Kupema na Bisika ya Mbote

NTANGU muntu ketuba, kupema na bisika ya mbote kevandaka mfunu. Dyambu yai kele kyeleka, yo vanda nde nge kesala diskure to nge kesolula ti muntu. Kana kupema ya mutindu yai kele ve, mambu ya muntu ketuba lenda wakana bonso kunguna-nguna olie yo vanda kutubila bangindu pwelele. Kupema na bisika ya mbote kesalaka nde mambu ya nge ketuba kuvanda pwelele. Nge lenda sadila yo mpi na mpila nde bangindu ya mfunu ya nge ketubila kubikala kimakulu na mabanza ya bantu.

Inki mutindu nge lenda zaba ntangu ya nge fwete pema? Kupema fwete zinga ntangu ikwa?

Kupema Sambu na Kuzitisa Bidimbu ya Kupemina. Bidimbu ya kupemina mekumaka kitini ya mfunu ya ndinga ya kusonika. Yo lenda songa nsuka ya nsa to ngyufula. Na bandinga yankaka, bo kesadilaka yo sambu na kumonisa mbote nde bangogo yina bo mesadila mekatuka na kisina yankaka. Bidimbu yankaka ya kupemina kemonisaka kuwakana yina kele na kati ya kitini mosi ya nsa ti bitini yankaka. Muntu yina ketanga na nsi ya ntima lenda mona bidimbu ya kupemina. Kansi ntangu yandi ketanga na ndinga ya ngolo sambu na mambote ya bantu yankaka, ndinga na yandi fwete basisa ntendula ya konso kidimbu ya kupemina yina kele na mambu ya yandi ketanga. (Sambu na kuzaba mambu yankaka, tala Dilongi ya 1, “Kutanga Kukonda Kifu.”) Kukonda kupema na bisika yina bidimbu ya kupemina kelomba yo, lenda sala nde bantu yankaka kumona mpasi na kubakisa mambu ya nge ketanga to nge lenda soba ntendula ya mambu yina nge ketanga.

Katula bidimbu ya kupemina, kima yankaka ya kemonisaka bisika ya mbote ya kupema kele mutindu bangindu kelandana na nsa. Mizisie mosi ya mezabanaka mingi kutubaka nde: “Mu kebulaka ve banoti mbote kuluta bantu mingi ya kebulaka piano. Kansi kima kemonisaka nde muntu mezaba mbote kubula piano kele mutindu yandi kepema na kati ya banoti.” Yo kele mpi kiteso mosi ti kutuba. Kupema na bisika ya mbote tayika kitoko mpi ntendula na malongi ya nge bongisaka mbote.

Ntangu nge kekudibongisa na kutanga na meso ya bantu, nge lenda tula bidimbu na mukanda yina nge tasadila sambu na kutanga. Tenda mwa kikokila mosi ya kutelama kisika ya nge tapema fyoti. Sadila bikokila zole ya kutelama mpi tula mpwasa ya fyoti na kati na yo sambu na kumonisa kisika nge tapema mwa ntangu ya nda. Kana nge mona nde bangogo yankaka kele mpasi sambu na nge mpi nge kepema mbala na mbala na bisika ya mbi, tula kidimbu ti kilapi kimate sambu na kuvukisa bangogo yina ya mpasi. Na nima, tanga nsa yina banda na luyantiku tii na nsuka. Mitubi mingi ya kele ti eksperiansi kesalaka mutindu yai.

Mbala mingi, kupema na masolo ya konso kilumbu kevandaka mpasi ve sambu nge kezabaka bangindu ya nge kezola kutuba. Kansi, kana nge kele ti kikalulu ya mbi ya kupema mbala na mbala na bisika yonso kukonda kuzitisa kupema yina ngindu ya nge ketubila kelomba, mambu ya nge ketuba takonda ngolo mpi yo tavanda ve pwelele. Bo mepesa bangindu sambu na kutomisa dyambu yai na Dilongi ya 4, “Kutuba Kukonda Mpasi.”

