Maakanabʼ naq li naxchʼina aachʼool tatxnajtobʼresi rikʼin li Jehobʼa

1. Bʼar wank re wiibʼ oxibʼ li osobʼtesihom li naqakʼul xbʼaan naq wanko saʼ xmolam li Jehobʼa?

QʼAXAL loqʼ wank saʼ xmolam li Jehobʼa! Usta qʼaxal chʼaʼaj xnumsinkil li rosoʼjik li kutan aʼin, saʼ xkʼabʼaʼ li Jehobʼa wanko saʼ junajil (Sal. 133:1). Li xnaʼlebʼ li Yos natenqʼank re naq sahaq saʼ xchʼool li qajunkabʼal (Efes. 5:33–6:1). Ut naxkʼe ajwiʼ qe li choxahil naʼlebʼ re xtzʼeqtaanankil li naʼlebʼ li naxchʼina qachʼool ut re naq sahaq qachʼool.

2. Kʼaru tento tqabʼaanu ut kʼaʼut?

² Usta joʼkan, re naq inkʼaʼ tqakanabʼ kʼanjelak chiru li Jehobʼa aajel ru naq tqakʼe qaqʼe. Kʼaʼut? Xbʼaan naq li nekeʼxbʼaanu ut li nekeʼxye li junchʼol naru tixtochʼ qachʼool. Naru ajwiʼ nachʼinaak qachʼool naq nokoopaltoʼk, qʼaxal wiʼ chik wi rajlal sut naqabʼaanu. Li tzolom aʼin tooxtenqʼa re naq inkʼaʼ tqakanabʼ kʼanjelak chiru li Jehobʼa saʼebʼ li naʼlebʼ aʼin: 1) naq junaq li hermaan naxtochʼ qachʼool, 2) naq li qasumʼaatin naxchʼina qachʼool ut 3) naq nachʼinaak qachʼool rikʼin li naqabʼaanu. Saʼ li junjunq chi naʼlebʼ tqil kʼaru tooruuq xtzolbʼal rikʼin jun li eetalil li wank saʼ li Santil Hu.

NAQ JUNAQ LI HERMAAN NAXTOCHʼ QACHʼOOL

3. Kʼaru chʼaʼajkilal nekeʼxnumsi ebʼ laj kʼanjel chiru li Jehobʼa?

³ Li chʼaʼajkilal. Li xyaalal aʼan naq wankebʼ li hermaan li teʼxbʼaanu junaq li naʼlebʼ li tixkʼe qajosqʼil. Wankebʼ chik teʼxchʼina qachʼool malaj inkʼaʼ teʼxtaw ru li naqabʼaanu. Wank sut, ebʼ li cheekel winq nekeʼpaltoʼk ajwiʼ. Chixjunil aʼin truuq xbʼaanunkil naq wankebʼ teʼwiibʼanq xchʼool chi xkʼoxlankil wi aʼin xmolam li Yos. Inkʼaʼ chik nekeʼkʼanjelak chiru li Jehobʼa «chi junajaq xchʼoolebʼ» rikʼinebʼ li rechpaabʼanel, maare inkʼaʼ chik nekeʼraatina li xtochʼok re xchʼoolebʼ malaj inkʼaʼ chik nekeʼwulak saʼebʼ li chʼutam (Sof. 3:9). Ma chaabʼil xbʼaanunkil aʼin? Qilaq kʼaru tooruuq xtzolbʼal rikʼin jun li eetalil li wank saʼ li Santil Hu li kixnumsi ebʼ li naʼlebʼ joʼ aʼin.

