Milongi Phala o Yônge, Ukexilu wa Ukidistá ni Ukunji Wetu
13-19 YA KASAMANU
O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | DIMATEKENU 31
“Jakobo ni Labano a te Kikutu Kya Paze”
(Dimatekenu 31:44-46) Ndoko, zá tu te kikutu ni eme ni eye; ki kale umbangi bhu kaxi k’ami-eme ni eye. 45 Jakobo anga u kwata ditadi, hé u d’imika mú kala philadi. 46 Jakobo anga u ambela phange jê, wixi: Bhongolokenu mátadi; anga a kwata matádi a bhanga lumu, anga a dila bhenyobho ku thandu dyê.
it-2 173 §8
Ngalede
Mu kubatula o maka ni kutululuka kwoso, Jakobo ni Labano a bhange kikutu mudyâ. Mu kiki, Jakobo wemika philadi ya ditadi yu wa tumina o “jiphange” jê kwimika mvumbu ya matadi nange yedile kala meza, bhwene bhwa dila o sata ya kikutu. Labano wa bhana o dijina ku kididi kiki kya “Jingale-Sahadiwutha,” mu dimi dya Alamayiku (Sírio), Jakobo wa bhana o dijina “Ngalede,” mu dimi dya Hebalayiku. Labano anga u zwela, wixi: ‘Lumu yiyi mba o mvumbu [Heb., gal] i kale mbangi [Heb., ʽedh] bhu kaxi kami ni eye, mu kizuwa kya lelu.’ (Di 31:44-48) O mvumbu ya matadi (ni philadi ya matadi) yexile umbangi phala oso a kexile mu bhita bhenyobho. Kala ki zwela o velusu 49, “o Mizpah (Torre de Vigia) [Heb, mits·pahʹ],” ilondekesa kwila o Jakobo ni Labano a dikanena kukala ni paze mudyâ ni miji yâ. (Di 31:50-53) Mu kubhita thembu o matadi a kexile mu sidivila we kala jimbangi.—Jos 4:4-7; 24:25-27.
(Dimatekenu 31:47-50) O mvumbu yenyoyo Labano anga u ixana, wixi: Jingale-Sahadiwutha o Jakobo-phe wa ixana wixi: Ngalede. 48 Labano anga u zwela, wixi: Lumu yiyi i kale mbangi bhu kaxi kami ni eye, kizuwa kya lelu. kyene kya ixanena dijina dya Ngalede, 49 a ixana we, exi: Mizpah, kuma wambe, wixi: Jihova a tu lange ni eme ni eye, kyoso ki tu di sandula makanga. 50 Eye ku uya, ki wa ká tatesa an’ami a ahatu, ki wa ká xa an’ami mú bhenga dingi ahatu amukwá, bhabha-phe ki bhwala dingi dilemba wala ni etu; yala-ze, Nzambi a kale mbangi bhu kaxi kami’eme ni eye.
it-3 728 §9
Mizpah mba Torre de Vigia
Jakobo wemika philadi ya ditadi yu wa ixana “Ngalede” (ilombolola “mvumbu mba ditumbu dya umbangi”) ni “Mizpah mba Torre de Vigia.” Labano wambe: “Jihova a tu lange ni eme ni eye, kyoso ki tu di sandula makanga.” (Di 31:45-49) O mvumbu yiyi ya kexile mu londekesa kwila Jihova wa kexile mu mona se Jakobo ni Labano eji kumbidila mwene o kikutu kya paze kyate.
(Dimatekenu 31:51-53) Labano anga u ambela dingi Jakobo, wixi: Wa mono-ze o lumu yiyi, wa mono-ze o philadi yiyi i ng’emika bhu káxi kami’eme ni eye? 52 O lumu yiyi i kale mbangi, philadi yiyi i kale mbangi, kuma eme hádya ki ngi somboka o lumu yiyi, eye we ku somboka o lumu yiyi ni philadi yiyi, mu ku di bhanga kyayibha. 53 Nzambi ya Mbalahamu, Nzambi ya Naholo, Nzambi ya tat’â, a tu tetulule mudyetu. Jakobo anga u loka mu woma wa tat’â Izake.