Kupema Sambu na Kuluta na Ngindu Yankaka. Kana nge memanisa ngindu mosi ya mfunu sambu na kuluta na ngindu yankaka, kupema lenda pesa bawi na nge ntangu ya kuyindula, ya kusoba mabanza na bo, ya kuzaba nde beno kekwenda na ndambu yankaka, mpi kubakisa mbotembote ngindu yina kelanda. Yo kele mfunu na kupema kana nge kezola kuluta na ngindu yankaka kaka mutindu nge kekulumusaka vitesi kana nge kebaluka na kinkonko ya balabala mosi sambu na kukota na balabala yankaka.

Kikuma yankaka ya kesalaka nde mitubi mingi kuluta nswalunswalu na ngindu yankaka kukonda kupema kele nde bo kesosaka kutubila malongi mingi kuluta. Bankaka ketubaka mutindu yai konso kilumbu. Mbala yankaka, bantu yonso ketubaka mutindu mosi na kisika ya bo kezingaka. Ata mpidina, yo kebongisaka ve mutindu muntu kelongaka. Kana nge kezola kutuba kima mosi ya mefwana nde bantu kuwa mpi kuyibuka, baka ntangu ya kufwana sambu na kutuba yo pwelele. Kuvila ve nde kupema kele mfunu mingi sambu bangindu ya nge ketuba na diskure na nge kuvanda pwelele.

Kana nge tasadila pula sambu na kusala diskure na nge, nge fwete yidika malongi na nge na mpila nde bisika yina nge tapema na ntwala ya kuluta na ngindu yankaka ya mfunu kumonana pwelele. Kana nge tatanga diskure yina mambu yonso kele ya kusonika, tula bidimbu na bisika yina ngindu mosi ya mfunu mesuka mpi ngindu yankaka ya mfunu meyantika.

Mbala mingi, kupema sambu na kuluta na ngindu yankaka kevandaka nda kuluta kupema sambu na kuzitisa bidimbu ya kupemina; kansi, yo fwete vanda ve nda kuluta mingi kana ve diskure na nge tazengana bitini-bitini. Kana kupema na nge kele nda mingi, yo tapesa ngindu nde nge kudibongisaka mbote ve mpi nge kesosa kima ya kutuba.

Kupema Sambu na Kunyata Ngindu. Kupema sambu na kunyata ngindu kebendaka mbala mingi dikebi, disongidila, bo ketulaka yo na ntwala to na nima ya nsa to ya ngyufula yina muntu ketubaka ti ngolo mingi. Kupema ya mutindu yai kepesaka bawi ntangu ya kuyindula mambu yina muntu mekatuka kutuba, to yo kepesaka bo mpusa ya kuvingila mambu yina talanda. Yonso zole kele ve kiteso mosi. Pona metode ya mbote ya nge tasadila. Kansi, kuvila ve nde kupema sambu na kunyata ngindu fwete sadilama kaka sambu na mabanza ya mfunu. Kana ve, bansa yango tavidisa mfunu na yo.

Ntangu Yezu kutangaka na ndinga ya ngolo Masonuku na sinagoga ya Nazareti, yandi sadilaka kupema na mutindu mosi ya mbote. Ntete, yandi tangaka mambu yina kutubilaka kisalu ya yandi kwisaka kusala na rulo ya profete Yezaya. Kansi, na ntwala ya kumonisa kulungana na yo, yandi kangisaka rulo, yandi vutulaka yo na nsadi, ebuna yandi fongaka. Na nima, ntangu bantu yonso yina kuvandaka na sinagoga yantikaka kutala yandi, yandi tubaka nde: “Mambu yai ya bo sonikaka na Mukanda ya Nzambi, yo me lunga bubu, awa ya beno me wa yo.”—Luka 4:16-21.