4. Kʼaru ebʼ li chʼaʼajkilal kixnumsi li apóstol Pablo?

⁴ Li eetalil li wank saʼ li Santil Hu. Chʼolchʼo chiru li apóstol Pablo naq ebʼ li rechpaabʼanel moko tzʼaqal ta re ru li xyuʼamebʼ. Jun eetalil, naq kiʼok chi wulak saʼ li chʼuut re Jerusalén, naabʼalebʼ nekeʼok xkʼaʼuxl rikʼin ut nekeʼxxuwa ru (Hech. 9:26). Moqon, wiibʼ oxibʼ xeʼaatinak chirix xjolom (2 Cor. 10:10). Moqon chik, laj Pablo kiril jun li hermaan li kaw saʼ xpaabʼal xbʼaanunkil jun li naʼlebʼ li kiruuk raj xlubʼtesinkil li xpaabʼalebʼ li junchʼol (Gál. 2:​11, 12). Joʼkan ajwiʼ kichʼinaak xchʼool rikʼin laj Marcos, jun rehebʼ li natenqʼank re (Hech. 15:​37, 38). Laj Pablo kiruuk raj xkʼoxlankil naq wank xyaalal naq inkʼaʼ chik tixjunaji ribʼ rikʼinebʼ li hermaan li xeʼtochʼok re xchʼool. Abʼan inkʼaʼ kixkanabʼ naq aʼin tixbʼaanu naq tnajtoʼq rikʼin li Jehobʼa, chaabʼil bʼan kinaʼlebʼak chirixebʼ ut inkʼaʼ kixkanabʼ kʼanjelak chi tiik ru xchʼool. Kʼaru kitenqʼank re?

5. Kʼaru kitenqʼank re laj Pablo re naq inkʼaʼ tixnajtobʼresi ribʼ rikʼinebʼ li rechpaabʼanel? (Colosenses 3:​13, 14; chaawil li jalam u).

⁵ Laj Pablo kʼajoʼ naxrahebʼ li rechpaabʼanel joʼkan naq inkʼaʼ kixkʼe xchʼool chirix li xpaltilebʼ kixkʼe bʼan xchʼool chirix li chaabʼil naʼlebʼ li nekeʼxbʼaanu. Li rahok kitenqʼank ajwiʼ re, re naq tkuyuq maak joʼ kixye saʼ Colosenses 3:​13, 14 (yaabʼasi). Jun eetalil, ma kixkʼubʼ li xchʼaʼajkilal rikʼin laj Marcos? Heeheʼ. Usta kitzʼeqtaanaak xbʼaan laj Marcos saʼ li xbʼeen bʼihaaj, laj Pablo inkʼaʼ kijosqʼoʼk rikʼin. Moqon kixtzʼiibʼa jun li esilhu choʼq re li chʼuut re Colosas bʼarwiʼ kixye naq laj Marcos jwal loqʼ ut nawaklesink chʼoolej (Col. 4:​10, 11). Joʼkan ajwiʼ, naq kiwank saʼ tzʼalam aran Roma, kixtzʼaama re laj Marcos naq taaxik chi xtenqʼankil (2 Tim. 4:11). Chʼolchʼo naq laj Pablo inkʼaʼ kixkʼoxla naq maakʼaʼ nekeʼok wiʼ li rechpaabʼanel. Kʼaru naxkʼut chiqu li kixbʼaanu?

6, 7. Kʼaru tooxtenqʼa re naq junelik tqarahebʼ li qahermaan usta nekeʼpaltoʼk? (1 Juan 4:7).

⁶ Li natzolmank. Li Jehobʼa naraj naq tqakʼutbʼesi li qarahom chiruhebʼ li qechpaabʼanel (yaabʼasi 1 Juan 4:7). Wi junaq saʼ li chʼuut moko sa ta xooraatina, mooraqok aatin saʼ xbʼeen. Qakʼoxlaq naq moko yal ta kiraj xbʼaanunkil ut naq yook xyalbʼal xqʼe re xbʼaanunkil li us (Prov. 12:18). Usta laaʼo aj maak, li Jehobʼa kʼajoʼ nokooxra. Inkʼaʼ nokooxtzʼeqtaana naq nokoopaltoʼk chiru chi moko naxkʼe ta saʼ xchʼool (Sal. 103:9). Jwal wank xwankil naq tqakʼam qe rikʼin li Qayuwaʼ ut tqakuy xmaakebʼ li junchʼol (Efes. 4:32–5:1).

