Uzou Ọvo

Kọ Edidi jọ O riẹ Kpahe Evawere Uviuwou?

1. Fikieme iviuwou nọ e rọ gaga i je wuzou evaọ okegbe ohwo-akpọ?

UVIUWOU na họ ukoko nọ o mae kpako kpobi evaọ otọakpọ, yọ u wo abọ ologbo evaọ okegbe ohwo-akpọ. No anwae ze, iviuwou nọ e dọmu i fiobọhọ no ru ikegbe egaga. Uviuwou na họ ọruẹrẹfihọ nọ o mai woma nọ a rẹ jọ yọrọ emọ re a riẹ ekpako te.

2-5. (a) Dhesẹ omofọwẹ nọ o rẹ jọ ọmọ oma evaọ uviuwou evawere. (b) Didi ebẹbẹ a niyẹrẹ rai evaọ iviuwou jọ?

² Uviuwou evawere yọ oria adhẹzọ ufuoma gbe omofọwẹ. Dae rọ omoke kpẹkpẹ roro kpahe emamọ uviuwou. Evaọ etoke emu owọwọ rai, esẹ gbe ini nọ i wo osegboja a re lele emọ rai keria je gbiku eware nọ e via evaọ ẹdẹ ọyena. Emaha na a bi gu eme ku nọ a be ta kẹ ọsẹ gbe oni rai kpahe oware nọ o via evaọ obọ isukulu. Oke eriosehọ nọ a raha kugbe na o rẹ sasa ohwo kpobi oma kẹ ẹdẹ ọfa evaọ akpọ obọ otafe.

³ Evaọ uviuwou evawere, ọmọ ọ rẹ riẹ nọ ọsẹ gbe oni a rẹ te rẹro tei nọ ọ tẹ be mọ, ẹsejọ a rẹ ghale edẹ nọ a re ro kiẹzẹ kugbei evaọ aso. Ọ riẹ nọ ọ rẹ sae rọ ebẹbẹ uzuazọ ọmaha riẹ nya bru oni hayo ọsẹ riẹ re a kẹe ohrẹ gbe obufihọ. Ẹhẹ, udu u re kie ọmọ na vi, makọ oghẹrẹ nọ akpọ na evaọ obọ otafe o bu ukpokpoma te dede.

⁴ Okenọ emaha e tẹ kpako no, a vẹ rọo je wo ẹkẹ uviuwou rai. “Ohwo o re dhesẹ ovuhumuo kẹ epanọ ọsẹ gbe oni riẹ a thuẹ kẹe nọ o te wo ẹkẹ ọmọ riẹ,” ere ohare obọ Ovatha-Ọre jọ o tae. Avọ ovuhumuo gbe uyoyou udidi, emọ nọ e kpako no na a rẹ daoma re a ru iviuwou rai wereva, a vẹ jẹ sẹro esẹ gbe ini rai nọ e kpako no, enọ e rẹ ghọghọ evaọ udevie emọ-iruọmọ na.

⁵ Ẹsejọhọ obọnana who bi roro nọ: ‘Whaọ, me you uviuwou mẹ, rekọ o wọhọ onọ a jọ obọ ehru dhesẹ na ha. Mẹ avọ ọrivẹ-orọo mẹ a wo ọvuọ ọruẹrẹhọ riẹ yọ ma rẹ kake ruẹ ohwohwo ho. Ẹsibuobu, ma rẹ t’ẹme kpahe ebẹbẹ ugho.’ Hayo kọ whọ rẹ ta nọ, ‘Emọ mẹ gbe emọ-iruọmọ mẹ a be rria ẹwho ọfa, yọ mẹ be sae ruerai vievie he’? Ẹhẹ, rro viọ ẹgba ahwo jọ, uzuazọ uviuwou buobu i fioka ha. Ghele, ahwo jọ a be rria izuazọ uviuwou evawere. Evaọ edhere vẹ? Kọ edidi jọ ọ riẹ kpahe evawere uviuwou? E, họ uyo riẹ. Rekọ taure ma tẹ te t’ẹme te oware nọ edidi na ọ rọ, onọ ulogbo jọ o riẹ nọ ma rẹ k’uyo riẹ.

EME HỌ UVIUWOU?