Tokwesa o Milongi ya Nzambi
(Dimatekenu 31:19) Kyenyiki-phe kuma Labano ku bhata kala-ku, wayi mû bhuta o jimbudi jé, Lakele u nyana o iteka ya tokala m’onzo ya tat’â.
it-3 693 §8
Iteka ya Mahamba a Mwiji
O akwa kusota o ima koxi a mavu ku Mezopotamya ni ku jimbanza ja zukamene a londekesa kwila, o iteka ya mahamba a mwiji yeji xala ni yó weji tambula o undundu wa mwiji. O kadibaya kasange mu mbanza ya Nuzi, kambe kwila o kutambula o iteka ya mahamba a mwiji, sayi ithangana eji tena kubhana ufolo ku holome n’aye mu inzo ya kufudisa phala kubhinga o jimbote ja ukowê wa diyala wafu. (Textos Antigos do Oriente Próximo, editado por J. Pritchard, 1974, pp. 219, 220, e n 51) Nange kyene kya bhangesa Lakele kusweka o mahamba a tat’ê mukonda dya kunganala Jakobo, mwadi’wê. (sokesa ni divulu dya Dimatekenu 31:14-16.) O valolo ya iteka ya mahamba a mwiji ya lungu ni nanyi weji lundula o ima, a ilondekesa we kyoso Labano kya mesenene kyavulu kusanga o iteka yê, yu wende sambwadi dya izuwa mu kukayela Jakobo. (Di 31:19-30) Mu kidi, Jakobo kejidile o kima kya bhangele Lakele (Di 31:32), séku kima kilondekesa kwila, Jakobo wa mesenene kukatula mbote mu mahamba a mwiji phala kutambula o undundu wa twana twa Labano. Jakobo ka kexile mu bheza iteka. Kupholo dya kwenda, o iteka ya jinzambi joso ja jixi jengi, jejile ni mwiji wê, a ji bhwika kyoso Jakobo kya jifundila bhoxi dya muxi wa dikota wa zukamene ni Xikeme.—Di 35:1-4.
(Dimatekenu 31:41, 42) Nga bhange kyenyiki makwinyi ayadi a muvu oso’â mu bhata dyé; nga ku bhikila mu kwinyi dya muvu ni wana mu kulemba an’é ayadi a ahatu, mivu isamanu mu kunganyala ibhaku; maji eye, o futu yami i twa [bakana,] wa i lungulula lukwinyi lwos’ulu. 42 Se o Nzambi ya tat’etu, o Nzambi ya Mbalahamu a mu mu kwatela woma kwala Izake, wa kambele ku ngi bhângela, eye hinu wa ngi kaye maku a hatu. Nzambi wa tongolola o hadi yami i nga tale, ni kukalakala kwa maku’ ami, kyene kya ku bazelela mu usuku wa mazá.
(1 Phetele 2:18) Enu abhika, beleselenu jingana jenu ni wôma woso; kana ngó yá a kala athu a mbote, a tetuluka, maji katé ni yá a thathamana.
w13 15/3 21 §8
Jihova—Diswamenu Dyetu
8 Kyoso kya bhixila mu ixi ya Halane, sekulu’ê Labano wa mu tambulula kyambote, mu kubhita kithangana wa mu bhana Liya ni Lakele kala ahatu’ê. Mu kubhita kithangana Labano wa mesenene ku mu nganala kyoso kya lungulula o futu yê dikwinyi dya jiveji! (Dim. 31:41, 42) Jakobo wa kolokota mu ku dibhana ni ibhidi yiyi mukonda wa dyelele kwila, Jihova weji ku mu langidila—Nzambi wa mu langidila mwene! Kyoso Nzambi kya tumina Jakobo kuvutuka mu ixi ya Kanana, mu kithangana kyenyókyo, mwene wa kexile kyá ni “ilunga ya makota ya ibhaku, ni abhika a mala ni a ahatu, ni jikamelu ni jijumentu.” (Dim. 30:43) Jakobo wa sakidila kyavulu Jihova yu wa sambe: “Ngi muthu ki nga fwama, né kòfele, ku ngi bhanga jihenda joso’iji, ni kidi kyoso ki wa ngi bhanga, ngi mubhik’é; kuma ki nga zawukile Njolodá mwenyú, ng’ambatele ngó mbangala; kiki phe nga di bhange ngi ilombo iyadi.”—Dim. 32:10.