⁷ Joʼkan ajwiʼ misach saʼ qachʼool naq saʼ xkʼabʼaʼ naq nachʼ wank chaq li rosoʼjik, tento naq toowanq saʼ junajil rikʼinebʼ li qahermaan. Naʼoybʼenimank naq qʼaxal wiʼ chik tooʼeʼxrahobʼtesi ut maare tooʼeʼxkʼe saʼ tzʼalam. Saʼebʼ li hoonal aʼan, qʼaxal t-ajmanq li xtenqʼ li qahermaan (Prov. 17:17). Aʼan ajwiʼ li kixkʼul laj Josepa jun li cheekel winq li wank España. Saʼ xkʼabʼaʼ naq inkʼaʼ natzʼaqonk saʼ xnaʼlebʼ li ruuchichʼochʼ aʼan ut junchʼol chik li hermaan keʼkʼeheʼk saʼ tzʼalam. Naxye: «Xbʼaan naq wanko saʼ komonil saʼ junpaat nokoochʼaʼajkoʼk rikʼinebʼ li hermaan. Joʼkan naq tento tqakuy qibʼ chiqibʼil qibʼ ut tqakuy qamaak chi anchal qachʼool. Aʼin kitenqʼank qe re naq toowanq saʼ junajil ut xkolbʼal qibʼ rikʼinebʼ li junchʼol li wankebʼ saʼ tzʼalam li maawaʼebʼ aj Testiiw. Jultik we naq saʼ jun kutan xintochʼ lintel ut inkʼaʼ ninruuk rekʼasinkil. Xbʼaan aʼin, jun li hermaan naxpuch lintʼikr ut nikinxtenqʼa rikʼin jalan chik li naʼlebʼ li naʼajmank chiwu. Xwil li tzʼaqal rahok naq kiʼajmank chiwu». Jwal wank xwankil naq chalen anaqwan tqakʼubʼ junaq li chʼaʼajkilal li wank rikʼinebʼ li qechpaabʼanel!

NAQ LI QASUMʼAATIN NAXCHʼINA QACHʼOOL

8. Kʼaru ebʼ li chʼaʼajkilal nekeʼxnumsi li sumsukebʼ?

⁸ Li chʼaʼajkilal. Chixjunilebʼ li sumsukebʼ «teʼxtaw li chʼaʼajkilal saʼebʼ li xyuʼam» joʼ naxye li Santil Hu (1 Cor. 7:28). Kʼaʼut? Xbʼaan naq li bʼeelomej ut li ixaqilbʼej moko tzʼaqalebʼ ta re ru li xyuʼamebʼ. Joʼkan ajwiʼ, jalan jalanq li xnaʼlebʼebʼ ut li nekeʼwulak chiru. Maare nekeʼchalk saʼ jalan chik tenamit malaj jalan li xwanjikebʼ. Ut saʼ xnumikebʼ li kutan maare teʼxkʼe reetal wiibʼ oxibʼ li naʼlebʼ li inkʼaʼ xeʼril naq yookebʼ xnawbʼal ru. Chixjunil aʼin truuq xbʼaanunkil naq inkʼaʼ chik sa teʼwanq. Inkʼaʼ nekeʼxkʼulubʼa naq saʼ kabʼichal nekeʼpaltoʼk ut inkʼaʼ nekeʼkʼanjelak saʼ wiibʼal re xtuqubʼankil ru li chʼaʼajkilal maare nekeʼxqʼabʼa ribʼ chiribʼilebʼ ribʼ malaj nekeʼxkʼoxla xkanabʼankil ribʼ malaj nekeʼraj xraqbʼal li xsumlajikebʼ. Abʼan, ma us xbʼaanunkil aʼin?b Qilaq jun li eetalil li wank saʼ li Santil Hu li inkʼaʼ kixkanabʼ xkʼebʼal xqʼe usta kixtaw naabʼal li chʼaʼajkilal saʼ li xsumlajik.

9. Kʼaru chʼaʼajkilal kixnumsi li xʼAbigaíl?

⁹ Li eetalil li wank saʼ li Santil Hu. Li xʼAbigaíl sumsu rikʼin laj Nabal, jun li winq li jwal josqʼ ut naxbʼaanu li inkʼaʼ us (1 Sam. 25:3). Chʼolchʼo naq chʼaʼaj wank rikʼin jun li kristiʼaan li joʼkaʼin xnaʼlebʼ. Saʼ jun kutan, li xʼAbigaíl kixkʼe ribʼ chiru xraqbʼal li xsumlajik. Laj David, li twanq joʼ awabʼej re Israel, kiraj xkamsinkil laj Nabal xbʼaan naq kihobʼeʼk ut kixhobʼebʼ laj kʼanjel chiru (1 Sam. 25:​9-13). Li xʼAbigaíl kiruuk raj elelik ut xkanabʼankil naq laj David tixbʼaanu li kixkʼubʼ. Abʼan moko joʼkan ta kixbʼaanu, kixqʼunbʼesi bʼan laj David re naq inkʼaʼ tixkamsi laj Nabal (1 Sam. 25:​23-27). Kʼaru kiʼekʼasink re chi xbʼaanunkil aʼin?

