Onania Wĩtĩkio Tua Matua ma Ũũgĩ!

1. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Kaini atue itua rĩũru na moimĩrĩro maarĩ marĩkũ?

KAINI nĩ aabataraga gũtua itua: Age kũrũmĩrĩra merirĩria make ma wĩhia, kana amarũmĩrĩre. Itua o rĩothe angĩatuire nĩ rĩngĩarĩ na moimĩrĩro mangĩahutirie ũtũũro wake wothe. Nĩ ũĩ itua rĩrĩa Kaini aatũire, na rĩtiarĩ rĩega. Itua rĩake rĩatũmire mũrũ wa nyina Habili orũo nĩ muoyo wake. Ningĩ itua rĩu nĩ rĩahutirie ũkuruhanu wake hamwe na Mũũmbi wake.—Kĩam. 4:3-16.

2. Kũhota gũtua matua mega nĩ kwa bata nĩkĩ?

² O na ithuĩ nĩ tũbataraga gũtua matua. Matua mamwe tũtuaga ũtũũro-inĩ makoragwo marĩ maritũ na mangĩ ti maritũ mũno. O na kũrĩ ũguo matua maingĩ marĩa tũtuaga nĩ matũhutagia na njĩra nene mũno. Nĩ ũndũ ũcio, kũhota gũtua matua mega no gũtũteithie na gĩkĩro kĩna tũkorũo na ũtũũro mwega ũrĩ na thayũ, handũ ha ũtũũro ũiyũire mathĩna, mĩtangĩko, na gũkua ngoro.—Thim. 14:8.

3. (a) Twagĩrĩirũo gũkorũo na wĩtĩkio harĩ kĩĩ nĩguo tũtue matua ma ũũgĩ? (b) Nĩ ciũria irĩkũ tũkwarĩrĩria?

³ Nĩ kĩĩ kĩrĩtũteithagia gũtuaga matua mega? Hatarĩ nganja tũrabatara gũkorũo na wĩtĩkio harĩ Ngai, tũtarĩ na nganja atĩ arĩ na wendi na ũhoti wa gũtũteithia tũkorũo tũrĩ ogĩ. Ningĩ nĩ tũrabatara gũkorũo na wĩtĩkio harĩ Kiugo kĩa Ngai na njĩra yake ya gwĩka maũndũ na twĩhoke ũtaaro wake ũrĩa aandĩkithirie kũgerera roho wake. (Thoma Jakubu 1:5-8.) O ũrĩa tũrakuhĩrĩria Jehova na tũkenda Kiugo gĩake, noguo twĩhokaga matua make. Na njĩra ĩyo tũkũragia mũtugo wa kwambaga gũcaria ũtaaro wa Kiugo kĩa Ngai tũtanatua matua. No tũngĩagagĩria atĩa ũhoti witũ wa gũtua matua? Na rĩrĩa twatua itua-rĩ, nĩ kuuga atĩ tũtingĩcenjia itua rĩu o na kũngĩthiĩ atĩa?

NĨ TŨBATARAGA GŨTUA MATUA ŨTŨŨRO-INĨ

4. Nĩ itua rĩrĩkũ Adamu aabataraga gũtua na moimĩrĩro maarĩ marĩkũ?

⁴ Kuuma rĩrĩa mũndũ ombirũo, andũ othe nĩ makoretwo makĩbatara gũtua matua ma bata. Adamu nĩ aabataraga gũtua kana egũthikĩrĩria Mũũmbi wake kana egũthikĩrĩria Hawa. O na gũtuĩka nĩ eehaarĩirie gũtua itua-rĩ, wonaga itua rĩrĩa aatuire rĩhaana atĩa? Mũtumia wake ũrĩa wahĩtithĩtio, nĩ aatũmire atue itua rĩũru mũno, rĩrĩa rĩatũmire orũo nĩ ũtũũro kũu Paradiso na thutha-inĩ agĩkua. Na kĩu kĩarĩ o kĩambĩrĩria kĩa moimĩrĩro moru ma itua rĩu aatuire. O na mahinda-inĩ maya no tũranyamarĩka nĩ ũndũ wa itua rĩũru rĩa Adamu.