Kitangelu Kya Bibidya
(Dimatekenu 31:1-18) Jakobo anga u ívwa kyala kuzwela an’a Labano a mala, kwila: Jakobo wa bhundu yoso ya kexile ya tat’etu; o ku jimbongo joso ja tat’etu kwene mwene kwa bhongolola o umonyi woso yú. 2 Jakobo anga u tala we o pholo ya Labano kuma ki ya mu kala dingi ni ngalasa kala m’ukulu. 3 Jihova anga u ambela Jakobo, wixi: Vutuka kyá k’oxi ya jitata jé kwa ku vwalela, ni ku jindandu jé, eme ngi kala kumoxi ni eye. 4 Bhenyobho Jakobo u tuma kwixana Lakele, ni Liya, hé a mu sanga mu mukáwu bhwala kilunga kya ibhaku yé. 5 Mwene anga u a ambela, wixi: Nga mono o pholo ya tat’enu, ki ya ngi kala dingi ni ngalasa kala m’okulu, maji-phe o Nzambi ya tat’etu wala ni eme. 6 Enu we mwa k’ijiya kuma tat’enu nga mu kalakela ni nguzu yoso. 7 Maji mwene-phe wa ngi nganala, futu yami i twa [bakana,] wa i lungulula mu lukwinyi lwos’ulu; Nzambi-phe ka mu ehela ku ngi bhanga kyayibha. 8 Kuma se mwene wamba kwila o ibhaku ya mabaka, yene i kala o futu yé ya kunganyala, ibhaku yoso-phe i kala mu vwala twana twezala mabaka; o mwene se wambe kuma ibhaku ya mixinda yene i kala yé ya kunganyala, ibhaku yoso-phe i kala mu vwala ya mixinda yoso. 9 Kala kiki, Nzambi wa katula o ibhaku ya tat’enu, yú wa ngi bhana-yu eme. 10 Kuma ki nga kexile, mu thembu ya ibhaku kwimita, ng’anjiwa jinga nzoji anga ngi mona kuma o jindumbe ja jihombo jala mu tukila o akaji ku kilunga, jala mixinda, jala mathonginina, jala mabaka ni mikete. 11 O anju ya Jihova anga u ng’ambela ku nzoji, wixi: Jakobo; eme ngixi-phe: Em’yú, Ngana. 12 Mwene wixi: Zambula o mesu, u mone; isutu ya jihombo yoso yala mu tukila akaji ku ilunga, yala mixinda, yala mabalangânga, yala mabaka, yala mikete; kuma eme nga mono yoso ya ku bhange Labano. 13 Eme ngi Nzambi ya Betele; bhu wa tele maji ku philadi, bhu wa di hambelela koku’ami, kiki-phe balumuka, m’oxi mumu u tunde-mu, u vutuke k’oxi kwa ku vwalela. 14 Lakele ni Liya anga a kumbulula, exi: Mu dibhata dya tat’etu etu twala-mu dingi ni mbandu yahi, mba undundu wahi? 15 Mwene ka mu tu tala kyá kala tu athu engi? kuma wa tu sumbisa, o itadi yetu yoso mwene yú wa i di. 16 Jimbongo joso ja tambula Nzambi kwa tat’etu, jene kyá o jetu, ni an’etu, kala kiki; kyoso kya ku ambela Nzambi, kyene ki u bhanga. 17 Kyenyokyo Jakobo anga u balumuka, u ta an’ê ni akaji’ê ku jikamelu; 18 hé wambata ni ibhaku yê yoso ni jimbongo jê joso ja bhongolola, o ibhaku ya nganyala, ya bhongolola bhu Padalane, u katuka na-yu mu kuya kwa Izake, tat’â, m’oxi ya kanana.
20-26 YA KASAMANU
O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | DIMATEKENU 32-33
“O Kwila Eye wa mu Bhanga Nguzu Phala Kutambula o Mabesá?”
(Dimatekenu 32:24) Jakobo anga u xala ku sámbwa koko ubheka wê; anga bhu kala diyala u di xina-nê katé kwáki.
w03 15/8 25 §3
O Kwila wa mu Sota Jihova ni Nguzu Yoso?