10. Kʼaru kiʼekʼasink re li xʼAbigaíl re naq inkʼaʼ tixkanabʼ xkʼebʼal xqʼe usta kixtaw naabʼal li chʼaʼajkilal saʼ li xsumlajik?

¹⁰ Li xʼAbigaíl naxra li Jehobʼa ut choʼq re jwal wank xwankil li naxkʼoxla li Yos chirix li sumlajik. Chʼolchʼo naq naxnaw li kixye li Jehobʼa re laj Adán ut li xʼEva naq kixsumubʼebʼ (Gén. 2:24). Chʼolchʼo chiru li xʼAbigaíl naq jwal loqʼ chiru li Yos li sumlajik. Li kiʼekʼasink re chi xkolbʼal li xbʼeelom ut chixjunilebʼ li wankebʼ saʼ rochoch aʼan naq naraj xsahobʼresinkil xchʼool li Yos. Re naq laj David inkʼaʼ tixkamsi laj Nabal saʼ junpaat kinaʼlebʼak ut kixpatzʼ xkuybʼal xmaak usta moko aʼan ta li kipaltoʼk. Chʼolchʼo naq li Jehobʼa qʼaxal naxra li ixq aʼin li maakʼaʼ naxxiwa ut naxkʼe xchʼool chirixebʼ li junchʼol. Kʼaru teʼruuq xtzolbʼal rikʼin li xʼAbigaíl ebʼ li ixaqilbʼej ut ebʼ li bʼeelomej? Qilaq.

11. a) Kʼaru naraj li Jehobʼa naq teʼxbʼaanu li sumsukebʼ? (Efesios 5:33). b) Kʼaru nakaatzol rikʼin li xʼeetalil li xCarmen? (Chaawil ebʼ li jalam u).

¹¹ Li natzolmank. Li Jehobʼa naroybʼeni naq li sumsukebʼ teʼroxloqʼi li xsumlajikebʼ usta chʼaʼaj wank rikʼin li xsumʼaatin. Chʼolchʼo naq li Yos nasahoʼk xchʼool naq naril naq li sumsukebʼ nekeʼxkʼe xqʼe re xtuqubʼankil ru li xchʼaʼajkilalebʼ, nekeʼxkʼutbʼesi naq nekeʼxra ribʼ ut nekeʼroxloqʼi ribʼ (yaabʼasi Efesios 5:33). Qilaq li kixkʼul li xCarmen. Ak waqibʼ chihabʼ xsumlajik naq kiʼok xtzolbʼal li Santil Hu rikʼinebʼ laj Testiiw ut kikubʼeek xhaʼ. Aʼan naxye: «Moko kiwulak ta chiru linbʼeelom li xinsikʼ xbʼaanunkil. Naxsowena li Jehobʼa, nikinxhobʼ ut naxye naq tixkanabʼ li ochoch». Usta joʼkan, li xCarmen inkʼaʼ kixkanabʼ xkʼebʼal xqʼe. Chiru 50 chihabʼ kixbʼaanu chixjunil li wank saʼ ruqʼ re roxloqʼinkil li xbʼeelom ut xkʼutbʼesinkil naq naxra. Naxye ajwiʼ: «Saʼ xnumikebʼ li chihabʼ xintzol xtawbʼal ru li narekʼa linbʼeelom ut raatinankil saʼ tuulanil. Ninnaw naq jwal oxloqʼ chiru li Jehobʼa li sumlajik. Joʼkan naq maajunwa kinumeʼk saʼ inchʼool xkanabʼankil linbʼeelom. Linrahom chirix li Jehobʼa xinxtenqʼa re naq inkʼaʼ tinkanabʼ xkʼebʼal inqʼe».c Wi nakaataw chʼaʼajkilal saʼ laasumlajik chʼolchʼooq chaawu naq li Jehobʼa tatxtenqʼa re naq inkʼaʼ taakanabʼ xkʼebʼal aaqʼe.

