Whai Izoge na, Ẹvẹ Wha ti Yeri Uzuazọ Rai?

1. Ọkwa ologbo vẹ a kẹ Jehoash, Uzaya, gbe Josaya?

DAE rehọ iẹe nọ a rehọ owhẹ mu ovie nọ whọ gbẹ rrọ ọmaha na. Kọ udu yena nọ a kẹ owhẹ na, whọ te rehọ iẹe ru epanọ u je owhẹ, kabinọ whọ te romakpotọ? A jọ Ebaibol gbiku emaha jọ nọ a ro mu ivie Juda. Okenọ a rehọ Jehoash mu ovie, ikpe ihrẹ ọ jọ. Ikpe ikpegbezeza Uzaya ọ jọ nọ a rehọ iẹe mu ovie, Josaya kọ ikpe eree. Ọkwa ologbo a kẹ rai na, epanọ a maha te na. Yọ a wo ebẹbẹ jọ. Rekọ ahwo jọ a jariẹ nọ a fiobọhọ kẹ ae. A dhesẹ oware nọ a re ru kẹ ae re a sae riẹ akpọ yeri.

2. Eme iku Jehoash, Uzaya, gbe Josaya e rẹ sai fiobọhọ kẹ omai ru?

² O make rọnọ mai yọ ivie he na, emamọ eware jọ e riẹ nọ ma rẹ sae jọ iku rai imasa na wuhrẹ. A ru oware areghẹ. Rekọ a ru eware jọ nọ e wha uye se ai. Ma te jọ iku rai ruẹ nọ u fo re ma mu usu kugbe emamọ ahwo, ma rẹ hae jẹ romakpotọ ẹsikpobi, ma vẹ jẹ daoma riẹ oware nọ Jihova ọ gwọlọ nọ ma ru.

LELE EMAMỌ AHWO NYA USU

3. Eme Jehoash ovie na o ru nọ Jehoyada ozerẹ okpehru na ọ rọ ẹme Ọghẹnẹ wuhrẹ iẹe ziezi no?

³ Ru oware areghẹ wọhọ epanọ Jehoash o ru. Okenọ Jehoash ọ jọ ọmaha, ọsẹ riẹ o whu se iẹe ba. Jehoyada nọ ọ jọ ozerẹ okpehru nọ ọ jẹ gọ Jihova ziezi ọye ọ rẹrotei. Ọ romatotọ wuhrẹ iẹe wọhọ ọmọ obọriẹ. Jehoash omariẹ o ru oware areghẹ keme o je ru eware nọ a wuhrẹ i rie na. O fiobọhọ kẹ ahwo nọ o je su nọ a ro mu Jihova họ ẹgọ ziezi. O tube ru nọ a ro mu etẹmpol na họ ẹruẹrẹ.—2 Irv. 24:1, 2, 4, 13, 14.

4. Who te bi koko izi Jihova wọhọ epanọ a bi wuhrẹ owhẹ na, eme o ti noi ze? (Itẹ 2:1, 10-12)

⁴ Who te wo ohwo nọ ọ be rọ ẹme Ọghẹnẹ wuhrẹ owhẹ re who you Jihova je koko izi riẹ, riẹ nọ emamọ oware gaga a bi ru kẹ owhẹ na. (Se Itẹ 2:1, 10-12.) U wo idhere buobu nọ esẹgbini a sae rọ rehọ ẹme Ọghẹnẹ wuhrẹ emọ rai. Ọsẹ oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Katya, o wuhrẹ i rie eware nọ i re fiobọhọ kẹe ru oware uwoma. Kẹdẹ kẹdẹ nọ ọsẹ riẹ ọ tẹ be rehọ iẹe kpobọ isukulu, avọ iẹe a rẹ ta ẹme kpahe eware nọ a jọ isase okpẹdẹ na wuhrẹ. Oniọvo na ọ ta nọ: “Eme yena nọ ma jẹ hae ta na e jẹ hae lẹliẹ omẹ ru oware nọ u fo, nọ odawọ jọ u te te omẹ evaọ ẹdẹ yena.” Kọ who te bi roro nọ eware nọ ọsẹgboni ra a be ta kẹ owhẹ na yọ ifi a be rọ gba owhẹ, eme who re ru? Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Anastasia ọ ta nọ ọsẹgboni riẹ a jẹ hae vuẹe nọ, ‘Mọmẹ uzi utionana nọ ma fihọ kẹ owhẹ na, fiki enẹ gbe enẹ ma ro fi uzi na họ.’ Ọ tẹ jẹ ta nọ, “Oware yena nọ a jẹ hai ru na o lẹliẹ omẹ ruẹ nọ orọnọ ifi a be rọ gba omẹ hẹ. Rekọ a be vuẹ omẹ eware nọ me re ru re me gbe kie ruọ ẹta ha keme a you omẹ.”