6. Didi oghẹrẹ iviuwou a te t’ẹme te evaọ obe onana?

⁶ Evaọ ekuotọ Ukiediwo-Ọre, ahwo nọ a re ru iviuwou buobu via họ ọsẹ, oni, gbe emọ. Esẹ gbe ini ilogbo a rẹ rria uwou obọ rai otẹrọnọ a rẹ sae ko omobọ rai. Dede a rẹ daoma re a yo mi imoni nọ e dina thabọ na, yọ obọ nọ a re fihọ kẹ ai u re wo umuo. Ekru ọnana họ uviuwou nọ ma te t’ẹme te evaọ obe onana. Ghele na, iviuwou efa i vihọ no evaọ ikpe kẹle nọ e vrẹ—uviuwou nọ ọyewọ ọvo ọ rọ, uviuwou nọ emọ esẹ sa-sa e rọ, gbe uviuwou nọ ọsẹ gbe oni na a be jọ rria kugbe he fiki oware jọ nọ o soriẹ ze.

7. Eme họ imoni orua?

⁷ Oware jọ nọ orọ odode evaọ eria buobu họ imoni orua. Evaọ ọruẹrẹfihọ ọnana, o tẹ lọhọ, emọ e rẹ rẹro te esẹ gbe ini ilogbo rai, yọ ọgbakugbe ọkpekpe gbe owha-iruo o rẹ kẹre te imoni ugbothabọ. Wọhọ oriruo, ahwo uviuwou na a rẹ daoma fiobọhọ, yọrọ, hayo tube wuhrẹ emọ oniọvo rai hayo imoni ugbothabọ dede. Izi nọ ma te jọ obe onana t’ẹme te u ti kpomahọ imoni orua re.

UVIUWOU NA EVAỌ OTỌ ỌYAWỌ

8, 9. Didi ebẹbẹ evaọ ekuotọ jọ i dhesẹ nọ uviuwou na u bi nwene?

⁸ Nẹnẹ uviuwou na u bi nwene—tube yoma dede orọnikọ ewoma u bi nwene kpohọ họ. A rẹ sae jọ obọ India ruẹ oriruo jọ, oria nọ aye ọ sae jọ rria kugbe uviuwou ọzae riẹ jẹ jọ uwou na ruiruo evaọ otọ ọkpọvio iniọrọ gbe esọrọ riẹ. Enẹna, o rọ oware aghẹruẹ hẹ re eyae India a gwọlọ iruo evaọ otafe uwou na. Ghele, a gbe rẹro rai nọ a re ru owha iruo rai gba evaọ uviuwou na. Onọ nọ a rẹ jọ ekuotọ buobu nọ họ, Rọ wawo amọfa evaọ uviuwou na, ẹvẹ aye nọ o wo iruo evaọ otafe ọ rẹ jọ uwou na ruiruo te?

⁹ Evaọ okegbe ofẹ obọ Ovatha-Ọre, ọgbakugbe uviuwou ulogbo yọ oware nọ u notọ ze. Dede, fikiọ eyero uzuazọ onujomẹ Ukiediwo-Ọre avọ ọyawọ ebẹbẹ ekọ, uviuwou ulogbo na nọ u notọ ze na u te bi whrehe. Fikiere, ahwo buobu a te riwi ẹruorote enọ e who no evaọ uviuwou wọhọ owha-ogbẹgbẹdẹ viukpe ẹkẹ iruo rai hayo wọhọ oghale. A be lahiẹ esẹ gbe ini jọ nọ e kpako no. Evaọ uzẹme, ẹlahiẹ gbe aro o gbolo kẹ enọ e who no a rẹ rue riẹ evaọ erẹwho buobu nẹnẹ.

10, 11. Didi izẹme i dhesẹ nọ uviuwou na u bi nwene evaọ ekuotọ Europe?

¹⁰ Orọo-ofa u bi dhe evievihọ. Evaọ Spain unu erọo nọ e be fa i bu te 1 evaọ usu erọo 8 evaọ emuhọ ikpe udhusoi avọ 20 na—ubu ulogbo ro no orọo 1 nọ o jẹ fa evaọ usu erọo 100 evaọ umutho ikpe 25 nọ u kpemu ọvo. Britain, nọ ọ niyẹrẹ nọ ọye ọ mae kpaobọ evaọ orọo-ofa evaọ Europe (erọo 4 evaọ udevie 10 a rẹro nọ e rẹ te fa), a be ruẹ iviuwou buobu nọ eyewọ ọvo e rọ.

