Ẹme Jihova Ọ Rrọ Uzuazọ
Oruvẹ no Obe Joẹl gbe Obe Emọs Ze
ẸME nọ ọ ta kpahe omariẹ kpobi họ ọye họ “Joẹl ọmọzae Pẹtuẹl.” (Joẹl 1:1) Evaọ obe nọ a rrọ odẹ riẹ se, ovuẹ riẹ ọvo ọ mae ta ẹme kpahe te epanọ ohwo ọvo ọ rọ riẹ oke aruọruẹ riẹ hẹ—o wọhọ nọ ọ ruẹaro riẹ evaọ 820 B.C.E., ikpe izii nọ a rehọ Uzaya mu ovie Juda no. Emejabọ Joẹl ọ gbẹ rọ ta kpahe omariẹ hẹ? O wọhọ nọ ovuẹ na ọ gwọlọ si iroro ahwo kpohọ orọnikọ ọwhovuẹ na ha.
Evaọ edẹ Uzaya, a tẹ jẹ rehọ Emọs ohwo Juda ‘othuru-erao, gbe ọnọ ọ rẹ ruẹrẹ ọgbọ-ire emakọ’ ro mu ọruẹaro. (Emọs 7:14) Wo ohẹriẹ no Joẹl nọ ọ ruẹaro evaọ Juda, a vi Emọs kpohọ abọ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre bru uvie erua ikpe Izrẹl. Emọs o kere obe na re oware wọhọ 804 B.C.E. nọ o zihe kpohọ Juda no, yọ eme nọ o ro kere obe na e rẹ lọlọhọ jẹ rọ vevẹ.
“ODA OMẸ KẸ OWHAI FIKI ẸDẸ ỌYENA”—EMEJABỌ?
Oware nọ Joẹl ọ ruẹ evaọ eruẹaruẹ họ ebaka, owa ebaka ẹkpẹ, gbe ebaka-ẹkpẹ-ọraha. A se emerao ọraha nana nnọ “egba ilogbo” gbe “iletu-ẹmo.” (Joẹl 1:4; 2:2-7) Joẹl o bo nọ: “Oda omẹ kẹ owhai fiki ẹdẹ ọyena! Keme ẹdẹ ỌNOWO na ọ kẹle i no, ọ te ze wọhọ ọraha no obọ Erumeru tha.” (Joẹl 1:15) Jihova ọ rọ ohrẹ kẹ ahwo Zayọn inọ: “Rehọ eva ra kpobi kurẹriẹ bru omẹ ze.” Otẹrọnọ a ru ere, Jihova o ti “wo ohrọ-oriọ rọ kẹ ahwo riẹ” o ve ti le “ohwo ẹkpẹlobọ-ọre” na thabọ no ai, koyehọ emerao ọraha na. Rekọ, taure ẹdẹ ologbo na ọ tẹ ze, Jihova o ti “ku ẹzi [riẹ] ku ehru iwo kpobi” o ve ti “dhesẹ eware urirẹ eva ihru gbe akpọ.”—Joẹl 2:12, 18-20, 28-31.
A se erẹwho na abọ inọ: “Wha duwu ewhẹ rai zihe ruọ egbọdọ jegbe epia rai nọ a re ro bru ire zihe ruọ izuẹ” re wha ruẹrẹ oma kpahe kẹ ẹmo. A ta kẹ ai inọ a “nyaze obọ ukpotọ Jehoshafat,” oria nọ a te jọ bruoziẹ rai a ve kpe ai. “Rekọ ahwo a rẹte ria evaọ Juda bẹdẹ.”—Joẹl 3:10, 12, 20.
Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:
1:15; 2:1, 11, 31; 3:14—Eme họ “ẹdẹ ỌNOWO na”? Ẹdẹ ỌNOWO na họ oke nọ o ti ro bruoziẹ kpe ewegrẹ riẹ, nọ o te wha ọraha se ai o vẹ wha esiwo se eg’Ọghẹnẹ uzẹme. Wọhọ oriruo, Babilọn anwae ọ ruẹ oghẹrẹ ẹdẹ otiọye na evaọ 539 B.C.E. okenọ ahwo Midia avọ Pasia a ro fi ei kparobọ. (Aizaya 13:1, 6) “Ẹdẹ ỌNOWO” ọfa ọ kẹlino, nọ o ti ro bruoziẹ kpe “Babilọn ologbo” na—uvie-ulogbo egagọ erue akpọ-soso.—Eviavia 18:1-4, 21.