5. Amono eva e te were nọ who te bi ru eware nọ a bi wuhrẹ owhẹ? (Itẹ 22:6; 23:15, 24, 25)

⁵ Who te bi ru eware nọ a be rọ Ebaibol wuhrẹ owhẹ, eva ra e te were ọsẹgboni ra. Yọ eva ra e te were Ọghẹnẹ re, usu ra avọ iẹe o vẹ te jẹ kpekpe, yọ oware nọ o mai wuzou oye. (Se Itẹ 22:6; 23:15, 24, 25.) Kọ whọ gbẹ ruẹ eghale nọ i re noi ze nọ who te bi ru eware nọ a bi wuhrẹ owhẹ wọhọ epanọ Jehoash o ru okenọ ọ gbẹ jọ ọmaha na?

6. Amono Jehoash o lele ẹme rai nọ Jehoyada o whu no, kọ eme o no rie ze? (2 Iruẹru-Ivie 24:17, 18)

⁶ Who ru ekpehre oware nọ Jehoash o ru hu. Nọ Jehoyada o whu no, Jehoash o te ku usu kugbe ikpehre ahwo. (Se 2 Iruẹru-Ivie 24:17, 18.) Ẹme nọ ikpahwo-esuo Juda a ta kẹe, kọ ọye o lele. Yọ ahwo yena a jẹ gọ Jihova ha. Jehoash ọ hai ti lele ahwo otiọye na nya usu hu. (Itẹ 1:10) Okenọ omoni riẹ nọ a re se Zẹkaraya ọ jẹ vuẹe nọ oware nọ o bi ru na u woma ha, ọ tẹ ta nọ a kpe Zẹkaraya no. Ere a ro gine kpe ọmayọ na no. (2 Irv. 24:20, 21; Mat. 23:35) Who rri ekpehre oware nọ o ru! Oware u ghẹ ga! Jehoash ẹdẹ nọ ọ jẹ rọ ẹme Ọghẹnẹ yeri akpọ riẹ na o kie no egagọ Ọghẹnẹ no, o te je kpe omoni riẹ no. Uwhremu na, idibo Jehoash a te kpei no. (2 Irv. 24:22-25) Kọ epanọ o je lele ẹme Ọghẹnẹ evaọ oke emaha riẹ na, ọ hai gbe ru oware nọ Jihova ọ ta je lele ahwo nọ a you Jihova nya usu, oware utioye na o hae te via kẹe? Ijo. Kọ eme whọ jọ iku riẹ na wuhrẹ?

7. Oghẹrẹ ahwo vẹ u fo nọ who re lele nya usu? (Rri uwoho na re.)

⁷ Oware jọ nọ ma jọ iku Jehoash na wuhrẹ họ, joma lele ahwo nọ a you Jihova nya usu, enọ i bi ru oware nọ o rẹ were iẹe. Ahwo otiọye na ae a ti fiobọhọ kẹ owhẹ kru egagọ Ọghẹnẹ ga. Who du ta nọ emaha ibe ra ọvo who re lele nya usu hu. Kareghẹhọ nọ Jehoyada o vi Jehoash kpekufiẹ. Rekọ avọ iẹe a kẹle ohwohwo gaga ghele. U fo re whọ nọ omara nọ: ‘Kọ egbẹnyusu mẹ a be lẹliẹ ẹrọwọ mẹ ga? Kọ a be hae tuduhọ omẹ awọ re mẹ hai koko izi Ọghẹnẹ? Kọ a be hae ta ẹme kpahe Jihova gbe obọdẹ eware nọ o bi wuhrẹ omai? Kọ a be hae daoma koko izi Ọghẹnẹ? Kọ me te bi ru oware jọ nọ o woma ha, a be hae vuẹ omẹ, kabinọ ejiri ọvo a re jiri omẹ evaọ oware kpobi nọ me ru?’ (Itẹ 27:5, 6, 17) Whọ tẹ ruẹ nọ ahwo nọ who bi lele nya usu a you Jihova ha, daoma kẹnoma kẹ ae. Rekọ who te wo egbẹnyusu nọ i you Jihova, kọkọ gba ae keme a ti fiobọhọ kẹ owhẹ kruga.—Itẹ 13:20.