5. Tũbatiĩ gũkorũo na mawoni marĩkũ ũhoro-inĩ wĩgiĩ gũtua matua?

⁵ Andũ amwe no mecirie atĩ ũtũũro no ũkorũo ũrĩ mwega korũo tũtibataraga gũtua matua. Hihi we nĩguo wonaga? Ririkana atĩ Jehova ndombire andũ mahaana macini, matarĩ na ũhoti wa gwĩciria kana gũtua matua. Bibilia nĩ ĩtũrutaga gũtua matua mega. O na gũtuĩka Jehova nĩ endaga tũtue matua, ndekaga ũguo atĩ nĩ getha tuone moimĩrĩro moru. Ta wĩcirie maũndũ mamwe monanagia ũguo.

6, 7. Nĩ itua rĩrĩkũ Aisiraeli maabataraga gũtua, na nĩkĩ ndwarĩ ũndũ mũhũthũ harĩ o gũtua itua rĩa ũũgĩ? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

⁶ Rĩrĩa Aisiraeli megwatĩire Bũrũri wa Kĩĩranĩro, maarĩ na itua rĩa bata maabataraga gũtua: Gũthathaiya Jehova kana ngai ingĩ. (Thoma Joshua 24:15.) Ũcio no woneke ta warĩ ũndũ mũhũthũ gũtua, ĩndĩ muoyo wao wehocetie harĩ itua rĩrĩa mangĩatuire. Maita maingĩ hĩndĩ ya Atiirĩrĩri Bũrũri, Aisiraeli nĩ maatuaga matua matarĩ ma ũũgĩ. Nĩ maatiganĩirie Jehova na makĩambĩrĩria gũthathaiya ngai cia maheeni. (Atiir. 2:3, 11-23) Ningĩ ta wĩcirie hĩndĩ ĩngĩ thutha ũcio andũ a Ngai maabataraga gũtua itua. Mũnabii Elija nĩ aamataarĩirie wega biũ itua rĩrĩa rĩarĩ mbere yao; Mathuure gũtungatĩra Jehova, kana Baali. (1 Ath. 18:21) Elija nĩ aameerire cara-rũkũ atĩ matiekaga wega nĩ ũndũ wa gũthangania kwao. No wĩcirie atĩ rĩu rĩarĩ itua ihũthũ tondũ hĩndĩ ciothe nĩ ũndũ wa ũũgĩ gũtungatĩra Jehova. Ma nĩ atĩ, mũndũ wonaga maũndũ na njĩra njega ndangĩagucĩrĩirio gũthathaiya Baali kana o na kwĩnyitithania na ngai ĩyo ya maheeni. O na kũrĩ ũguo Aisiraeli acio no ‘mahindĩte magĩthanganĩria njĩra igĩrĩ.’ No Elija aamekĩrire ngoro mathuure njĩra ĩrĩa njega ya ũthathaiya, kwoguo mathathaiye Jehova.

⁷ Kwahoteka warĩ ũndũ mũritũ nĩkĩ harĩ Aisiraeli acio gũtua itua rĩa ũũgĩ? Ũndũ wa mbere nĩ atĩ, wĩtĩkio wao harĩ Jehova nĩ wathirĩte na nĩ maaregete kũmũthikĩrĩria. Matiathondekete mũthingi mwega wa ũmenyo wa ma kana wĩgiĩ ũũgĩ ũrĩa uumaga kũrĩ Jehova, na makĩria matiamwĩhokete. Gwĩka maũndũ kũringana na ũmenyo wa ma nĩ kũngĩamateithirie gũtua matua ma ũũgĩ. (Thab. 25:12) Makĩria ma ũguo, nĩ metĩkĩrĩtie andũ angĩ mamathũkie kana o na mamatuagĩre matua. Andũ arĩa maarĩ bũrũri-inĩ ũcio matathathayagia Jehova maarĩ na ũgucania mũũru harĩ mwĩcirĩrie wa Aisiraeli, na magĩtũma Aisiraeli mamarũmĩrĩre. Mĩaka mĩingĩ mbere ĩyo, Jehova nĩ aamaheete mũkaana atĩ ũndũ ta ũcio no wĩkĩke.—Tham. 23:2.

