Landa Kuvanda na Kiese ata Nge Me Kuma Mununu

1-2. Inki mutindu Yehowa ke tadilaka bampangi-minunu yina ke sadilaka yandi na mutindu ya mbote? (Nkunga 92:12-14; tala mpi kifwanisu.)

NA NTOTO ya mvimba, bantu ke tadilaka ve kimununu mpila mosi. Mu mbandu, keti nge ke yibuka kilumbu ya ntete ya nge monaka nsuki ya mpembe na ntu na nge? Mbala ya nkaka, nge vandaka ti nzala ya kukatula yo sambu bantu kumona yo ve. Kansi nge bakisaka nde ata nge me katula yo, ya nkaka ta basika kaka. Mbandu yai ke monisa nde bantu mingi ke zolaka ve kununa.

² Ebuna nki mutindu Tata na beto ya zulu ke tadilaka bansadi na yandi ya minunu? (Bing. 16:31) Yandi ke tadilaka bo bonso banti ya kitoko mingi. (Tanga Nkunga 92:12-14.) Sambu na nki yandi ke tadilaka bo mutindu yai? Mbala mingi banti ya ntama ke vandaka kitoko sambu yo ke vandaka ti matiti mingi mpi bintuntu mingi ya kitoko. Mu mbandu, kele ti banti ya mutindu yai na insi Japon. Banti yango kele ti bamvula kuluta 1 000 mpi yo ke vandaka kitoko mingi. Mutindu mosi mpi, Yehowa ke sepelaka mingi kibeni ti bansadi na yandi ya minunu yina ke landaka kusadila yandi na mutindu ya mbote. Ya kieleka, Yehowa ke bakaka bampangi minunu na valere mingi. Yandi ke sepelaka mpi ti bikalulu na bo ya mbote. Diaka, bo ke sadilaka yandi na mutindu ya mbote banda bamvula mingi, yo vanda na bantangu ya kiese to ya mpasi.

3. Inki bambandu ke monisa nde Yehowa sadilaka minunu sambu na kulungisa balukanu na yandi?

³ Yehowa ke landaka kubaka bampangi-minunu na valere mingi.a Mbala mingi na ntangu ya ntama, Yehowa vandaka kusadila minunu sambu na kulungisa lukanu na yandi. Mu mbandu, Yehowa songaka Sara nde yandi ta buta mwana ata Sara kumaka mununu. Yandi tubaka mpi nde na nzila ya mwana yango Sara ta kuma mama ya dikanda mosi ya nene mpi nkaka ya Mesia. (Kuy. 17:15-19) Yehowa sadilaka Moize ata yandi vandaka mununu sambu na kubasisa dikanda ya Izraele na Ezipte. (Kub. 7:6, 7) Yandi sadilaka mpi ntumwa Yoane ata yandi kumaka mununu sambu na kusonika mikanda tanu ya Biblia.

4. Mutindu Bingana 15:15 ke monisa yo, nki lenda sadisa bampangi-minunu na kukanga ntima na bampasi ya bo ke kutana ti yo? (Tala mpi kifwanisu.)

⁴ Bampangi-minunu ke kutanaka ti bampasi mingi. Mpangi-nkento mosi ya mununu tubaka nde: “Kuvanda mununu kele ve dimpa ti nguba.” Yo yina sambu bo kanga ntima na bampasi yango, bo fwete vanda na kieseb. (Tanga Bingana 15:15.) Na disolo yai, beto ta tubila mambu yina bampangi-minunu lenda sala sambu na kuvanda na kiese. Beto ta tubila mpi nki mutindu bampangi na dibundu lenda sadisa bo. Ntangu yai, beto tubila ntete nki lenda sadisa bo na kuvanda na kiese.