8. Ma tẹ be hai fi eware họ itanẹte, enọ vẹ u fo nọ ma rẹ nọ omobọ mai?

⁸ U wo eria nọ a re jo lele ahwo ta ẹme evaọ itanẹte nọ ahwo a re fi iwoho gbe ividio họ. Ma rẹ jọ eria itieye na lele imoni mai gbe egbẹnyusu mai ta ẹme. Ahwo jọ a re fi ifoto gbe ividio eware nọ a dẹ hayo eware jọ nọ a ru fihọ eria itieye na re a ro dhesẹ oma. Otẹrọnọ whọ be hai fi eware họ eria itanẹte itieye na, nọ omara nọ: ‘Kọ mẹ be hai fi eware họ etẹe ro dhesẹ oma kẹ ahwo? Kọ eware nọ i re fiobọhọ kẹ ahwo mẹ be hai fihọ etẹe kabinọ eware nọ a rẹ rọ riẹ nọ mẹ họ ohwo na? Kọ iroro mẹ, ẹmeunu mẹ, gbe uruemu mẹ i muhọ ẹraha no fiki eware nọ ahwo a be hai fihọ eria itieye na gbe eme nọ a rẹ ta?’ Brọda Nathan Knorr nọ ọ jọ Utu Ẹruorote na ọ ta ẹme jọ nọ ma rẹ kareghẹhọ. Ọ ta nọ: “Who ru re ahwo a jiri owhẹ hẹ. Keme ahwo nọ whọ be gwọlọ ru eva were na, ukuhọ riẹ, eva ra e te were ohwo ọvo ho. Ru oware nọ o rẹ were Jihova. Eva ra e te were ahwo kpobi nọ a you Jihova.”

GBẸ HAE ROMAKPOTỌ

9. Eme Jihova o fiobọhọ kẹ Uzaya ru? (2 Iruẹru-Ivie 26:1-5)

⁹ Rọ aro kele Uzaya wo omaurokpotọ. Okenọ Uzaya ovie na ọ jọ ọmaha, ọ jẹ romakpotọ. Ọ jẹ daoma “re ọ dhozọ Ọghẹnẹ uzẹme na.” Ikpe udhosa-gberee ọ jọ nọ o ro whu. Yọ Jihova ọ ghale riẹ evaọ ikpe buobu. (Se 2 Iruẹru-Ivie 26:1-5.) Uzaya o fi ewho buobu nọ e jẹ wọso ahwo Izrẹl kparobọ. O te je ru eware nọ e rẹ whae ze nọ ewegrẹ a gbẹ sae rọ vẹruọ Jerusalẹm ho. (2 Irv. 26:6-15) Jihova Ọghẹnẹ ọye o ru nọ Uzaya ọ sai ro ru eware yena kpobi na. Yọ ma riẹ nọ eva e were Uzaya gaga fiki eware nọ o ru na.—Ọtausi. 3:12, 13.

