere riẹ hẹ, rekọ eme ọ sai ru evaọ egagọ Ọghẹnẹ?

¹⁶ Ebaibol na ọ ta nọ Anna ọ jẹ hae gbodibo kẹ Jihova n’oke t’oke dede nọ ọ kpako no. Ọ jọ aye-uku nọ ọ kpako te ikpe 84 no okenọ a yẹ Jesu. Ẹsejọhọ ọ rria kri te epanọ ọ rọ jọ olele Jesu nọ a rọ ẹzi wholo ho, hayo ta usiuwoma Uvie na wọhọ ilele riẹ hẹ. Rekọ Anna ọ rọ evawere ru onọ ọ rẹ sai ru. “O je no uwou egagọ-ode he, ọ gọ, yọ ọ se emuọriọ ba, jẹ lẹ te aso te uvo.” (Luk 2:36, 37) Evaọ ohiohiẹ gbe owọwọ kpobi nọ ozerẹ na ọ tẹ be mahe insẹnse evaọ etẹmpol na yọ Anna ọ rrọ kugbe ogbotu nọ o kokohọ otafe ọgwa etẹmpol na be lẹ, yọ ẹsejọ a rẹ lẹ kri te iminiti 30. Nọ ọ ruẹ Jesu ọmọboba na nọ a rọ ze etẹmpol, “ọ tẹ ta ẹme riẹ kẹ enọ i bi rẹro ẹta Jerusalem kpobi.”—Luk 2:38.

17. Idhere jọ vẹ ma sai ro fi obọ họ kẹ inievo nọ e kpako no gbe enọ oma o ga te he evaọ ukoko na?

¹⁷ Nẹnẹ, ma rẹ daoma muẹrohọ edhere kpobi nọ ma sai ro fi obọ họ kẹ inievo nọ e kpako no gbe enọ oma o ga te he. Ejọ e rẹ gwọlọ kpohọ iwuhrẹ gbe ikokohọ n’oke t’oke, rekọ a be sai ru ere he. Evaọ eria jọ, ikoko sa-sa a re ru ọruẹrẹfihotọ nọ inievo itienana a rẹ rọ rehọ ẹkwoma ifonu gaviezọ evaọ obọ uwou. Rekọ onana o lọhọ họ evaọ eria jọ. O make rrọ ere na, Ileleikristi nọ e sae kpohọ iwuhrẹ hẹ a sae rọ uketha kẹ egagọ uzẹme. Wọhọ oriruo, a sae jọ obọ uwou lẹ kẹ ẹnyaharo ukoko na.—Se Olezi 92:13, 14.

18, 19. (a) Oghẹrẹ vẹ Ileleikristi nọ e kpako no a rọ rrọ uduotahawọ kẹ amọfa? (b) Ohrẹ na, “kareghẹhọ ọnọ ọ ma owhẹ . . . re edẹ iyoma na e tẹ ze,” ono ọ rẹ sae fi ei họ iruo?

¹⁸ Ẹsejọ, inievo nọ e kpako no na a rẹ riẹ nọ oriruo rai ọ rrọ uduotahawọ kẹ amọfa ha. Wọhọ oriruo, dede nọ Anna o kru ẹrọwọ riẹ evaọ ikpe yena kpobi nọ ọ jẹ hai kpohọ etẹmpol na, ọ riẹ nọ oriruo riẹ o te jọ uduotahawọ kẹ amọfa ikpe buobu uwhremu na ha. Iku riẹ nọ e rrọ Ebaibol na i dhesẹ epanọ uyoyou nọ o wo kẹ Jihova o ga te. Ere ibe Ileleikristi ra a be hae kareghẹhọ uyoyou nọ who wo kẹ Ọghẹnẹ re, yọ onana u bi duobọte ai udu. Agbẹta nọ Ebaibol na ọ rọ ta nọ: “Eza uzou yọ etu uvie adhẹwẹ; ọriẹruo a ro wo i.”—Itẹ 16:31.

¹⁹ U wo umuo nọ omomọvo mai ọ rẹ sai ru mu evaọ egagọ Jihova. Rekọ ajọ omai kpobi nọ ma gbẹ dina wo ẹgba, ma hai roro kpahe ẹme nana: “Kareghẹhọ ọnọ ọ ma owhẹ . . . re edẹ iyoma na e tẹ ze.”—Ọtausi. 12:1.