YO KE VANDAKA MPASI NA KUVANDA NA KIESE KANA MUNTU ME KUMA MUNUNU

5. Inki lenda sala nde bampangi-minunu kulemba nitu?

⁵ Inki lenda sala nde nge lemba nitu kana nge me kuma mununu? Nge lenda lemba nitu sambu nge ke kuka diaka ve kusala mambu yina nge vandaka kusala ntete. Mambu ya mutindu yai lenda pusa nge na kuyindula nde yo zolaka kuvanda mbote nde nge bikala kaka leke mpi ti sante ya mbote. (Lon. 7:10) Mu mbandu, mpangi-nkento Ruby ke tuba nde: “Mono ke kukaka ve kulwata ata bilele ya mpamba sambu mono ke kukaka ve kutambula mpi mono ke waka nitu mpasi-mpasi. Nkutu, ata soseti ya mpamba, mono ke kukaka ve kulwata. Mono ke waka maboko na mono mpasi mpi misapi ya maboko na mono ke salaka ve mbote. Mono ke kukaka ve kusala ata bisalu ya fioti-fioti.” Mpangi Harold ke sadilaka Yehowa na Betele mpi yandi ke tuba nde: “Mono ke waka kiseku sambu mono ke kukaka diaka ve kusala mambu yina mono vandaka kusala. Mono vandaka ngolo mingi ntangu mono vandaka leke. Mono vandaka kuzola kubula mingi nsaka ya basketi. Bantu vandaka kutuba nde, ‘Pesa Harold balo sambu yandi tula bi, beto nunga.’ Kansi bubu yai, mono ke kukaka diaka ve kusala yo.”

6. (a) Inki diaka lenda sala nde bampangi-minunu kulemba nitu? (b) Inki lenda sadisa mpangi yina me kuma mununu na kuzaba kana yandi ta kuka kupusa kamio, moto to velo? (Tanga disolo “Keti Mono Fwete Yambula Kupusa Kamio, Moto to Velo?” na Nzozulu ya Nkengi yai.)

⁶ Nge lenda lemba nitu ntangu nge ke mona bantu ya nkaka ke sadila nge mambu yina nge mosi vandaka kusala. Mambu yai kele masonga, mingi-mingi kana nge ke zingaka ti muntu mosi yina ke kebaka nge to ti mwana na nge ya ke sadisaka nge. Diaka, nge lenda lemba kibeni nitu sambu nge kele ve ti sante ya mbote mpi meso na nge ke mona diaka ve mbote. Nkutu, yo lenda kumina nge mpasi na kukwenda konso kisika yina nge mosi to na kupusa kamio, moto to velo. Mambu yai lenda yangisa nge mingi kibeni. Ya kieleka, nge ta kuka diaka ve kusala mambu yonso yina nge vandaka kusala. Kansi kuzaba nde Yehowa ti bampangi ke bakaka nge na valere mingi lenda pesa nge kikesa. Beto fwete ndima kibeni nde Yehowa ke bakisaka mutindu beto ke kudiwaka. Yehowa ke zabaka nde beto ke zolaka yandi mingi mpi beto ke zolaka bampangi na beto. Yo yina, yo ke pusaka yandi na kubaka beto na valere mingi.​—1 Sam. 16:7.

7. Inki lenda sadisa minunu yina ke kudiyangisa mingi sambu nsuka ya nsi-ntoto yai ke kwisa ve ntangu bo kele na luzingu?

⁷ Mbala ya nkaka, nge ke kudiyangisa nde nsuka ya nsi-ntoto yai ta kwisa ve ntangu nge kele ntete na luzingu. Inki lenda sadisa nge? Kuvila ve nde, Yehowa ke vingila ti ntima-nda yonso ntangu yina yandi ta fwa nsi-ntoto yai ya mbi. (Yez. 30:18) Sambu na nki Yehowe kele ntima-nda? Sambu yandi ke zola nde bantu mingi kuzwa dibaku ya kuzaba yandi mpi ya kusadila yandi. (2 Pie. 3:9) Yo yina, kana nge me lemba nitu, nge lenda yibuka nde ntima-nda ya Yehowa lenda sadisa bantu mingi na kuguluka na ntwala nde nsuka kukwisa. Bantu yango lenda vanda bantu ya dibuta na nge to banduku na nge.