10. Eme ọ via kẹ Uzaya uwhremu na?

¹⁰ Who ru ekpehre oware nọ Uzaya o ru hu. Nọ orọnọ Uzaya họ ovie na, oware kpobi nọ ọ ta, a re ru. Kọ o je roro nọ oware kpobi nọ u je rie o re ru? Oware nọ o ru ẹdẹ jọ u dhesẹ nọ o mu igabọ họ ẹkpare kpehru no. Ọ ruọ eva etẹmpol Jihova. Ọ tẹ jẹ gwọlọ mahe insẹnse evaọ agbada-idhe. Rekọ ovie o re ru oware utioye na ha. (2 Irv. 26:16-18) Azaraya ozerẹ okpehru na ọ tẹ jẹ vuẹe nọ jọ ọ siọ oware utioye na ba. Rekọ eva e tẹ dha Uzaya gaga. Jihova ọ tẹ rehọ ẹyao oti tehe iẹe. Ere Uzaya ọ rọ raha eware ku omobọ riẹ. (2 Irv. 26:19-21) Kọ o hae jọ nọ ọ romakpotọ wọhọ epanọ o je ru anwẹdẹ na, oware utioye na o hae te via kẹe?

11. Eme ma re ru nọ u re dhesẹ nọ ma be romakpotọ? (Rri uwoho na re.)

¹¹ Uzaya o fe, eware i te je woma kẹe gaga. Rekọ ọ gbẹ kareghẹhọ nọ Jihova ọye o ru nọ eware e rọ jọ ere kẹe na ha. Kọ eme ma jọ oware nọ o via kẹe na wuhrẹ? U fo re ma hae kareghẹhọ nọ Jihova họ ọnọ o ru nọ ma sai ro wo eware nọ ma wo gbe iruo nọ ma bi ru evaọ ukoko na. Ma du rọ eware nọ ma ru no seha ha, rekọ joma yere Jihova rọkẹ eware na kpobi.b (1 Kọr. 4:7) Ma rẹ jẹ kareghẹhọ nọ ma re ruthọ, fikiere ẹsejọ u fo re a kpọ omai họ. Oniọvo-ọmọzae jọ nọ ọ vrẹ ikpe udhosa no o kere nọ: “Me re rri omamẹ nọ mẹ mae riẹ hẹ. Ẹsejọ eware e rẹ thọ omẹ obọ. Yọ a tẹ whọku omẹ, mẹ rẹ daoma re mẹ siọ oware utioye na ba eru ẹdẹfa.” Nọ ma tẹ be dhozọ Ọghẹnẹ jẹ be romakpotọ, ma te riẹ akpọ yeri.—Itẹ 22:4.

DAOMA RIẸ JIHOVA ZIEZI JẸ RIẸ OWARE NỌ Ọ GWỌLỌ

12. Okenọ Josaya ọ jọ ọmaha, eme o ru? (2 Iruẹru-Ivie 34:1-3)

¹² Ru emamọ oware nọ Josaya o ru. Okenọ a rọ rehọ Josaya mu ovie, yọ ọ gbẹ jọ ọmaha gaga. Nọ o te ikpe ikpegbọ no, ọ tẹ jẹ daoma re ọ riẹ Jihova ziezi. Ọ jẹ gwọlọ nọ o re ru oware nọ Jihova ọ gwọlọ. Rekọ re Josaya ọ sai ru oware nọ o rẹ were Jihova, o lọhọ kẹe he keme oke yena ẹdhọgọ họ oware nọ ahwo a jẹ rọ họ evaọ Izrẹl. Rekọ Josaya o dikihẹ gidigba inọ Jihova ọ rẹ gọ. Ọ gudu gaga. Taure o te ti te udhukpe, o te mu emedhọ họ esino orẹwho na.—Se 2 Iruẹru-Ivie 34:1-3.

13. Whọ tẹ rọ uzuazọ ra kẹ Jihova no, eme ọ rẹ mae jọ owhẹ oja?

¹³ O tẹ make rọnọ whọ gbẹ rrọ ọmaha, whọ sai mu Jihova họ ewuhrẹ kpahe re whọ riẹ oghẹrẹ ohwo nọ ọ rrọ wọhọ epanọ Josaya o ru na. Who te ru ere, o te lẹliẹ owhẹ ta nọ whọ rẹ rọ uzuazọ ra kẹ Jihova jẹ họ-ame. Kọ whọ tẹ rọ uzuazọ ra kẹ Jihova no inọ ọye whọ rẹ gọ, ẹvẹ whọ te hai yeri uzuazọ ra? Oniọvo jọ nọ a re se Luke nọ ọ họ-ame evaọ okenọ ọ jọ ikpe ikpegbene ọ ta nọ: “Enẹna egagọ Jihova họ oware nọ ọ mae rrọ omẹ oja. Yọ mẹ te hae daoma ru oware nọ o rẹ were iẹe.” (Mak 12:30) Who te ru epanọ oniọvo na ọ ta na, who ti yeri akpọ thọ họ.