Mu Bibidya mwala jiphangu javulu ja athu a bhange nguzu yavulu ya kusota Jihova. Phangu imoxi ya Jakobo, wa bhânge mu usuku umoxi wa muvimba ni anju ya Nzambi ya dibhangele mukutu wa xitu. Mukonda dya kiki, a mu bhana o dijina dya Izalayele (wa bhânge ni Nzambi) mukonda mwene “wa zoko,” “wa kolokota,” mba “wa swina,” ni Nzambi. O anju ya mu besowala mukonda dya nguzu ya bhange.—Dimatekenu 32:24-30.
(Dimatekenu 32:25, 26) O kya mono kuma ka mu tolola, u mu bhabha ku disokwelu dya kinama mu mbunda, disokwelu dya kinama kya Jakobo anga di xingumuka kyoso kyala ku di xina-nê. 26 O mwenyú anga u amba, wixi: Ngehe kyá ngiye, kuma ku kúkya kyá. Mwene-phe, wixi: Ki nga-nda ku ku ehela kúya, se u kamba ku ngi bhana dibesá.
it-1 578 §5
Kutenguna, Unema
O Kutenguna Kwa Jakobo. Kyoso Jakobo kyexile ni 97 ya mivu, wa bhânge usuku woso ni anju ya Nzambi ya dibhange mukutu wa xitu. Mwene wa kwata o anju katé kya mu besowala. Kyoso kya kexile mu bhânga, o anju wa mu kwata ku disokwelu dya ditabela anga u disokomona. Mukonda dya kiki Jakobo wexile mu tenguna. (Di 32:24-32; Ho 12:2-4) Kyoso kya bhiti o kima kiki, Jakobo wejidile kwila sumbala wa bhângele ni Nzambi [o anju ya Nzambi] ni athu amukwa yu wa kolokotele kala kyambe o anju, maji mwene ka tolola o anju ya Nzambi yala ni kutena, kana. Nzambi mwéne wa mesenene yu wehela kwila Jakobo u bhânga ni anju, phala kumona se Jakobo wa mesenene mwene kyavulu o mabesa a Nzambi.
(Dimatekenu 32:27, 28) Mwene wixi: O dijina dyé eye nanyi? Wixi: Eme Jakobo. 28 Wixi dingi: Dijina dyé ki di kala dingi Jakobo, di kala kya Izalayele; kuma wa bhânge ni Nzambi, wa bhânge ni athu, ene oso wa a lende.
it-2 450 §9
Izalayele
1. Didi dyéne o dijina dya bhana Nzambi kwa Jakobo kyoso mwene kya kexile ni 97 a mivu. A mu bhanedyu mu usuku kyoso kya zawukile o honga ya Jaboke mu kudisanga ni phangi’ê, Izawú, mwene wa bhânge ni muthu wa dilondekesa kwila anju. Mukonda dya kukolokota kwa Jakobo, o dijina dyê a dilungulula, kiki kyexile kijimbwete kya dibesá. Phala kusanguluka ni izulukutu yiyi ya bhiti, Jakobo wexana o kididi kiki mu dixina dya Peniyele mba Penuwele. (Di 32:22-31; tala JACÓ N.º 1.) Kupholo dya kwenda mu ixi ya Betele, Nzambi wa tumbula dingi o dijina didi, tundé mu kithangana kyenyokyo katé mu ufwilu wê, Jakobo akexile mu mwixana mu dijina dya Izalayele. (Di 35:10, 15; 50:2; 1Mal 1:34) Mu Bibidya o dijina Izalayele dimoneka 2.500 a jiveji ndenge, maji a ditumbula dingi ku mbutu ya Jakobo, o kifuxi kya Izalayele.—Ma 5:1, 2.
Tokwesa o Milongi ya Nzambi
(Dimatekenu 32:11) Ngi kudile, nga ku dyondo, bhu lukwaku lwa kota dyami, o lukwaku lwa Izawú, kuma nga mu kala ni woma mba wiza u ngi kwama, ni mama ni ana kumoxi.