HIHI ANDŨ ANGĨ NĨ MAGĨRĨIRŨO GŨTŨTUĨRA MATUA?

8. Nĩ ũndũ ũrĩkũ wa bata twĩrutaga wĩgiĩ gũtua matua kuumana na Aisiraeli?

⁸ Ngerekano icio igwetetwo ibungo-inĩ icio, irĩ na ũrutani harĩ ithuĩ. O mũndũ nĩwe ũrĩ na itemi rĩa gwĩtuĩra matua, na matua marĩa mega na ma ũũgĩ nĩ marĩa mũndũ atuaga akĩhũthĩra ũmenyo wĩhocetie harĩ ũtaaro ũrĩa ũrĩ Maandĩko-inĩ. Rĩandĩko rĩa Agalatia 6:5 rĩtũririkanagia ũũ: “O mũndũ arĩkuuaga mũrigo wake mwene.” Tũtiagĩrĩirũo kũreka andũ arĩa angĩ matũtuagĩre matua. Handũ ha ũguo, twagĩrĩirũo kwĩruta tũmenye maũndũ marĩa mega maitho-inĩ ma Ngai na tũthuure kũmeka.

9. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa ũgwati gwĩtĩkĩria andũ angĩ matũtuagĩre matua?

⁹ Hihi nĩ na njĩra ĩrĩkũ tũngĩgũa ũgwati-inĩ wa gwĩtĩkagĩria andũ angĩ matũtuĩre matua? Kũhatĩkwo nĩ andũ a rika ritũ no gũtũme tũtue matua moru. (Thim. 1:10, 15) O na kũrĩ ũguo, nĩ itemi ritũ kũrũmĩrĩra thamiri itũ ĩrĩa ĩmenyeretio nĩ Bibilia, o na tũngĩtindĩkĩrĩrio atĩa nĩ andũ arĩa angĩ. Kaingĩ rĩrĩa twetĩkĩra andũ angĩ matũtuĩre matua, tũkoragwo tũgĩthuura ‘kũmarũmĩrĩra’ (New World Translation). O na rĩu no itua, ĩndĩ no rĩtũrehere ũgwati.

10. Mũtũmwo Paulo aaheire Akristiano a Galatia mũkaana wĩgiĩ ũndũ ũrĩkũ?

¹⁰ Mũtũmwo Paulo nĩ aateithirie Akristiano a Galatia kuona ũgwati wa gwĩtĩkagĩria andũ angĩ mamatuagĩre matua. (Thoma Agalatia 4:17.) Andũ amwe kĩũngano-inĩ nĩ meendaga gũtuagĩra arĩa angĩ matua nĩ getha mameheranie na atũmwo. Meekaga ũguo nĩkĩ? Andũ acio meeyendete, maakoragwo makĩyethera igweta. Maagararaga mĩhaka na matiatĩaga wĩyathi wa Akristiano arĩa angĩ wa gwĩtuagĩra matua.