14. Ta ẹme kpahe inievo jọ nọ e gbẹ maha nọ a be rọ aro kele Josaya ovie na.

¹⁴ Edawọ e rẹ sai te owhai emaha nọ e be gọ Jihova evaọ obọ isukulu. U wo oniọvo jọ nọ a re se Johan nọ ọ họ-ame evaọ okenọ ọ jọ ikpe ikpegbivẹ. Ọ ta nọ emọ eklase riẹ a jẹ hai kpokpo iei inọ jọ o vovo oghẹrẹ isigareti jọ nọ a bi vovo enẹna, nọ a rẹ jọ wẹ erri hayo ore nọ o bi noi ze ọvo rehọ. Kọ eme o fiobọhọ kẹe nọ o gbe kie kẹ ae he? Johan ọ jẹ hae kareghẹhọ nọ o te gine vovo isigareti na, o ti wo oghẹrẹ eyao jọ, yọ o te raha usu riẹ avọ Jihova. Oniọvo ọfa nọ a re se Rachel nọ ọ họ-ame okenọ ọ jọ ikpe ikpegbene ọ ta oware nọ ọ be hai ru re o gbe kie kẹ odawọ họ evaọ obọ isukulu. Ọ ta nọ: “Mẹ rẹ daoma roro kpahe Jihova gbe Ẹme riẹ evaọ oware kpobi nọ me bi ru. A tẹ be jọ obọ isukulu wuhrẹ omai iku eware nọ e via, mẹ rẹ kareghẹhọ iku jọ hayo eruẹaruẹ jọ evaọ Ebaibol. Me te bi lele ohwo jọ ta ẹme, me re roro kpahe oria Ebaibol jọ nọ mẹ sae rọ ta usi uwoma kẹe.” Ẹsejọhọ edawọ nọ i te Josaya na eye i bi te owhẹ hẹ. Rekọ rọ aro kele iei re who ru oware nọ o rẹ were Jihova. Whọ tẹ be hai ru ere enẹna, edawọ i te te owhẹ ẹdẹfa nọ whọ be kpako ze na, who ti ru oware nọ u fo.

15. Eme o fiobọhọ kẹ Josaya ru oware nọ Jihova ọ gwọlọ? (2 Iruẹru-Ivie 34:14, 18-21)

¹⁵ Nọ Josaya o te ohwo no, ọ tẹ ta nọ jọ a mu etẹmpol na họ ẹruẹrẹ. Nọ a jẹ ruẹrẹ etẹmpol na, a tẹ ruẹ “obe Uzi Jihova nọ ọ rehọ ẹkwoma Mosis kẹ.” A te se eme nọ e rrọ eva riẹ kẹ Josaya. Josaya ọ tẹ jẹ daoma ru oware nọ obe Uzi na o ta. (Se 2 Iruẹru-Ivie 34:14, 18-21.) Kọ whọ be hai se Ebaibol kẹdẹ kẹdẹ? Otẹrọnọ whọ be hae daoma sei, kọ isase na e be were owhẹ oma? Kọ whọ be hai kere eria Ebaibol jọ fihotọ nọ e sai fiobọhọ kẹ owhẹ? Luke nọ ma fodẹ ẹsiẹ na o wo obe jọ nọ o re kere eria Ebaibol jọ fihọ nọ e ta ẹme jọ nọ ọ were riẹ gaga. Whọ tẹ be hai ru ere, u ti fiobọhọ kẹ owhẹ kareghẹhọ eria Ebaibol nọ e ta ẹme jọ nọ ọ were owhẹ gaga. Whọ tẹ riẹ oware nọ Ebaibol ọ ta ziezi, o tẹ jẹ ginẹ were owhẹ, who ti kru egagọ Jihova ga. Whọ vẹ te hai ru eware nọ who bi wuhrẹ wọhọ epanọ Josaya o ru na.