(Dimatekenu 32:13-15) Anga u zeka bhenyobho usuku wen’yú, anga u kwata ku ibhaku yê ujitu wa kutumikisa kwa kota dyê Izawú; 14 u kwata hama jiyadi ja jimama ja hombo, ni makwinyi ayadi a isutu, ni hama jiyadi ja jimama ja jimbudi, ni makwinyi ayadi a ilumbe. 15 Makwinyi atatu a jimama ja jikamelu, jala kyá ni ana, makwinyi awana a jimama ja ngombe, ni kwinyi dya ndumbe, ni makwinyi ayadi a jimama ja jumentu, ni kwinyi dya seseme.
w10 15/6 22 §10-11
O Kuzwela ni Henda Yoso Kubhangesa Kudibhana Kyambote
10 Kuzwela ni henda ni ku di zwelesa kyambote kubheka paze ni ukamba. Mu kidi o kubhanga yoso phala ku di bhana kyambote ni akwetu, ku tena kukwatekesa ku di zwelesa kyambote ni ene. O kuzukama ku akwetu mu kwa bhana kima ni muxima woso, kala ku a kwatekesa, kwa bhana mawujitu ni kwa zalela, ku tena kukwatekesa ku di zwelesa kyambote. Ku tena kutula “makala ma wama ku thandu’a mutwe” wa muthu, i mu bhangesa kulondekesa idifwa yambote i kwatekesa kubatula maka.—Loma 12:20, 21.
11 Jakobo wejidile o maka yá. Kyoso phangi’ê Izawú, kyexile ni njinda yavulu, Jakobo walenge phala ka mu jibhe. Mu kubhita mivu yavulu, Jakobo wa vutuka. Izawú wayi mu di sanga-n’ê ni 400 ja mala. Jakobo wa bhingi kikwatekesu kwa Jihova bhu kaxi ka musambu. Maji ande dya kudisanga-n’ê, Jakobo wa tumikisa ujitu wa jingombe. O ujitu wa bheka mbote. Kyoso kya disange, Izawú ni henda yoso wa lenge katé kwa Jakobo, ya a di ndwakuna—Dim. 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10.
(Dimatekenu 33:20) Anga u tunga-bhu kalatódyo, u k’exana: Nzambi, Nzambi ya Izalayele.
it-1 699 §3
Nzambi, Nzambi ya Izalayele
Mu ku di sanga ni anju ya Jihova ku Peniyele, Jakobo a mu bhana o dijina dya Izalayele. Kyoso kya zubha ku di sanga ni phangi’ê Izawú, mwene wayi mu tunga mu mbanza ya Sukote, mu kusuluka wayi ku Xikeme. Bhenyobho wa sumbu-ko kibhela ku ana a Hamolo yu wa tungu kwenyoko o balaka yê. (Di 32:24-30; 33:1-4, 17-19) “Anga u tunga-bhu kalatódyo, u k’exana: Nzambi, Nzambi ya Izalayele,” mba “Nzambi, mwéne o Nzambi ya Izalayele.” (Di 33:20) Mu kudilondesa ni dijina didi dya ubhe ni dijina dya kalatódyo, Jakobo wa kexile mu londekesa kwila waxikina yu u bhana valolo ku dijina didi ni kusakidila Nzambi mu ku mwendesa ni ku mu bheka ni mwenyu mu ixi ya Kanena. O kizwelu kiki, kimoneka ngó lumoxi mu Mikanda Ikôla.