¹¹ O wọhọ nọ ahwo buobu evaọ obọ Germany a nya siọ uviuwou rai ba no riẹriẹriẹ. Ikpe 1990 na o ruẹ iviuwou 35 evaọ udhusoi ọrọ Germany nọ eyewọ ọvo i ru via yọ imava ọvo i ru iviuwou 31 evaọ usu udhusoi via. Ahwo France a gbẹ be rọo t’ere he, yọ enọ e thobọ rọo e be fa kiti kiti jẹ vẹrẹ vi epanọ o jọ anwẹdẹ. Ibuobu a sa nọ a rẹ rria kugbe ababọ owha-iruo orọo. A rẹ jọ akpọ na soso ruẹ oghẹrẹ uruemu utiọye na.

12. Oghẹrẹ vẹ emọ e be rọ ruẹ-uye fiki inwene evaọ uviuwou oke nana?

¹² Eme ọ be via kẹ emọ? Evaọ United States gbe ekuotọ efa buobu, a bi yẹ emọ gbidigbidi ababọ orọo, a bi yẹ ejọ kẹ emọ nọ e re kpako te udhukpe he. Emetẹ buobu nọ i ri te udhukpe he a bi yẹ emọ kẹ esẹ sa-sa. Iyẹrẹ ro no akpọ na soso ze o t’ẹme kpahe ima emọ nọ i wo iwou ho nọ i bi ghoro evaọ iyẹrẹ; ibuobu e be dhẹ n’uwou fiki olahiẹ hayo a le rai n’uwou fikinọ a gbẹ be sae rẹro te ai hi.

13. Didi ebẹbẹ oghoghẹrẹ i mi iviuwou evawere rai no?

¹³ Ẹhẹ, ozighi ọ rọ uviuwou. Fiba eware nọ ma fodẹ no na, aghẹmeeyo emaha, ọmọ ọlahiẹ, ẹlahiẹ ọrivẹ-orọo, idieda-thomawa, gbe ebẹbẹ ọraha efa i miọ iviuwou buobu evawere no. Rọ kẹ emaha gbe ekpako buobu, uviuwou na o rọ oria ufuoma ha.

14. (a) Wọhọ epanọ ejọ i roro, didi eware jọ e be wha ozighi uviuwou ze? (b) Ẹvẹ ọriẹizi ikpe udhusoi-ọsosuọ jọ o dhesẹ akpọ inẹnẹ, kọ eme orugba eme riẹ i wo no evaọ uzuazọ uviuwou?

¹⁴ Fikieme ozighi o jẹ rọ uviuwou na? Ahwo jọ a be fo eyae nọ i mu iruo oyibo họ no wọhọ oware nọ o be wha ozighi uviuwou na ze. Amọfa a be riobọhọ ekie emamọ uruemu. Eware efa e riẹ nọ a be fodẹ. Ole ikpe idu ivẹ nọ i kpemu, ọriẹizi jọ nọ ọ viodẹ gaga ọ ruẹaro inọ ọyawọ buobu i re ti kpomahọ uviuwou na, nọ o ro kere nọ: “Eva edẹ urere oke ẹbẹbẹ ọ te tha, keme ahwo a re ti you oma-obọrai, je you igho, a ve ti heri-oheri avọ oma-ovia gbe ekaela, a re ti you ẹme e nọ i yẹ rai hi, a rẹ te jọ ababọ uyere-ọghọ gbe ababọ ẹfuọ, a wo eva egaga, a re koko eyaa ha, a rẹ raha odẹ ahwo, a wo oma-onyẹ hẹ, avọ ofu-ọkpoo, a re mukpahe ahwo ezi, otu ovivie, avọ uzou-uveghe, otu okpiro, enọ i yowọ enu-awere siọ Ọghẹnẹ ba.” (2 Timoti 3:1-4) Ono ọ rẹ vro sọ eme enana i bi ru gba nẹnẹ hẹ? Evaọ akpọ nọ o wo oghẹrẹ eyero itiena, kọ o rọ oware igbunu inọ iviuwou buobu nẹnẹ e rọ ozighi?

EDIDI EVAWERE UVIUWOU

15-17. Evaọ obe onana, ehri-udu vẹ ma te riobọ họ nọ u kru edidi evawere uviuwou?