2:1-10, 28—Ẹvẹ eruẹaruẹ kpahe emerao ọraha na i bi ro rugba? A jọ Ebaibol na ta ẹme kpahe epanọ emerao ọraha na e raha ọraha te evaọ ẹkwotọ Kenan he wọhọ epanọ obe Joẹl o dhesẹ na. Fikiere, o wọhọ nọ Joẹl ọ rehọ ọraha nọ o dhesẹ na ruẹaro kpahe 33 C.E. okenọ Jihova o ro mu ẹzi riẹ họ e ku kuọ ilele ọsosuọ Kristi, a te mu ovuẹ nọ o jẹ kẹ isu egagọ na uye họ ewhowho. (Iruẹru 2:1, 14-21; 5:27-33) Ma wo uvẹ-ọghọ nọ ma bi ro ru oghẹrẹ iruo ọvo na nẹnẹ.
2:32, [NW]—Eme u dhesẹ re “a se odẹ Jihova”? Re a se odẹ Ọghẹnẹ o dhesẹ nọ a rẹ riẹ odẹ na, wo adhẹẹ odidi kẹe, je fievahọ ọnọ o wo odẹ na.—Ahwo Rom 10:13, 14.
3:14—Eme họ “ukpotọ oziẹobro” na? Yọ oria ẹwoho nọ Ọghẹnẹ o ti jo gu ahwo ẹdhọ. Evaọ edẹ Ovie Juda nọ a re se Jehoshafat, ọnọ otofa odẹ riẹ o rrọ “Jihova Họ Obruoziẹ,” Ọghẹnẹ o siwi Juda no obọ erẹwho nọ e wariẹ e riẹ họ ẹkwoma ozighi nọ ọ wha fihọ udevie egbaẹmo rai. Fikiere, a re je se oria na “ukpotọ Jehoshafat.” (Joẹl 3:2, 12) Evaọ edẹ mai na, o dikihẹ kẹ oria ẹwoho nọ a te jọ pẹhẹ erẹwho na wọhọ itiowo-eni evaọ umi-udi.—Eviavia 19:15.
Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:
1:13, 14. Uvi ekurẹriẹ gbe Jihova nọ ma rẹ jẹrehọ wọhọ Ọghẹnẹ uzẹme u wuzou kẹ esiwo.
2:12, 13. Uvi ekurẹriẹ u re no obọ eva ze. O gwọlọ ‘eva mai nọ ma rẹ bẹre,’ orọnikọ ‘iwu mai hi.’
2:28-32. Ohwo nọ ‘o se odẹ Jihova ọvo a re ti siwi’ evaọ “ẹdẹ ologbo avọ idudu ỌNOWO na.” Eva e rẹ sae were omai inọ Jihova o bi ku ẹzi riẹ ku ahwo kpobi, nọ t’emaha t’ekpako, emezae gbe emetẹ a bi ro wo obọ evaọ iruo aruọruẹ na, koyehọ, ewhowho “iruo ogaga nọ Ọghẹnẹ [o] ru”! (Iruẹru 2:11) Nọ ẹdẹ Jihova ọ be kẹle na, u fo re ma yeri “uzuazọ ẹfuọ gbe orọ Ọghẹnẹ.”—2 Pita 3:10-12.
