Uviuwou na—Oware nọ O r’Oja kẹ Ohwo-Akpọ!

ATA riẹ inọ ikoko ahwo-akpọ i re woma otẹrọnọ iviuwou riẹ i woma. Ikuigbe i dhesẹ nọ epanọ ọruẹrẹfihọ uviuwou u bi kiekpo te, ẹgba ikegbe gbe erẹwho i bi whrehe re. Okenọ egbogbo uruemu o raha iviuwou evaọ Grisi anwae, aruorovie riẹ ọ tẹ raha, u te whrehe te epanọ ahwo Rom a ro fi ei kparobọ. Ogaga-Esuo Rom o jọ gaga nọ iviuwou e jọ gaga. Rekọ nọ ikpe e be nyaharo na, uzuazọ uviuwou u te muhọ ewhrehe, ẹgba ogaga-esuo na u te kiekpo. “Ufuoma gbe ẹgba uviuwou gbe uzuazọ uviuwou họ aruorovie, gbe ute ọ ilale kpobi,” ere Charles W. Eliot, osu Harvard University vẹre, ọ ta.

Ẹhẹ, uviuwou na yọ oware nọ o r’oja kẹ ohwo-akpọ. U w’obọ dẹẹ kpahe edikihẹ okegbe gbe omokpokpọ emọ gbe ige obaro. Ababọ avro, ini buobu buobu nọ ae ọvo a rọ e riẹ enọ i bi ruiruo gaga re a yọrọ emamọ emọ, yọ u fo nọ a jiri ai kẹ iruo egaga nọ a bi ru. Ghele na, otokiẹ u dhesẹ nnọ emọ e rẹ mai ru ziezi otẹrọnọ a be rria uviuwou nọ ọsẹ gbe oni a rọ.

Otokiẹ Australia jọ kpahe emoha bu vi 2,100 u dhesẹ nọ “emoha nọ i no iviuwou nọ e tahaku no ze a rẹ mae mọ, a rẹ mai dhesẹ oheri, a rẹ jẹ mai bru igberẹ vi emọ nọ iviuwou rai e rọ kpatiẹ.” Uwuhrẹ Ogbẹgwae Ikelakele Omokpokpọ Orẹwho United States jọ u dhesẹ nọ emọ nọ i no iwou nọ e tahaku no ze a rẹ mae rọ “abọ 20-30 evaọ udhusoi mai wo asidẹnte, abọ 40-75 evaọ udhusoi mae wariẹ eklase jọ evaọ isukulu, gbe abọ 70 evaọ udhusoi evaọ eleno isukulu.” Ọkiotọ jọ ọ n’iyẹrẹ nọ “emọ nọ i no uwou nọ ọyewọ ọvo ọ rọ ze a rẹ mae dhomahọ uzioraha vi enọ a jọ uviuwou nọ u n’otọ ze yọrọ.”

Uwou họ Oria Adhẹzọ Na

Ọruẹrẹfihọ uviuwou na o kẹ uwou evawere, ọbọga, avọ oghọghọ rọ kẹ ahwo kpobi. “Ehri evawere gbe omokpokpọ nọ o mae rro orọnikọ evaọ iruo, eware, ezaharo hayo egbẹnyusu hu rekọ uviuwou,” ere osu Sweden jọ ọ ta.

Ebaibol na o dhesẹ nọ uviuwou kpobi evaọ otọakpọ u wo odẹ riẹ no obọ Ọnọma Oride iviuwou na ze, Jihova Ọghẹnẹ, keme ọye ọ tuọ ọruẹrẹfihọ uviuwou na họ. (Emuhọ 1:27, 28; 2:23, 24; Ahwo Ẹfẹsọs 3:14, 15) Dede na, evaọ Ikereakere nọ a rọ ẹgba Ọghẹnẹ kere na, Pọl ukọ na ọ ruẹaro ohọre nọ u ti zere uviuwou na, nọ o te lẹliẹ emamọ uruemu gbe okegbe ohwo-akpọ evaọ otafe ukoko Ileleikristi na kiekpo. Ọ ta nọ eware nọ i ti kpoka họ “edẹ urere” na họ ababọ evaifihọ, “eva egaga,” gbe aghẹmeeyo kẹ esẹ gbe ini, makọ evaọ udevie enọ e be “yọrọ oghẹrẹ egagọ.” Ọ kpakpa Ileleikristi re a sioma no ahwo otiọye na. Jesu ọ ruẹaro nnọ ọwọsuọ uzẹme Ọghẹnẹ o te hẹriẹ iviuwou.—2 Timoti 3:1-5; Matiu 10:32-37.

Rekọ, Ọghẹnẹ o ti vu omai wa ha. Evaọ Ẹme riẹ a kẹ ohrẹ buobu kpahe usu uviuwou. O ta k’omai epanọ ma sai ro ru uviuwou na kparobọ je ru uwou na fihọ oria evawere nọ omomọvo uviuwou na o je wo owha-iruo nọ o re ru kẹ amọfa.a—Ahwo Ẹfẹsọs 5:33; 6:1-4.