11. Tũngĩteithĩrĩria andũ arĩa angĩ atĩa magĩĩtuĩra matua mao?

¹¹ Mũtũmwo Paulo nĩ aigire kĩonereria kĩega ũhoro-inĩ wĩgiĩ gũtĩa wĩyathi wa gwĩthuurĩra wa Akristiano arĩa angĩ. (Thoma 2 Akorintho 1:24.) Mahinda-inĩ maya, athuri a kĩũngano magĩrĩirũo kũrũmĩrĩra kĩonereria kĩa mũtũmwo Paulo rĩrĩa maraheana ũtaaro wĩgiĩ matua ma mũndũ kĩũmbe. Nĩ makenagĩra kwarĩrĩria ũhoro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Bibilia na Akristiano arĩa angĩ marĩ rũũru-inĩ rwao. O na kũrĩ ũguo, athuri nĩ memenyagĩrĩra mũno nĩguo matigatuĩre aarĩ na ariũ a Ithe witũ matua. Ũndũ ũcio nĩ wa ũũgĩ tondũ metuĩra matua, no o marĩhiũranagia na moimĩrĩro ma matua macio. Ũndũ ũrĩa wa bata tũreruta nĩ atĩ: No tũteithie arĩa angĩ na tũmonie motaaro ma Bibilia marĩa mangĩhũthĩra. No o mũndũ nĩwe ũrĩ na kĩhooto na itemi rĩa gwĩtuĩra matua make. Rĩrĩa mũndũ eka ũguo na njĩra ya ũũgĩ, nĩ agunĩkaga. Twagĩrĩirũo gwĩthema gwĩciria atĩ tũrĩ na rũtha rwa gũtuagĩra aarĩ na ariũ a Ithe witũ matua.

GŨTUA MATUA RĨRĨA TŨRAKARĨTE KANA TŨKUĨTE NGORO

12, 13. Nĩkĩ ti ũndũ wa ũũgĩ kũrũmĩrĩra ngoro citũ rĩrĩa tũrakarĩte kana tũkuĩte ngoro?

¹² Ũndũ ũmwe ũĩkaine mũno na ũcokagĩrũo kaingĩ nĩ: Rũmĩrĩra ngoro yaku. Ĩndĩ gwĩka ũguo no gũkorũo kũrĩ ũgwati. Na ningĩ ũcio ti ũndũ ũratwarana na Maandĩko. Bibilia nĩ ĩtwĩraga tũtigatongorio nĩ ũrĩa tũraigua kana ngoro citũ itarĩ nginyanĩru, rĩrĩa tũratua matua. (Thim. 28:26) Na nĩ kũrĩ ngerekano nyingĩ cia Bibilia cionanagia moimĩrĩro moru ma mũndũ gũtongorio nĩ ngoro. Thĩna mũnene nĩ atĩ, harĩ andũ matarĩ akinyanĩru, “ngoro ya mũndũ nĩĩhenanagia gũkĩra ciũmbe iria ingĩ ciothe, nayo ĩtũire ĩthugundaga maũndũ ma waganu.” (Jer. 3:17; 13:10; 17:9; 1 Ath. 11:9) Kwoguo-rĩ, moimĩrĩro mangĩkorũo marĩ marĩkũ tũngĩrũmĩrĩra ngoro citũ?

¹³ Harĩ Mũkristiano, ngoro nĩ ya bata tondũ twathĩtwo twende Jehova na ngoro itũ yothe na twende mũndũ ũrĩa ũngĩ o ta ũrĩa twĩyendete. (Mat. 22:37-39) O na kũrĩ ũguo, Maandĩko marĩa magwetetwo kĩbungo-inĩ kĩrĩa kĩrĩ mbere maronania ũgwati wa kũreka ũrĩa tũraigua, hihi ta rĩrĩa tũrakarĩte kana tũkuĩte ngoro, ũtongorie mwĩcirĩrie witũ na ciĩko citũ. Kwa ngerekano, kũngĩthiĩ atĩa tũngĩtua matua rĩrĩa tũrakarĩte? Angĩkorũo twanekora tũgĩka ũguo, hatarĩ nganja nĩ tũĩ ũrĩa kũngĩthiĩ. (Thim. 14:17; 29:22) Kana hihi no tũhote gũtua matua ma ũũgĩ rĩrĩa tũkuĩte ngoro? (Ndar. 32:6-12; Thim. 24:10) Ririkana atĩ Kiugo kĩa Ngai kĩonanagia atĩ nĩ ũndũ wa ũũgĩ gũtuĩka “ngombo ya watho wa Ngai.” (Rom. 7:25) Hatarĩ nganja, nĩ ũndũ mũhũthũ twĩkore tũkĩheenererio tũngĩreka ũrĩa tũraigua ũtũtongorie rĩrĩa tũratua matua ma bata.