8. Inki minunu fwete sala ntangu bo ke kutana ti bampasi to ke bela?

⁸ Yo vanda beto kele baleke to bambuta, beto lenda tuba mambu ya kukonda mfunu ntangu beto ke bela to ke kutana ti bampasi. (Lon. 7:7; Yak. 3:2) Mu mbandu, Yobi vandaka muntu ya mbote. Kansi ntangu yandi kutanaka ti bampasi, yandi tubaka “mambu ya mpamba-mpamba.” (Yobi 6:1-3) Diaka, maladi yina mpangi-mununu mosi ke bela mpi bankisi yina yandi ke baka lenda sala nde yandi tuba mambu ya kukonda mfunu. Ya kieleka, beto yonso fwete bika ve nde bampasi na beto kupusa beto na kuvanda makambu ngolo to na kusala mambu yina ta lwadisa bankaka. Kana nge me tubila muntu kima ya mbi, lomba yandi pardo nswalu.​—Mat. 5:23, 24.

INKI MUTINDU NGE LENDA LANDA KUVANDA NA KIESE?

9. Sambu na nki nge fwete ndima lusadisu? (Tala mpi bifwanisu.)

⁹ Ndima lusadisu. (Bag. 6:2) Ntete, yo lenda vandila nge mpasi na kundima lusadisu. Mpangi-nkento Gretl ke tuba nde: “Bantangu ya nkaka, mono vandaka kukuka ve kulomba lusadisu sambu mono vandaka kuyindula nde mono lenda kuma kizitu sambu na bantu ya nkaka. Yo lombaka mono ntangu mingi sambu na kusoba ngindu yina.” Kana nge ke ndima lusadisu ya bantu ya nkaka, nge ta sadisa bo na kuwa kiese yina muntu ke waka kana yandi ke kaba. (Bis. 20:35) Diaka, yo ta sadisa nge na kumona mutindu bantu ya nkaka ke zolaka nge mpi ke tudilaka nge dikebi.

10. Sambu na nki yo kele mfunu na kupesa mersi? (Tala mpi kifwanisu.)

¹⁰ Pesaka mersi. (Bakol. 3:15; 1 Bate. 5:18) Bantangu ya nkaka, beto ke vilaka kupesa muntu yina me sadila beto kima mosi ya mbote mersi ata beto me sepela ti kima yango. Kansi kana beto me pesa yandi mersi na kiese yonso, yo ta sadisa yandi na kubakisa nde beto ke bakaka yandi na valere mpi beto ke sepela ti kima yina yandi me sadila beto. Mpangi-nkento Leah ke sadisaka bampangi ya Betele yina me kuma minunu. Yandi ke tuba nde: “Mpangi-nkento mosi ya mununu ke sonikilaka mono mwa mikanda sambu na kupesa mono mersi. Yo ke vandaka nkufi kansi yo ke pesaka mono kiese. Mono ke sepelaka kutanga yo sambu yo ke sadisaka mono na kubakisa nde yandi ke sepelaka ti lusadisu na mono.”

11. Inki mutindu nge lenda sadisa baleke? (Tala mpi kifwanisu.)

¹¹ Sala yonso sambu na kusadisa bantu ya nkaka. Kana nge ke sadisa bantu ya nkaka, yo ta sadisa nge na kutula ve dikebi kaka na bampasi na nge. Kingana mosi ya Afrika ke tubaka nde mununu kele biblioteke ya me fuluka ti mikanda ya mayele. Kansi bantu ke bakilaka mikanda mambote kana bo ke tanga yo. Yo yina, baka lukanu ya kusolula ti baleke sambu na kusonga bo mambu ya nge me zaba. Ntangu beno ke solula, yula bo bangiufula mpi widikila bo na dikebi yonso sambu nge zaba bo mbote. Ndimisa bo nde kana bo ke zitisa bansiku ya Yehowa, bo ta vanda ntangu yonso na kiese. Ya kieleka, nge ta vanda na kiese kana nge ke pesa baleke kikesa.​—Nk. 71:18.