NAQ NACHʼINAAK QACHʼOOL RIKʼIN LI NAQABʼAANU

12. Chan tawiʼ ru tqekʼa qibʼ wi xqabʼaanu jun li nimla maak?

¹² Li chʼaʼajkilal. Maare tqakʼoxla naq maakʼaʼ nokooʼok wiʼ naq naqabʼaanu jun li nimla maak. Li Santil Hu naxye naq li qamaak naru tixbʼaanu naq qʼaxal tyotʼeʼq qachʼool (Sal. 51:19). Aʼan li kixkʼul laj Robert, jun li hermaan li chiru naabʼal chihabʼ yook xkʼebʼal xqʼe re wank joʼ aj tenqʼanel saʼ li chʼuut. Kixbʼaanu jun li nimla maak ut naxnaw naq kixrahobʼtesi xchʼool li Jehobʼa. Aʼan naxye: «Naq xinkʼe reetal li xinbʼaanu kʼajoʼ naq xinxchʼiʼchʼiʼi linchʼool. Moqon kirahoʼk insaʼ, xinʼok chi yaabʼak ut xintijok chiru li Jehobʼa. Jultik we naq xinkʼoxla naq li Yos maajunwa chik tinrabʼi. Xbʼaan naq xinrahobʼtesi xchʼool». Wi xqabʼaanu jun li nimla maak, maare xbʼaan xyotʼik qachʼool tqakʼoxla naq li Jehobʼa xooxtzʼeqtaana ut naq maakʼaʼ chik rusil kʼanjelak chiru (Sal. 38:5). Ma xaawekʼa aawibʼ jun sutaq chi joʼkaʼin? Wi joʼkan, tatxtenqʼa li xʼeetalil jun aj kʼanjel chiru li Jehobʼa li inkʼaʼ kixnajtobʼresi ribʼ rikʼin usta kixbʼaanu jun li nimla maak.

13. Kʼaru nimla maak kixbʼaanu laj Pedro ut kʼaru ebʼ li paltil kixbʼaanu re naq tnaʼlebʼaq chi joʼkan?

¹³ Li eetalil li wank saʼ li Santil Hu. Jun qʼoqyink chik ma nakamsiik li Jesús, laj Pedro naabʼal sut kipaltoʼk ut xbʼaan aʼin kixbʼaanu jun li nimla maak. Xbʼeenwa chi chʼolchʼo ru kixye naq junelik twanq chi tiik ru xchʼool usta ebʼ li junchʼol chi apóstol teʼxtzʼeqtaana li Jesús (Mar. 14:​27-29). Chirix aʼin, saʼ li naʼajej Getsemaní, naabʼal sut kiwark (Mar. 14:​32, 37-41). Moqon naq xeʼxchap li Jesús, kixtzʼeqtaana (Mar. 14:50). Ut saʼ xraqik laj Pedro kixye oxibʼ sut naq inkʼaʼ naxnaw ru li Jesús joʼ ajwiʼ kixpatzʼ xkʼabʼaʼ li Yos (Mar. 14:​66-71). Chanru kirekʼa ribʼ naq kixkʼe reetal naq xbʼaanu jun li nimla maak? Kiyotʼeʼk xchʼool xbʼaan li xmaak joʼkan naq kiʼok chi yaabʼak (Mar. 14:72). Ma nakaakʼoxla chanru kirekʼa ribʼ moqon naq kiril naq li Jesús tʼuytʼu chiru cheʼ? Chʼolchʼo naq kirekʼa naq maakʼaʼ naʼok wiʼ.

14. Kʼaru kitenqʼank re laj Pedro re naq inkʼaʼ tixnajtobʼresi ribʼ rikʼin li Jehobʼa? (Chaawil li jalam u).

¹⁴ Laj Pedro inkʼaʼ kixkanabʼ xkʼebʼal xqʼe ut inkʼaʼ kixnajtobʼresi ribʼ rikʼin li Jehobʼa. Kʼaru kitenqʼank re? Inkʼaʼ kixnajtobʼresi ribʼ, kixsikʼ bʼan xtenqʼ rikʼinebʼ li rechpaabʼanel, li keʼkʼojobʼank re xchʼool (Luc. 24:33). Joʼkan ajwiʼ, naq li Jesús kiwakliik chi yoʼyo, kixkʼut ribʼ chiru laj Pedro maare re xwaklesinkil xchʼool (Luc. 24:34; 1 Cor. 15:5). Moqon, inkʼaʼ kixjultika re laj Pedro li kixbʼaanu, li Jesús kixye re li ramiiw naq tixkʼul xkomon xkʼanjel (Juan 21:​15-17). Laj Pedro naxnaw naq kixbʼaanu jun li nimla maak abʼan inkʼaʼ kixkanabʼ xkʼebʼal xqʼe. Kʼaʼut? Xbʼaan naq chʼolchʼo chiru naq li Jesús inkʼaʼ naxkʼoxla naq maakʼaʼ naʼok wiʼ ut wank rikʼin li xtenqʼ ebʼ li rechpaabʼanel. Qilaq kʼaru naqatzol rikʼin li xʼeetalil.