RĨRĨA ARĨ ŨNDŨ WA ŨŨGĨ GŨCENJIA MECIRIA

14. Tũĩ atĩa atĩ rĩmwe na rĩmwe nĩ ũndũ mwagĩrĩru mũndũ gũcenjia matua make?

¹⁴ Nĩ tũbataraga gũtua matua ma ũũgĩ. O na kũrĩ ũguo, ti kuuga atĩ tũtingĩcenjia itua rĩrĩa tũtuĩte. Nĩ kũrĩ mahinda tũngĩbatara gwĩciria kerĩ ũndũ-inĩ mũna na hihi tũcenjie itua ritũ. Ta wĩcirie ũrĩa Jehova aahiũranirie na andũ a Nineve matukũ-inĩ ma Jona. “Nake Ngai akĩona ciĩko ciao atĩ nĩmaathengeire mĩthiĩre yao mĩũru; ningĩ Ngai agĩkĩĩricũkwo agĩtiga ũũru ũrĩa oigĩte ekũmeka; na ndaigana kũwĩka.” (Jona 3:10) Thutha wa kuona ũrĩa andũ a Nineve meeririre na magĩcenjia mwerekera wao, Jehova nĩ aagarũrire itua rĩake. Na njĩra ĩyo akĩonania ũigananĩru, wĩnyihia, na ũcayanĩri. Ningĩ ngũrani na andũ aingĩ, Jehova ndarekaga marakara matongorie makinya marĩa ekuoya.

15. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma rĩmwe na rĩmwe tũcenjie matua maitũ?

¹⁵ Rĩmwe na rĩmwe no ũkorũo ũrĩ ũndũ mwagĩrĩru gwĩciria rĩngĩ ũhoro wa itua tũtuĩte. No gũkorũo hihi maũndũ maitũ nĩ macenjetie. Jehova nĩ aacenjagia matua make rĩmwe rĩrĩa maũndũ magarũrũka. (1 Ath. 21:20, 21, 27-29; 2 Ath. 20:1-5) Kana hihi no tũmenye ũndũ tũtaroĩ na kwoguo hagĩe na gĩtũmi kĩega gĩa gũcenjia matua maitũ. Mũthamaki Daudi nĩ aahetwo ũhoro warĩ na mahĩtia wĩgiĩ Mefiboshethu, ũrĩa waciarĩtwo nĩ mũrũ wa Saulu. Thutha-inĩ rĩrĩa Daudi aakinyĩirio ũhoro wa ma, nĩ aagarũrire itua rĩake. (2 Sam. 16:3, 4; 19:24-29) Rĩmwe no ũkorũo ũrĩ ũndũ wa ũũgĩ o na ithuĩ gwĩka ũguo.

16. (a) Nĩ maũndũ marĩkũ mangĩtũteithia nĩguo tũtue matua ma ũũgĩ? (b) Twagĩrĩire kuona atĩa matua ma ihinda ihĩtũku na nĩkĩ?