Kọ o lọhọ re a wo usu evawere utioye na evaọ edẹ enana nọ idabolo e jẹ rọ uviuwou na? Ẹhẹ, o lọhọ! Whọ rẹ sai ru uviuwou ra fihọ eyeri-ame odhedhẹ, orọ omawere evaọ akpọ okpẹtu nana nọ o wọhọ udhude na. Rekọ onana o gwọlọ oware jọ mi omomọvo evaọ uviuwou na. Ẹjiroro jọ e rọ obotọ na.

Obufihọ kẹ Uviuwou Ra re O Zọ

Emamọ edhere jọ nọ uviuwou o sae rọ jọ okugbe họ a rẹ raha oke kugbe. Aikpobi a re wo eriosehọ rai kugbe. Oyena o rẹ sae gwọlọ omodawọ. Wọhọ oriruo, whai emoha wha re siobọno ughe uwoma rai jọ evaọ TV, aruọza jọ, hayo ore-ọnya kugbe egbẹnyusu. Whai esẹ, enọ e be mae ko uviuwou na, a rẹ rehọ oke eriosehọ rai kpobi kẹ omawere jọ hayo isiuru omobọ rai efa ha. J’iroro iruẹru kugbe uviuwou na, ẹsejọhọ oghẹrẹ oware nọ wha te rehọ urere oka hayo uvẹ eriosehọ ru kugbe. Ẹhẹ, j’iroro oware nọ ahwo na kpobi a re rẹro fihọ jẹ reawere riẹ.

Emọ e gwọlọ vi umutho oke jọ nọ who re fihọ kẹ ai ọvo, koyehọ oware wọhọ ubro auwa nọ whọ rẹ raha kugbe emọ na n’oke ruoke. A gwọlọ oke buobu. Okere jọ evaọ obeusi Sweden o kere nọ: “Evaọ etoke ikpe 15 mẹ wọhọ ọn’iyẹrẹ, mẹ nyaku emoha nọ i bi thuethu gaga no . . . Oware jọ nọ o mae whae ze họ umutho oke jọ ọvo a raha kugbe ai: ‘Ọsẹ gbe oni mẹ a wo oke he.’ ‘A rẹ gaviezọ họ.’ ‘Erẹ ọvo o re kpohọ.’ . . . Wọhọ ọyewọ, whọ rẹ sae salọ unuoke nọ whọ rẹ raha kugbe ọmọ ra. A rẹ riẹ epanọ whọ raha oke te ikpe 15 evaọ obaro otẹrọnọ who wo ọmọ ikpe 15 nọ o bi thuethu.”

Emamọ Eriwo Ugho

Ahwo uviuwou na kpobi a re wo emamọ eriwo kpahe ugho. A rẹ ruẹrẹ oma họ re a zọhọ ọvuọ ẹkẹ abọ riẹ evaọ araha uviuwou na. Eyae buobu a re ru iruo re a sae zọ, rekọ whai eyae na wha rẹ riẹ kpahe enwoma gbe edawọ nọ wha te rẹriẹ ova ku. Akpọ ọnana ọ rẹ kpakpa owhai re wha “riakpọ” je “ru oware nọ u je owhai.” O rẹ sai ru owhai wo uruemu mẹrẹjomẹsa jẹ kare edẹro kẹ ọkwa oni gbe ọnọ ọ rẹ rẹro te uwou nọ Ọghẹnẹ o fi owhai họ na.—Taitọs 2:4, 5.

Otẹrọnọ whai ini wha rẹ sae jọ uwou re wha jọ ọnọ ọ rẹ kpọ gbe ogbẹnyusu kẹ emọ rai, u re fiobọhọ gaga evaọ ẹbọ ọgbakugbe ọgaga nọ u re fiobọhọ ku uviuwou ra kugbe evaọ oke idabolo kpobi. Aye ọ rẹ sai fiobọhọ gaga re uviuwou na u wo evawere, omofọwẹ, jẹ jọ jajaja. “O rẹ rehọ ezae udhusoi re a fa iwhre, rekọ aye ọvo ọ rẹ sai ru uwou,” ere osu ikpe-udhusoi avọ 19 jọ ọ ta.

Otẹrọnọ ahwo uviuwou na kpobi a rẹ roma kpotọ re a rria lele unuigho nọ o rẹ ruọ ẹkpa na, o rẹ kwa ebẹbẹ buobu no uviuwou na. Ọzae avọ aye na a rẹ rọwo re a yere uzuazọ olọlọhọ je fi eware abọ ẹzi họ oria ọsosuọ. Emọ i re wuhrẹ edẹro, orọnikọ a rẹ yare eware nọ ugho uviuwou na u te he he. Muẹro h’otọ kẹ isiuru ibiaro! Ẹdawọ ẹdẹ eware nọ ugho ra u te he, osa nọ a rẹ re, i su iviuwou buobu kpohọ okpẹtu no. O rẹ sai woma kẹ okugbe uviuwou na otẹrọnọ aikpobi a koko ugho rai họ ru oware ovo—erẹ omosasọ, ekwakwa omawere jọ nọ i w’iruo kẹ uviuwou na, hayo unevaze re a thọ ukoko Ileleikristi na uke.