¹⁵ Ohrẹ kpahe epanọ a sai ro wo evawere evaọ uviuwou a be kẹ ai no eghagha avọ eghagha ze. Evaọ ofẹ Ukiediwo-Ọre, ebe gbe emagazini nọ ohwo o re se k’omobọ riẹ rọ kẹ obufihọ e vọ eria kpobi. Ẹbẹbẹ na họ ekohrẹ ohwo-akpọ a be rọwo kugbe ohwohwo ho, yọ ohrẹ nọ a rri fihọ obọdẹ nẹnẹ o re gbe w’iruo odẹ notha ha.

¹⁶ Kọ diẹse ma re rri kpohọ kẹ uvi ọkpọvio uviuwou? Kọ, whọ gwọlọ kiẹ obe nọ a kuọ ekere riẹ họ ole ikpe 1,900 nọ i kpemu? Hayo kọ who ti roro nọ obe nọ o kri tere no o n’iruo no? Uzẹme na họ, a rẹ ruẹ uzedhe edidi evawere uviuwou evaọ ehri ọyena.

¹⁷ Ehri ọyena họ Ebaibol na. Wọhọ epanọ imuẹro kpobi i dhesẹ, Ọghẹnẹ ọvo ọ kpọ ekere riẹ. Evaọ Ebaibol na ma ruẹ eme itiena: “Ọghẹnẹ o gie ẹwolo ku ikerakere na kpobi, re e jọ erere rọ kẹ ewuhrẹ gbe ozọ-usio, avọ ọkpọvio gbe odhesẹkẹ eva ẹrẹreokie.” (2 Timoti 3:16) Evaọ obe onana ma be tudu họ owhẹ awọ re whọ ruẹ epanọ Ebaibol ọ sai ro fiobọhọ k’owhẹ ‘kpọ eware viẹ’ nọ who te bi yeri kugbe ọyawọ gbe ebẹbẹ nọ e rẹriẹ ova ku iviuwou nẹnẹ.

18. Fikieme o jẹ rọ oware iroro re ma jẹ Ebaibol na rehọ wọhọ ehri ohrẹ orọo?

¹⁸ Otẹrọnọ udu ra o be ta k’owhẹ nọ Ebaibol na ọ sai fiobọhọ ru iviuwou wereva ha, roro kpahe onana: Ohwo nọ ọ kẹ ẹgba nọ a ro kere Ebaibol na họ Ọnọ Ọ Tuọ ọruẹrẹfihọ orọo họ. (Emuhọ 2:18-25) Ebaibol na ọ ta nọ odẹ riẹ họ Jihova. (Olezi 83:18) Ọye họ Ọnọma gbe ‘Ọsẹ na, obọ ọnọ uviuwou kpobi o je wo odẹ riẹ.’ (Ahwo Ẹfẹsọs 3:14, 15) Jihova o muẹrohọ uzuazọ uviuwou no anwọ emuhọ ohwo-akpọ ze. Ọ riẹ ebẹbẹ nọ e rẹ sae roma via yọ ọ tẹ jẹ kẹ ohrẹ nọ o rẹ sai ku ebẹbẹ na họ. No anwae ze, ahwo nọ e romakpotọ bi fi izi Ebaibol họ iruo evaọ uzuazọ uviuwou rai a ruẹ evawere ilogbo no.

19-21. Didi iriruo oke nana i dhesẹ ogaga Ebaibol na nọ o re ro ku ebẹbẹ orọo họ?

¹⁹ Wọhọ oriruo, aye uwou-orọo jọ evaọ obọ Indonesia ọ jọ ohwo nọ edhọ-ifio e reria obọ. Ọ dhẹsiọ emọ esa riẹ ba ikpe buobu yọ kẹse kẹse o je lele ọzae riẹ whọ. Kẹsena o te ti mu Ebaibol họ ewuhrẹ. Ẹmẹrera, aye na ọ tẹ te rọwo oware nọ Ebaibol na ọ ta. Nọ o fi ehrẹ riẹ họ iruo, o te zihe ruọ aye owoma. Omodawọ riẹ, nọ i wo ehri no izi Ebaibol ze, o tẹ wha evawere ziọ uviuwou riẹ soso.