Kitangelu Kya Bibidya
(Dimatekenu 32:1-21) Jakobo we u katuka mu kwila njila yê, o kutula mu njila u takana ni ji-anju ja Nzambi. 2 O kya zubha ku a mona, Jakobo, wixi: Kiki kilômbo kyangene kya Nzambi. O kididi kyenyókyo anga u ki luka Muhanayime. 3 Jakobo anga u tuma jiphunga mu ku mu twamenena kwa Izawú phang’yê, k’oxi ya Seyile, o ixi ya Idomo. 4 Anga u a tendelela, wixi: Mwa kà zwela kyenyiki kwa ngana yami Izawú, mwixi: Selevende yé Jakobo wambe kuma, nga tundu mu kunakina kwa Labano kala ngi nzwá-ngiza, kwene ku nga bhange mivu katé ni kiki, 5 Ngeza ni jingombe, ni jijumentu, ni jimbudi, ni jihombo ni abhika a mala ni a ahatu; eme nga i tumikisa phala ku ku tudila eye u ngana yami, phala ngi bonge ngalasa ku mesu’é. 6 Jiphunga mu kuvutuka a sanga Jakobo exi: Twa bhixila kwa kota dyé Izawú, mwene-phe yú wiza ku ku batwila, ni hama jiwana ja makwenze jala kwiza na-ju. 7 Jakobo bhenyobho, woma wa mu kwata kyavulu, u kala ni hele, anga u wana o povo yê ni ibhaku yê ya jimbudi ni jingombe, ni jikamelu, mu ibhuka iyadi. 8 Kuma wixi: Izawú se weza u beta-bhu kilombo kimoxi, kyamukwá kixala, kibhuluka. 9 Jakobo anga u amba, wixi: Eye u Nzambi ya tat’etu Mbalahamu, o Nzambi ya tat’etu Izake, u Jihova wa ng’ambela wixi: Vutuka k’oxi yenu, ni ku undandu wenu, eme ngi kala mu ku ku bhanga mbote; 10 ngi muthu ki nga fwama, né kófele, ku ngi bhanga jihenda joso’iji, ni kidi kyoso ki wa ngi bhanga, ngi mubhik’é; kuma ki nga zawukile Njolodá mwenyú, ng’ambatele ngó mbangala; kiki phe nga di bhange ngi ilombo iyadi. 11 Ngi kudile, nga ku dyondo, bhu lukwaku lwa kota dyami, o lukwaku lwa Izawú, kuma nga mu kala ni woma mba wiza u ngi kwama, ni mama ni ana kumoxi. 12 Eye-phe wambe kuma: Kidi mwene ngà ku bhanga mbote, ngi sokolola o mbutu yé i soka ni museke bhu ndundu ya kalunga, ki u xikina ku u kwata konda mukonda dya kuvula. 13 Anga u zeka bhenyobho usuku wen’yú, anga u kwata ku ibhaku yê ujitu wa kutumikisa kwa kota dyê Izawú; 14 u kwata hama jiyadi ja jimama ja hombo, ni makwinyi ayadi a isutu, ni hama jiyadi ja jimama ja jimbudi, ni makwinyi ayadi a ilumbe. 15 Makwinyi atatu a jimama ja jikamelu, jala kyá ni ana, makwinyi awana a jimama ja ngombe, ni kwinyi dya ndumbe, ni makwinyi ayadi a jimama ja jumentu, ni kwinyi dya seseme. 16 Anga u i tula bhu maku a selevende jê, kala kilunga kya di kalela, anga u ambela selevende jê, wixi: Ngi twamenenyenu ku pholo, kala kilunga mu ta-bhu kadikanga bhu kaxi. 17 Woso wa twamena anga u mu tendelela, wixi: Kota dyami Izawú, kyoso ki u takaka-nê, kya ku ibhula, kwila: Eye wa tokala kwa nanyi? Uya kwebhi? Ibhaku yiyi ya nanyi i wala kukombola? 18 Bhenyobho eye wa kéla kuma: Ibhaku yangene ya selevende yé Jakobo; ujitu wa tumikisa ngana yami Izawú; mwene we yú wiza ku dima kwenyuku. 19 Anga u tendelela we wa kayadi ni katatu, ni akwá oso a kayela-ku wixi: Kyen’iki ki mwa ká zwela ni Izawú, kyoso ki mwa ká takana-nê, 20 mwa kéla kuma: Mwene selevende yé Jakobo, yú wiza ku dima kwenyuku. Kuma wambe, wixi: Ngi mu lwulula hanji ni ujitu wa twamena, ngi mone kiwa o pholo yé; imoxi u ngi tambulula. 21 Kala kiki ujitu wa zawúka, wa mu twamena ku pholo, mwene anga u zekela-bhu hanji bhenyobho ni kilombo kyoso.
27 YA KASAMANU–3 YA KASAMBWADI
O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | DIMATEKENU 34–35
“O Ibhidi Ijila mu Kudilunga ni Athu a Yibha”
(Dimatekenu 34:1) Diná mon’a Liya, mon’a muhatu a mu vwala ni Jakobo, anga u tunda mu ku di mona ni an’a ahatu a akwa’xi.