Oghẹrẹ “ẹzọhọfihọ” ọfa kẹ ẹzi evawere uviuwou nọ u fo re ahwo uviuwou na kpobi a jẹ họ ahwo uviuwou na kpobi a re kuobọ gbe evaọ orufuọ gbe iruo aruẹrẹ—ẹruorote uwou na, udhu, omoto, gbe eware efa. A rẹ ghale iruo te omomọvo uviuwou na, makọ erọ emaha. Whai emaha, wha raha oke rai kufiẹ hẹ. Ukpoye, wha wo ẹzi obufihọ gbe ẹmeoyo; onana o rẹ wha uvi ogbẹnyusu gbe usu ze, onọ o rẹ bọ okugbe uviuwou ga.

Aghare Uwuhrẹ Ebaibol

Evaọ uviuwou okugbe Ileleikristi, a re je fiẹgba họ ewuhrẹ Ebaibol ẹsikpobi. Oria Ebaibol nọ a re se kẹdẹ kẹdẹ gbe uwuhrẹ ẹkpoka ọrọ ewuhrẹ Ikereakere Efuafo na o rẹ wha uviuwou okugbe ze. A rẹ t’ẹme kpahe igogo uzẹme gbe ehri-izi Ebaibol na evaọ edhere nọ u re duobọ te idu enọ e rọ uviuwou na kpobi.

Okuomagbe uviuwou otiọye na o rẹ kẹ uwuhrẹ rekọ evaọ okiọvo na o rẹ jọ oke omawere gbe uduotahawọ. Uviuwou jọ evaọ ẹkpẹlobọ-ọre Sweden a re ru re emọ na a kere enọ nọ e roma via evaọ ẹkpoka na. A vẹ rọ enọ na j’iroro evaọ etoke uwuhrẹ Ebaibol ẹkpoka na. Enọ na e jọ didi jẹ kpakpa iroro je dhesẹ ẹgba iroro emọ na gbe ovuhumuo rai kẹ iwuhrẹ Ebaibol. Enọ jọ họ: “Kọ Jihova o re ru eware rro ẹse kpobi, hayo kọ oke emuhọ ọvo?” “Fikieme Ebaibol na ọ jẹ ta nọ Ọghẹnẹ ọ ma ohwo-akpọ ‘evaọ uwoho riẹ’ kpakiyọ Ọghẹnẹ ohwo-akpọ họ?” “Kọ ekpahe e gbẹ jẹ hai kpe Adamu avọ Ivi gaga evaọ etoke uriri evaọ Aparadase fiki epanọ a jẹ hae wha eviẹ hẹ yọ a wo iwu hu na?” “Fikieme ma jẹ gwọlọ ọvẹre evaọ aso kpakiyọ o hai fo nọ o jọ biebi?” Enẹna emọ na a rro no yọ a be gọ Ọghẹnẹ oke-kpobi.

Wha te bi ku ebẹbẹ uwou họ, u re woma re whai esẹ gbe ini na wha daoma wo ẹruore owoma jẹ jọ jajaja. Wha wo ororokẹ jẹ lọhọ obọ, rekọ a re whrehe obọ họ, kpahe ekoko ehri-izi nọ i w’uzou. Jọ emọ na a ruẹ nnọ uyoyou kẹ Ọghẹnẹ gbe izi riẹ nọ i kiete o be kpọ ẹjiroro rai ẹsikpobi. Okegbe isukulu na o vọ avọ elọhoma gbe ọkora gaga, yọ emọ na e gwọlọ uduotahawọ ziezi re o lẹliẹ ae za okpomahọ otiọye na dhe.

Esẹ gbe ini, wha ru wọhọ ẹsenọ wha rọ gbagba ha. Rọwo iruthọ je wou unu kẹ emọ ra nọ u te fo. Uyoyou emoha na o rẹ rro kẹ Ọsẹ gbe Oni okenọ a tẹ rọwo ethobọ rai.—Ọtausiuwoma Na 7:16.

Ẹhẹ, uviuwou okugbe o rẹ kẹ uwou udhedhẹ, omofọwẹ, gbe evawere. Goethe, ọketa German, ọ ta okejọ nọ: “Eva e rẹ mae were ovie hayo ohwo gheghe, ọnọ ọ be jọ obọ uwou ruẹ evawere.” Rọ kẹ eyewọ gbe emọ ovuhumuo, oria ovo nọ u re woma te uwou o rẹ jariẹ hẹ.

Uzẹme, eyawọ akpọ nọ ma be rria nẹnẹ i bi fi uviuwou na họ awa gaga. Rekọ nọ uviuwou na u no obọ Ọghẹnẹ ze na, o te zọ. Uviuwou ra o te zọ, whọ te jẹ zọ re otẹrọnọ who lele ekpọvio ikiẹrẹe Ọghẹnẹ kẹ uzuazọ uviuwou evawere.

[Footnotes]