¹⁶ Kiugo kĩa Ngai gĩtwĩraga tũtikahiũhe rĩrĩa tũrenda gũtua itua rĩa bata. (Thim. 21:5) Rĩrĩa tuoya mahinda gwĩcũrania maũndũ mothe makonainie na itua rĩna, nĩ ũhũthũ twĩkore tũgĩtua itua rĩkũgaacĩra. (1 Thes. 5:21) Mbere ya gũtua nĩ makinya marĩkũ ekuoya, kĩongo kĩa famĩlĩ nĩ agĩrĩirũo kuoya mahinda gũthuthuria Maandĩko na mabuku ma Gĩkristiano, o hamwe na gwĩciria mawoni ma arĩa angĩ famĩlĩ-inĩ. Ririkana atĩ Ngai nĩ eerire Iburahimu athikĩrĩrie mũtumia wake. (Kĩam. 21:9-12) Athuri a kĩũngano o nao nĩ magĩrĩirũo kuoya mahinda gwĩka ũthuthuria. Na mangĩkorũo marĩ na ũigananĩru, na wĩnyihia, matigwĩtigĩra ũrĩa mangĩonwo mangĩcenjia itua rĩao rĩrĩa ũndũ mwerũ wĩgiĩ ũhoro mũna woimĩra. Magĩrĩirũo gũkorũo mehaarĩirie gũcenjia mwĩcirĩrie wao na matua mao rĩrĩa hagĩrĩire, na ithuothe twagĩrĩire kwĩgerekania nao ũndũ-inĩ ũcio. Ũndũ ũcio no ũrehe thayũ na ũrũmwe thĩinĩ wa kĩũngano.—Atũm. 6:1-4.

THINGATA MATUA MAKU

17. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia nĩguo tũgaacĩre tũgĩtua matua?

¹⁷ Matua mamwe makoragwo marĩ maritũ gũkĩra marĩa mangĩ. Matua marĩa maritũ nĩ mabataraga gwĩcirio makĩria na njĩra ya mahoya, na ũndũ ũcio no woe ihinda. Akristiano amwe nĩ mabataraga gũtua itua rĩa kana nĩ mekũingĩra kĩhiko-inĩ na hihi nũ mangĩhikania nake. Itua rĩngĩ rĩa gwĩcirio na ũritũ na rĩkoragwo na irathimo nyingĩ rĩgiĩ ũrĩa na rĩrĩa mũndũ angĩambĩrĩria ũtungata wa mahinda mothe. Maũndũ-inĩ ta macio, nĩ ũndũ wa bata mũndũ akorũo na ma biũ atĩ Jehova no ahote na nĩ aheanaga ũtongoria wa ũũgĩ. (Thim. 1:5) Kwoguo, nĩ ũndũ wa bata kuona Bibilia ĩrĩ yo kĩhumo kĩa ũtaaro ũrĩa mwega biũ na gwetha ũtongoria wa Jehova kũgerera mahoya. Ningĩ ririkana atĩ Jehova no atũteithie tũkũrie ngumo iria irabatarania nĩguo tũtue matua maratwarana na wendi wake. Rĩrĩa tũrabatara gũtua itua rĩa bata, nĩ wega kwĩyũragia ũũ: ‘Itua rĩrĩ nĩ rĩkuonania wendo wakwa harĩ Jehova? Nĩ rĩkũrehe gĩkeno na thayũ famĩlĩ-inĩ yakwa? Nĩ rĩkuonania atĩ nĩ ndĩ ũkirĩrĩria na tha?’

18. Jehova erĩgagĩrĩra tũtue matua maitũ nĩkĩ?

¹⁸ Jehova ndatũtindĩkagĩrĩria tũmwende na tũmũtungatĩre. Rĩu nĩ itua ritũ. Tondũ nĩ atũheete wĩyathi wa gwĩthuurĩra nĩ atĩaga itemi ritũ rĩa ‘gwĩthuurĩra’ kana nĩ tũkũmũtungatĩra. (Josh. 24:15; Koh. 5:4) No nĩ erĩgagĩrĩra tũhingie matua maitũ tũkĩhũthĩra ũtaaro ũrĩa atũheete. Wĩtĩkio harĩ njĩra cia Jehova cia gwĩka maũndũ na harĩ motaaro marĩa atũheaga, no ũtũteithie gũtua matua ma ũũgĩ na tuonanie atĩ tũrĩ arũngĩrĩru njĩra-inĩ citũ ciothe.—Jak. 1:5-8; 4:8.