16. Eme Josaya o ru hu nọ o lẹliẹ e riẹ ru oware nọ u si uwhu kpei, kọ eme ma wuhrẹ noi ze?

¹⁶ Who ru ekpehre oware nọ Josaya o ru hu. Nọ Josaya o te enwenọ ikpe ọgbagbizii no, o ru oware jọ nọ u si uwhu kpei. Nọ oware jọ o jẹ via, ọ nọ Jihova oware nọ o re ru hu. O te ru orọ udu riẹ. (2 Irv. 35:20-25) Nẹnẹ na, o tẹ make rọnọ whọ gbẹ rrọ ọmaha ha, hayo nẹnẹ akpọ whọ be rọ gọ Jihova je se Ebaibol ho, hae gbẹ daoma riẹ oware nọ Jihova ọ gwọlọ. Ma rẹ lẹ sei re o fiobọhọ kẹ omai riẹ oware nọ ma re ru, ma rẹ hai wuhrẹ Ebaibol, ma vẹ hae jẹ nọ inievo nọ i kruga ziezi re a vuẹ omai oware nọ o sai fiobọhọ kẹ omai. Ma te ru ere, ma te kake jiroro thọ họ, yọ eva e te were omai.—Jem. 1:25.

WHAI IZOGE, WHA SAI YERI EMAMỌ AKPỌ

17. Eme ma jọ iku ivie esa Juda na wuhrẹ?

¹⁷ Uvẹ u rovie kẹ emaha na nọ a sai ro ru emamọ eware buobu. Ma jọ iku Jehoash, Uzaya, gbe Josaya ruẹ nọ ohwo ọ tẹ rrọ ọmaha, u fo re o ru oware nọ o rẹ were Jihova keme yọ oware areghẹ gaga. Yọ ohwo o te mu Jihova họ ẹgọ no emaha ze, o nwani dhesẹ nọ ọ te gọe te urere he. Rekọ who te ru emamọ oware nọ aimasa na a ru, whọ jẹ kẹnoma kẹ ekpehre oware nọ a ru, who ti yeri akpọ thọ họ.

18. Iku amono evaọ Ebaibol i dhesẹ nọ whọ sae riẹ akpọ yeri? (Rri uwoho na re.)

¹⁸ Ma rẹ jọ Ebaibol ruẹ iku amọfa nọ a gọ Jihova no emaha ze. Eva rai e were Jihova, yọ a yeri emamọ akpọ. Ohwo otiọye na jọ họ Devidi. Ọ gọ Jihova no emaha ze. Uwhremu na, a tẹ rehọ iẹe mu ovie, yọ o ru oware nọ o were Ọghẹnẹ. Ma riẹ nọ o ru eware jọ thọ, rekọ Jihova o rri rie fihọ emamọ ohwo. (1 Iv. 3:6; 9:4, 5; 14:8) Whọ tẹ romatotọ wuhrẹ kpahe Devidi, o te lẹliẹ owhẹ ru oware nọ o rẹ were Ọghẹnẹ. Amọfa jọ nọ whọ rẹ sai wuhrẹ kpahe họ, Mak gbe Timoti. Whọ te ruẹ nọ a gọ Jihova no emaha ze re. Yọ eva rai e were Jihova. O tẹ whae ze nọ a ro yeri emamọ akpọ.

19. Eme who re ru re whọ sai yeri emamọ akpọ?

¹⁹ Ohwo ọ gbẹ riẹ ọmaha jọ họ, ọ rẹ riẹ ọkpako jọ họ. Nọ whọ gbẹ rrọ ọmaha na, who te fievahọ Jihova je bi ru oware nọ ọ ta, who gbe bi ru orọ udu ra ha, ọ te kpọ owhẹ họ edhere. (Itẹ 20:24) Who ti yeri emamọ akpọ, yọ eva e te were owhẹ. Kareghẹhọ nọ eware nọ who bi ru kẹ Jihova e da riẹ ẹro fia. Jihova Ọsẹ oyoyou mai na nọ whọ rẹ gọ họ oware nọ o mai woma nọ who re ru.