Kupema Kana Mambu Yankaka Kelomba Yo. Bantangu yankaka makelele lenda pusa nge na kupema ntangu nge kesala disolo. Mazu ya kaminyo ya keluta to ya mwana yina kedila lenda lomba nde nge zenga disolo ti muntu yina nge mekutana ti yandi na kisalu ya bilanga. Kana makelele kele ya ngolo ve na kisika ya lukutakanu, nge lenda matisa volime ya ndinga mpi kulanda na kutuba. Kansi kana makelele kele ya ngolo mpi yo kelanda, nge fwete pema. Kana ve bawi tawa ve mambu ya nge ketuba. Yo yina, sadila kupema mbotembote na mpila nde bawi na nge kubaka mambote ya mambu ya kitoko ya nge kezola kusonga bo.

Kupema Sambu na Kubikila Muntu Ntangu ya Kupesa Mvutu. Ata nge kesala disolo ya kelomba ve nde bawi kupesa mvutu, yo kele mfunu na kubikila bawi ntangu ya kupesa mvutu na mabanza. Kana nge keyula bangyufula yina fwete nata bawi na kuyindula kansi nge kepema ve ntangu ya kufwana, bangyufula yango tavidisa valere na yo.

Ya kyeleka, kupema kele kaka ve mfunu ntangu beto ketubaka na estrade, kansi yo kele mpi mfunu ntangu beto ketelaka bankaka kimbangi. Bantu yankaka kepemaka ve. Kana nge mpi kemonaka mpasi na kupema, sala ngolo na kukuna kikalulu yai ya mutubi. Nge tatomisa mutindu na nge ya kusolula ti bantu yankaka mpi kisalu na nge ya bilanga. Kupema kele kuyambula kutuba mwa ntangu fyoti, mpi bantu ketubaka na masonga yonso nde kuyambula kutuba kekabisaka, keyikaka ngolo, kebendaka dikebi, mpi kepemisaka dikutu.

Kusolula konso kilumbu ti bantu ketendula kutuba mpi kuwa mabanza ya muntu mosi to ya bantu mingi. Bantu yankaka tawidikila nge kukonda mpasi kana nge kewa mpi ketula dikebi na mambu ya bo ketuba. Yo kelomba nde nge pema ntangu ya kufwana sambu na kubikila bo ntangu ya kutuba.

Na kisalu ya bilanga, beto ketaka kimbangi ya mbote kana beto kesala yo bonso disolo. Na nima ya kupesana mbote, Bambangi mingi kemonaka mbote na kuzabisa ntu-dyambu ya disolo na bo mpi na nima bo keyulaka ngyufula mosi. Bo kepemaka sambu na kupesa muntu yango ntangu ya kupesa mvutu, mpi na nima bo kendimaka mambu ya muntu yango metuba. Na ntangu bo kesolula, mbala mingi bo lenda bikila muntu yango ntangu sambu yandi pesa ngindu na yandi. Bo kezabaka nde bo lenda sadisa mbote muntu yango kana bo zaba ngindu na yandi na disolo ya bo ketadila.—Bing. 20:5.

Ya kyeleka, bantu yonso ve tandima na kupesa mvutu na bangyufula na mutindu ya mbote. Kansi yo pimisaka ve Yezu na kupema ntangu ya nda sambu na kubikila ata bambeni na yandi ntangu ya kutuba. (Mar. 3:1-5) Kubikila muntu yankaka ntangu ya kutuba tasyamisa yandi na kuyindula, mpi yo lenda nata yandi na kutuba mambu yina kele na ntima na yandi. Ya kyeleka, mosi na kati ya balukanu ya kisalu na beto ya kusamuna kele kusimba ntima ya bantu na nsadisa ya mambu yina kekatuka na Ndinga ya Nzambi yina bo fwete sadila sambu na kubaka badesizio.—Baeb. 4:12.

Kusadila mbote kupema na kisalu na beto ya kusamuna kele kumonisa mayele. Kana nge kepema na mutindu ya mbote, yo tasadisa nge na kumonisa bangindu na nge pwelele mpi bantu tavila yo nswalu ve.