12. Yezaya 46:4 ke monisa nde Yehowa ta sala nki sambu na minunu? (Tala mpi kifwanisu.)

¹² Samba Yehowa sambu yandi pesa nge ngolo. Bantangu ya nkaka mambu ya nge ke kutana ti yo lenda lembisa nge kibeni nitu. Kansi kuvila ve nde Yehowa kele ngolo mingi. Biblia ke monisa nde Yehowa “ke lembaka ve ata fioti mpi ngolo na yandi ke manaka ve.” (Yez. 40:28) Yo yina, ndima kibeni nde yandi ta pesa nge ngolo. (Yez. 40:29-31) Nkutu, Yehowa yandi mosi ke sila nge nde yandi ta sadisa nge. (Tanga Yezaya 46:4.) Yehowa ke lungisaka ntangu yonso mambu yina yandi ke tubaka. (Yoz. 23:14; Yez. 55:10, 11) Kana nge samba Yehowa, yandi ta sadisa nge. Ebuna nge ta bakisa nde yandi ke zolaka nge mingi mpi yo ta sadisa nge na kuvanda na kiese.

13. Mutindu 2 Bakorinto 4:16-18 ke monisa yo, nki beto fwete vila ve? (Tala mpi kifwanisu.)

¹³ Ntama mingi ve kimununu ta vanda diaka ve. Kana beto ke zaba nde bampasi na beto kele sambu na ntangu fioti, beto ta kangila yo ntima. Diaka, Biblia ke tubaka nde kimununu mpi maladi ta vanda diaka ve. (Yobi 33:25; Yez. 33:24) Yo yina, nge ta vanda na kiese kana nge ke vila ve nde luzingu ya kuluta mbote kele na ntwala, kansi ve na bilumbu ya me luta. (Tanga 2 Bakorinto 4:16-18.) Ebuna, nki mutindu bantu ya nkaka lenda sadisa nge?

INKI MUTINDU NGE LENDA SADISA MINUNU?

14. Sambu na nki yo kele mfunu mingi na kubinga minunu mpi na kutala bo?

¹⁴ Kwendaka kutala bo mpi bingaka bo mbala na mbala. (Baeb. 13:16) Mununu lenda kudiwa yandi mosi. Mu mbandu, mpangi-bakala Camille yina kele mununu ke tuba nde: “Mono ke vandaka kaka na nzo banda suka tii nkokila. Yo ke pesaka mono makasi mpi kiseku. Mono ke kudiwaka bonso mbisi yina bo me kanga na lupangu mosi.” Kana beto ke tala minunu mbala na mbala, yo ta sadisa bo na kubakisa nde beto ke bakaka bo na valere mpi beto ke zolaka bo. Beto yonso ke vandaka ti mambu mingi ya kusala. Yo yina bantangu ya nkaka beto lenda vanda ti mfunu ya kubinga mpangi mosi ya mununu to ya kutala yandi, kansi beto vila kusala yo. Mutindu beto me zaba nde kutala minunu kele mfunu mingi, nki lenda sadisa nge na kusala yo? (Bafil. 1:10) Nge lenda sonika bazina ya minunu ya kele na dibundu na beno mpi kutula kilumbu yina nge ta binga bo to ta tindila bo ba message. Nge lenda sonika mpi kilumbu yina nge ta kwenda kutala bo sambu nge vila ve.