3:4-8, 19. Joẹl ọ ruẹaro inọ a re ti gu erẹwho nọ e wariẹ Juda họ ẹdhọ fikinọ a lahiẹ ahwo nọ Ọghẹnẹ ọ salọ. Wọhọ epanọ a ginẹ ruẹaro riẹ na, Nebukadneza Ovie Babilọn ọ raha okpẹwho Taya. Uwhremu na, nọ Alekzanda Ologbo na o fi okpẹwho yena nọ ame ọ wariẹ họ na kparobọ, a kpe idu buobu erọ egbaẹmo gbe ikpahwo riẹ yọ ahwo ẹwho na nọ a mu kpohọ igbo a bu te 30,000. Oware ovona Alekzanda avọ enọ e rehọ ẹta riẹ a ru ahwo Filistia. Evaọ ikpe egba ene taure a te ti yẹ Jesu, a tẹ raha Edọm muotọ. (Malakae 1:3) Eruẹaruẹ nana nọ i rugba no na e rẹ bọ ẹrọwọ nọ ma fihọ Jihova ga inọ ọye họ Ọnọ o re ru eyaa riẹ gba. Eruẹaruẹ na i te je dhesẹ epanọ Jihova ọ te rọ raha erẹwho nọ i bi gboja kẹ idibo riẹ nẹnẹ.
3:16-21. ‘Ihru gbe akpọ i ti nyuhu,’ erẹwho na e vẹ te ruẹ ẹdhoguo obrukpe Jihova. “Rekọ ỌNOWO na họ oria adhẹzọ ahwo riẹ,” ọ rẹ te kẹ ae uzuazọ evaọ aparadase. Kọ u gbe fo re ma gbaemu inọ ma re bigba Jihova kpekpekpe nọ ẹdẹ nọ ọ te rọ raha uyerakpọ omuomu nana o bi si kẹle na?
“WHA RUẸRẸ OMA RAI KPAHE BRU ỌGHẸNẸ ZE”
Emọs o wo ovuẹ jọ kẹ erẹwho ewegrẹ nọ e wariẹ Izrẹl họ, o te je wo ovuẹ kẹ Juda avọ Izrẹl. Ọraha o bi ti te Siria, Filistia, Taya, Edọm gbe Moab fiki evegaga nọ a dhesẹ kẹ ahwo Ọghẹnẹ. Ọraha u ti te ahwo Juda re “keme a se uzi ỌNOWO na.” (Emọs 2:4) Kọ ẹvẹ kpahe uvie erua ikpe ọrọ Izrẹl? Izieraha riẹ e kẹre te iyogbere nọ a je kienyẹ, ọfariẹ-ogbe, gbe eruẹaro Ọghẹnẹ nọ a je rivo. Emọs ọ vẹvẹ unu inọ Jihova ọ “rẹ te kẹ egbada Bẹthẹl uye” je “ti kporo uwou oke uriri na no jegbọ [uwou] oke uvewhru na.”—Emọs 3:14, 15.
Dede nọ a make kẹ ai uye sa-sa no, emọ Izrẹl nọ a kie ruọ edhọgọ na a gbe bi ru uzou gaga. Emọs ọ ta kẹ ai inọ: “Wha ruẹrẹ oma kpahe bru Ọghẹnẹ ze.” (Emọs 4:12) Rọkẹ emọ Izrẹl, ẹdẹ Jihova o ti dhesẹ inọ a re ti “kpo igbo abọdekọ Damaskọs,” koyehọ, eva obọ Asiria. (Emọs 5:27) Ozerẹ obọ Ebẹtẹle jọ ọ wọsuọ Emọs rekọ ozọ u mu rie he. Jihova ọ ta kẹ Emọs inọ: “Urere Izrẹl ahwo mẹ u te no; mẹ gbẹ te ze udevie rai vievie he.” (Emọs 8:2) Makọ uki hayo igbehru e rẹ sae ko ai dhere no ẹdhoguo Ọghẹnẹ hẹ. (Emọs 9:2, 3) Ghele na, a ya eyaa ezihetha rọ kẹ ai. Jihova ọ ta nọ: “Me re ti zihe oghale se Izrẹl ahwo mẹ, a rẹ te wariẹ ewho nọ i kporo no na bọ a vẹ ria ae; a rẹ te kọ egbọ evaene a vẹ te da idi rai, a rẹ te kọ ekakọ a vẹ te re ibi nọ i no rai ze.”—Emọs 9:14.
Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:
4:1—Amono a ro dhesẹ “iruẹ Bashan”? A riẹ ugbehru Bashan, oria ovatha-ọre Abade Galili, fiki erao epoporiẹ nọ a rẹ jariẹ thuru, yọ a rẹ jọ etẹe thuru iruẹ re. Oware jọ nọ o wha onana ze họ ẹbe otọ na nọ ọ rẹ jọ bọbọbọ ziezi. Emọs ọ rehọ iruẹ Bashan ro dhesẹ eyae Sameria nọ i you enuawere. Ababọ avro, eyae nana e rẹ bẹbẹ “ezae rai” họ re a wha iyogbere na re, re a fi eware nọ a gba rai mi na ba ro yeri uzuazọ enuawere rai.
4:6—Eme họ otofa ẹme na “ibiakọ efuafo”? A rẹ sae rehọ iẹe dhesẹ oke nọ ohọo u bi mu nọ ibiakọ e rẹ jọ fuafo fiki ababọ emuore.
5:5—Edhere vẹ Izrẹl ọ rọ ‘gwọlọ Bẹtẹl he’? Jeroboam ọ rehọ egagọ ọmọ-eruẹ vi no evaọ Bẹtẹl. Anwọ oke yena ze, okpẹwho na o te zihe ruọ oviede egagọ erue. O sae jọ nọ Gilgal avọ Biẹsheba omarai i zihe ruọ eria edhọgọ re. Re a sae dhẹvabọ no okpẹtu nọ a ruẹaro riẹ na, o gwọlọ nọ emọ Izrẹl a rẹ se eria egagọ nana ba ekpohọ a ve mu Jihova họ ẹgwọlọ.
7:1—Eme ‘ekakọ nọ ovie na o bru’ u dhesẹ? O wọhọ nọ u dhesẹ osauzou nọ ovie na ọ jẹ gbahọ ahwo inọ a hwa re ọ sae rẹrote enọ e jẹ dhẹ enyenya riẹ gbe enọ e jẹ sẹro erao riẹ. A jẹ hwa osauzou nana “eva okenọ ekakọ i je muhọ ẹdhẹ ze.” Oyena o jẹ vrẹ no, ahwo na a ve vu ekakọ rai. Rekọ, taure a te ti vu ekakọ rai, owa ebaka e tẹ roma via e tẹ re ẹbe gbe ekakọ rai kpobi no.
8:1, 2—Eme “ekete ibi-ire okiewhru” u dhesẹ? U dhesẹ inọ ẹdẹ Jihova ọ kẹlino. A rẹ kọrọ ibi-ire uvewhru evaọ ubrobọ ekuhọ ezi ivuẹvu. Nọ Jihova o ru Emọs ruẹ “ekete ibi-ire okiewhru,” u dhesẹ nọ ọraha o ti te orẹwho Izrẹl kẹle. Fikiere, Ọghẹnẹ ọ tẹ ta kẹ Emọs nọ: “Urere Izrẹl ahwo mẹ u te no; Mẹ gbẹ te ze udevie rai vievie he.”
Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:
1:3, 6, 9, 11, 13; 2:1, 4, 6. Fiki evedha riẹ kpahe Izrẹl, Juda, gbe erẹwho ezeza nọ e wariẹ rai họ jabọ nọ Jihova ọ rọ ta nọ: ‘Me gbe ti zihe iei hi.’ A rẹ sae dhẹ vabọ no ẹdhoguo Jihova ha.—Emọs 9:2-5.
2:12. O rẹ thọ gaga re ma ta elọhoma họ ekobaro nọ i bi ru iruo gaga na, esẹro ọnyawariẹ, imishọnare, hayo ahwo uviuwou Ebẹtẹle oma re a siobọno iruo odibọgba oke-kpobi nọ a rrọ na re a yeri ẹkẹ uzuazọ ehwa rai. Ukpoye, joma ta udu họ ai awọ inọ a ruabọhọ iruo iwoma rai.
3:8. Wọhọ epanọ ozọ u re mu ohwo nọ o te bi yo edo okpohrokpo nọ o bi do enu na, ere oma o wọ Emọs whowho ovuẹ na nọ o yo nọ Jihova ọ ta inọ: “Nya, re whọ ruẹaro kẹ ahwo mẹ.” (Emọs 7:15) Ozodhẹ Ọghẹnẹ o rẹ wọ omai rehọ ọwhọ ta usiuwoma Uvie na.