²⁰ Aye uwou-orọo jọ obọ Spain ọ ta nọ: “Ukpe ovuọvo orọo mai u kri te nọ ma ro mu ebẹbẹ ilogbo họ ewo.” Ọye avọ ọzae riẹ a fo ohwohwo vievie he, yọ a rẹ kake t’ẹme kugbe ohwohwo ho ajokpanọ a be vravro. Dede nọ a wo ọmọtẹ ọboba jọ, a ta nọ a rẹ hẹriẹ. Taure a tẹ te hẹriẹ, a tudu họ ai awọ re a rri kpohọ Ebaibol na. A te wuhrẹ ehrẹ nọ e riẹ eva kẹ ezae gbe eyae nọ e rọo no a te mu ehrẹ na họ efihọ iruo. U kri hi, a te mu ẹme họ ẹta kugbe ohwohwo dhedhẹ, uwhremu na uviuwou osese rai u te ti kuomagbe avọ evawere.

²¹ Ebaibol na o re fiobọhọ kẹ ekpako re. Wọhọ oriruo, dai roro kpahe oware nọ o via kẹ ọzae avọ aye Japan jọ. Ọzae na o wo ofu ọkpakpata yọ ẹsejọ dede avọ ozighi. Emetẹ ọzae avọ aye na ae kaki mu Ebaibol na họ ewuhrẹ, dede nọ ọsẹ gbe oni na a jẹ wọso ai. Uwhremu na ọzae na o te kuomagbe emetẹ riẹ, rekọ aye na ọ tẹ gbẹ ruabọhọ ọwọsuọ riẹ. Nọ ikpe e be nyaharo na, o te muẹrohọ emamọ abọ nọ izi Ebaibol na o bi wo evaọ uviuwou riẹ. Emetẹ riẹ a be rẹro tei ziezi, ọzae riẹ ọ tẹ jẹ te rọ udu kpotọ vi epaọ ọsosuọ. Inwene itieye na e tẹ wọ aye na re ọ kiẹ Ebaibol na riwi kẹ omobọ riẹ, i te je ru emamọ enwene eva oma riẹ re. Kẹse kẹse ọkpọkuaye ọnana ọ rẹ ta nọ: “Ma te ti zihe ruọ ahwo nọ e ghinẹ rọo.”

22, 23. Ẹvẹ Ebaibol na o ro fiobọhọ kẹ ahwo oria kpobi re a ruẹ evawere eva uzuazọ uviuwou rai?

²² Ahwo eyena yọ usu ibuobu enọ i wuhrẹ edidi evawere uviuwou no. A jẹ ohrẹ Ebaibol na rehọ je fi ei họ iruo no. Uzẹme, a be rria akpọ ozighi, ọfariẹ-ogbe, ọbẹwẹ ọvo na wọhọ ahwo edekọ. Ofare, a gba ha, rekọ a be ruẹ evawere evaọ omodawọ re a ru oreva Ọnọ Ọ Tuọ ọruẹrẹfihotọ uviuwou họ. Wọhọ epanọ Ebaibol na ọ ta, Jihova Ọghẹnẹ họ “ọnọ o wuhrẹ owhẹ wo erere, ọnọ o su owhẹ nya edhere nọ o fo ẹnya.”—Aizaya 48:17.

²³ Dede nọ a ku ekere Ebaibol na họ ole ikpe idu ivẹ nọ e vrẹ, ohrẹ riẹ o gbẹ rọ okpokpọ. Ofariẹ, a kere i rie kẹ ahwo kpobi. Ebaibol na ọ rọ obe ahwo Amerika hayo obe Oyibo ho. Jihova ‘ọ ma ahwo kpobi no oma omọvo ze,’ yọ Ọ riẹ epanọ a rọ ma ahwo nọ e rọ oria kpobi. (Iruẹru 17:26) Izi Ebaibol i re ruiruo kẹ ohwo kpobi. Who te fi ai họ iruo, whẹ omara ọ te nyaze te riẹ edidi evawere uviuwou.

KỌ WHỌ SAE K’IYO ENỌ ENANA?

Eme ọ be via kẹ uviuwou na nẹnẹ?—2 Timoti 3:1-4.

Ono ọ tuọ ọruẹrẹfihotọ uviuwou na họ?—Ahwo Ẹfẹsọs 3:14, 15.

Eme họ edidi evawere uviuwou?—Aizaya 48:17.