15. Inki mambu baleke mpi minunu lenda sala na kimvuka?

¹⁵ Kana nge kele leke, kudiyangisa ve kana nge ke zaba ve nki nge lenda solula ti minunu to nki mambu nge lenda sala ti bo. Kansi, ta kaka kinduku ti bo. (Bing. 17:17) Baka ntangu ya kusolula ti bo na ntwala to na nima ya balukutakanu. Nge lenda yula mununu mosi verse ya Biblia yina yandi ke sepelaka ti yo mingi. Nge lenda lomba yandi mpi na kusonga nge kima mosi ya yandi salaka na kileke yina ke sekisaka yandi mingi ntangu yandi ke yibukaka yo. Nge lenda tala mpi ti yandi emisio ya JW Teledifizio^®. Diaka, nge lenda sala mpi mambu ya nkaka sambu na kusadisa minunu. Mu mbandu nge lenda sadisa bo na kusadila mbote ba-apareyi na bo to na kubaka mikanda na beto ya mpa na Internet. Mpangi-nkento Carol ke tuba nde: “Nge lenda sala ti minunu mambu yina nge ke zolaka kusala. Ata mono kele mununu, mono ke zolaka mpi kuwa ntomo ya luzingu. Mu mbandu, mono ke sepelaka kusumba bima, kudia mwa kima ti banduku mpi kubasika mwa fioti sambu na kutala bima ya kitoko yina Yehowa me salaka.” Mpangi-nkento Maira ke tuba nde: “Nduku na mono mosi kele ti bamvula 90 mpi mono kele ti bamvula 33. Kansi mono ke tudilaka yo nkutu ve dikebi sambu beto ke lutisaka bantangu ya mbote kibeni, mu mbandu beto ke talaka bavideo beto zole mpi beto ke bulaka masolo ya ke sekisaka. Kana beto ke kutana ti bampasi, beto ke sadisanaka.”

16. Sambu na nki yo kele mfunu mingi na kufidisa bampangi minunu na opitale?

¹⁶ Kwenda kufidisa bo na opitale. Ata nge me kwenda kufidisa mpangi mosi ya kele mununu na opitale, yo ta vanda mbote na kuvanda pana ti yandi sambu na kuzaba kana bo ke sansa yandi mbote mpi bo ke tudila yandi dikebi ya me fwana. (Yez. 1:17) Nge lenda sonika mpi mambu yina munganga ke songa yandi. Mpangi-nkento Ruth kele mununu mpi yandi ke tuba nde: “Mbala mingi, ntangu mono ke kwendaka na opitale mono mosi, minganga ke bakaka ve na valere mambu ya mono ke songaka bo. Bo ke songaka mono nde: ‘Nge muntu ke yindula nde nge ke bela, kansi nge ke bela ve.’ Yo yina, kana muntu ya nkaka me fidisa mono, bo ke tudilaka mono dikebi mingi. Mono ke pesa bampangi mersi mutindu bo ke fidisaka mono.”

17. Inki nge lenda sala sambu na kulonga nsangu ya mbote ti bampangi minunu?

¹⁷ Longa nsangu ya mbote ti bo. Bampangi minunu ya nkaka ke vandaka ve ti ngolo ya kulonga nsangu ya mbote nzo na nzo. Yo yina nge lenda longa ti mpangi mununu mosi nsangu ya mbote na shario. Nkutu, nge lenda natila yandi kiti sambu yandi vanda. Diaka, nge lenda nata longoki na nge ya Biblia na nzo na yandi sambu beno longuka ti yandi. Bankuluntu lenda yidika mambu sambu balukutakanu ya kulonga nsangu ya mbote kusalama na nzo ya bampangi yina kele minunu. Yehowa ke sepelaka ti mambu yonso yina beto ke salaka sambu na kumonisa bampangi minunu nde beto ke zolaka bo mpi ke zitisaka bo.​—Bing. 3:27; Bar. 12:10.

18. Inki beto ta tubila na disolo ya ke landa?

¹⁸ Na disolo yai, beto me mona nde Yehowa ke zolaka minunu mpi ke bakaka bo na valere. Beto yonso na dibundu ke landaka mpi mbandu ya Yehowa. Kuvanda mununu kele ve dimpa ti nguba, kansi Yehowa ta sadisa nge na kulanda kuvanda na kiese. (Nk. 37:25) Yo kele mfunu mingi na kuvila ve nde luzingu ya kuluta mbote kele na ntwala, kansi ve yai ya me tula. Bampangi na beto ya nkaka ke kebaka bampangi na bo ya me kuma minunu to mwana-fioti to mpi nduku na bo mosi ya ke bela. Inki lenda sadisa bo na kulanda kuvanda na kiese? Beto ta tubila yo na disolo ya ke landa.