3:13-15; 5:11. Fiki obufihọ Jihova, Emọs ọnọ ọ jọ othuru-igodẹ gheghe na ọ sai “se isẹri” kẹ ahwo nọ a fe nọ a jẹ daezọ họ na. Epọvo na, Jihova ọ rẹ sai fi obọ họ kẹ omai whowho ovuẹ Uvie na makọ evaọ ẹkwotọ nọ a be jọ dhesẹ isiuru kẹ ovuẹ mai hi.
4:6-11; 5:4, 6, 14. Dede nọ o jọ bẹbẹ kẹ emọ Izrẹl re a “kurẹriẹ” bru Jihova ze, a tuduhọ ae awọ inọ a ‘gwọlọ ỌNOWO na re a zọ.’ Nọ Jihova o gbe bi wo odiri kẹ uyerakpọ omuomu nana, u fo re ma tudu họ enọ e rrọ eva riẹ awọ re a bru Ọghẹnẹ ze.
5:18, 19. Oware ugheghẹ o rrọ re ohwo ọ ta nọ o rẹro “ẹdẹ ỌNOWO na” bẹ no kpakiyọ ọ re ruẹrẹ oma kpahe kẹe he. Ohwo nọ o bi ru ere ọ wọhọ ohwo nọ ọ dhẹ vọ okpohrokpo abọ ọ tẹ dhẹ ku adaka, nọ ọ dhẹ vọ adaka abọ no araomuomu ọ tẹ rowo iẹe. U re woma re ma hai “roro kẹse kẹse” kpahe usu mai kugbe Ọghẹnẹ, jẹ ruẹrẹ oma kpahe ẹsikpobi.—Luk 21:36.
7:12-17. U fo re ma whowho ovuẹ Uvie Ọghẹnẹ na ababọ ozodhẹ.
9:7-10. Dede nọ a rọ ahwo uyẹ esẹ-orua gbe enọ a siwi no Ijipti ze wọhọ ahwo nọ Ọghẹnẹ ọ salọ, u fi obọ họ kẹ emọ Izrẹl wo emamọ edikihẹ kugbe Ọghẹnẹ hẹ, ukpoye a kare ẹrọwọ wọhọ emọ Cush. Orọnikọ oghẹrẹ uyẹ nọ ohwo o nọ ze o rẹ whai ze nọ o je wo emamọ edikihẹ kugbe Ọghẹnẹ hẹ, rekọ ‘ozodhẹ Ọghẹnẹ gbe eruo onọ ukiẹrẹe.’—Iruẹru 10:34, 35.
Oware nọ U Fo nọ Ma Ru
Ẹdẹ nọ Ọghẹnẹ ọ te rọ raha akpọ Setan ọ kẹlino. Ọghẹnẹ o ku ẹzi riẹ ku enọ e be gọe no, onọ u bi fi obọ họ kẹ ae vẹvẹ ahwo-akpọ unu kpahe ẹdẹ riẹ nọ o be tha na. Kọ ma gbe wo abọ vọvọ evaọ obufihọ kẹ amọfa re a nya ze te riẹ Jihova re a je ‘se odẹ riẹ’?—Joẹl 2:31, 32.
Emọs ọ kẹ uduotahawọ inọ: “Wha mukpahe eyoma, re wha you onọ uwoma, re wha bruoziẹ okiẹrẹe eva uwou-ẹdhọ rai.” (Emọs 5:15) Nọ ẹdẹ Jihova o bi si kẹle na, o rọ oware areghẹ re ma si kẹle Ọghẹnẹ je si oma no akpọ omuomu nana gbe usu ogbekuo riẹ kpobi. Ababọ avro, eware nọ ma jọ obe Joẹl gbe obe Emọs wuhrẹ na i ti fi obọ họ kẹ omai ru onana!—Ahwo Hibru 4:12.
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 28]
Joẹl ọ ruẹaro inọ: “Ẹdẹ ỌNOWO na ọ kẹle i no!”
[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 31]
Wọhọ Emọs, u fo re ma whowho ovuẹ Uvie Ọghẹnẹ na ababọ ozodhẹ.