15. Kʼaru naraj li Jehobʼa naq chʼolchʼooq chiqu? (Salmo 86:5; Romanos 8:​38, 39; chaawil li jalam u).

¹⁵ Li natzolmank. Li Jehobʼa naraj naq chʼolchʼooq chiqu naq nokooxra ut naraj xkuybʼal qamaak (yaabʼasi Salmo 86:5; Romanos 8:​38, 39). Yaal, ak re naq inkʼaʼ sa naqekʼa qibʼ naq nokoomaakobʼk. Abʼan maajunwa tqakʼoxla naq li Jehobʼa xkanabʼ qaraabʼal ut naq maajunwa tixkuy qamaak. Tento bʼan naq saʼ junpaat tqasikʼ qatenqʼ. Laj Robert, li xooʼaatinak chirix saʼ li raqal kabʼlaju, naxye: «Li xbʼaanu naq tinmaakobʼq aʼan xkʼoxlankil naq tinruuq xnumsinkil ebʼ li aaleek injunes». Kixkʼe reetal naq aajel ru aatinak rikʼinebʼ li cheekel winq. Laj Robert naxye: «Naq xinbʼaanu aʼin, ebʼ aʼan xineʼxtenqʼa chi rilbʼal naq li Jehobʼa nikinxra. Ebʼ li cheekel winq inkʼaʼ xeʼxye naq maakʼaʼ ninʼok wiʼ. Xeʼxkʼutbʼesi bʼan chiwu naq moko xinxtzʼeqtaana ta li Jehobʼa». Joʼ laj Robert, chʼolchʼooq chiqu naq li Jehobʼa qʼaxal nokooxra, tixkuy qamaak wi naqayotʼ qachʼool, naqasikʼ qatenqʼ ut naqayal qaqʼe re inkʼaʼ xbʼaanunkil wiʼ chik li maak (1 Juan 1:​8, 9). Xkʼoxlankil naq li Jehobʼa nokooxra tooxtenqʼa re naq inkʼaʼ tqakanabʼ xkʼebʼal qaqʼe wi nokoopaltoʼk wiʼ chik.

16. Kʼaʼut inkʼaʼ nakaakanabʼ xkʼebʼal aaqʼe re kʼanjelak chiru li Jehobʼa?

¹⁶ Li Jehobʼa naroxloqʼi chixjunil li naqabʼaanu re kʼanjelak chiru saʼ rosoʼjikebʼ li kutan aʼin li qʼaxal chʼaʼaj xnumsinkil. Tooxtenqʼa re naq inkʼaʼ tqakanabʼ xkʼebʼal qaqʼe ut inkʼaʼ tqanajtobʼresi qibʼ rikʼin usta teʼxchʼina qachʼool. Tooruuq xkʼutbʼesinkil li qarahom chiruhebʼ li qahermaan ut xkuybʼalebʼ xmaak naq teʼxtochʼ qachʼool. Tooruuq xkʼutbʼesinkil chiru li Jehobʼa naq qʼaxal naqara ut naq naqoxloqʼi li sumlajik naq naqayal qaqʼe re xtuqubʼankil ru li chʼaʼajkilal li nawank rikʼin li qasumʼaatin. Ut wi naqabʼaanu jun li nimla maak, tooruuq xsikʼbʼal qatenqʼ rikʼin li Jehobʼa, xkʼulbʼal li xrahom ut naq naxkuy qamaak ut inkʼaʼ tqakanabʼ kʼanjelak chiru. «Joʼkan naq miqakanabʼ xbʼaanunkil li us» xbʼaan naq naqanaw naq li Jehobʼa qʼaxal toorosobʼtesi (Gál. 6:9).