w97 1/2 30 §4
Xikeme—o Mbanza Yexile mu Honga
Kyebhi o minzangala ya mala kyeji tala o kilumba wa kexile muya mu ithangana yoso mu mbanza ya ene, nange sé ku mu xinjikila? O mona wa sobha “kya mono Diná, wa mu wabhela; anga u mu nyana, u zeka-nê u mu katula ujitu.” Mukonda dyahi Diná wa di te mu kilwezu kya ku di lunga ni akwa Kanana exile akwa undumbu? O kwila mukonda mwene wa bhindamene kukala ni makamba a kitala kyê? Sayi jiphange ja Diná exile akwa kujiza ni ku di tumina mudyâ, o kwila Diná wa kexile we ni ukexilu yú? Tanga o musoso yú wala mu divulu dya Dimatekenu, sota kutendela o ndolo ni jisonyi ja kexile naju Jakobo ni Liya mukonda dya ibhidi yejila kwa mon’ê wa muhatu wa kexile muya mu mbanza ya Xikeme.—Dimatekenu 34:1-31; 49:5-7; tala we mu A Sentinela de 15 de junho de 1985, página 32.
(Dimatekenu 34:2) Xikeme mon’a Hamolo, mukwa Hivi, sobha ya’xi yenyoyo, mon’ê wa diyala, kya mono Diná, wa mu wabhela; anga u mu nyana, u zeka-nê u mu katula ujitu.
lvs 124 §14
‘Lenga o Undumbu’
14 Xikeme wa wabhelele kyavulu Diná. Mukonda dya kiki, mwene wa bhange kima phala mwene ki kyexile kima kyayibha, mwene “anga u mu nyana, u zeka-nê.” (Tanga Dimatekenu 34:1-4.) O kikuma kiki ki kya bhekela ngó kibhidi phala Diná maji kya bhekela we kibhidi phala o mwiji wê woso.—Dimatekenu 34:7, 25-31; Ngalásya 6:7, 8.
(Dimatekenu 34:7) An’a Jakobo a mala kyoso kya tundu mu yangu, ya eza ku bhata, kya zubha ku k’ivwa, kya ibhila kyavulu; anga a kala ni njinda ya vulu, mukonda yó wa bheka kisunji mwa Izalayele, mú zeka ni mon’a Jakobo wa muhatu, kima ki ki tokala ku ki bhanga.
(Dimatekenu 34:25) Anga ki bhita-phe kwila mu kubhixila, mu kizuwa kya katatu, kyoso kya temanana ku jiphoko, an’ayadi a Jakobo, Ximinyá ni Levi, jiphange ja Diná, a maneka kala muthu xibhata yé, eza bhu bhata ni kubhwa-woma, a kwata kujibha mala oso.
w09 1/9 21 §1-2
Ihi i wa Tokala Kubhanga Kyoso Kya Kuxinga
Sayi ithangana athu avulu a mesena kuvutula phonzo phala kusosolola o ndolo ya divwa ku muxima mukonda dya kwa xinga. Mu kifika, o Bibidya i tanga kwila kyoso o twana twa Jokobo kyeza mu kwijiya kwila phange’â ya muhatu Diná, a mu zangata kwala Xikeme mukwa Kanana ‘kya a ibhila kyavulu; anga a kala ni njinda ya vulu.’ (Dimatekenu 34:1-7) Phala kuvutula phonzo ku kima kyayibha kya bhangele kwa phange’â, o twana tuyadi a funyu ndunge ya kujibha Xikeme ni mwiji wê woso. Mu ndunge ya funyu, Ximinyá ni Levi ayi mu mbanza ya akwa Kanana, ya a jibha o mayala oso katé mwene ni Xikeme.—Dimatekenu 34:13-27.
O kwila o ujibhanganga yú wa batula o maka? Kyoso Jakobo kyeza mu kwijya o ima ya bhange o twana twê, wambe: ‘Mwa balumuna mvunda, mwa ngi nuhisa kyayibha ku akwa’xi, . . . a-nda di bhongolola mu kubhânga n’eme, hé a ngi beta, ni eme-phe ni dibhata dyami a tu bwikisa.’ (Dimatekenu 34:30) Mu veji dya kubatula o maka, o kuvutula o phonzo, mu kidi kya bhekela dingi ibhidi, o mwiji wa Jakobo wa tokalele ku di langa ku jimbanza ja zukamene akexile ni njinda ya ene. Nange phala kubhangesa kwila kiki ki ki bhite, Nzambi wa tangela Jakobo phala kuya ku mbanza ya Betele ni mwiji wê.—Dimatekenu 35: 1, 5.
Tokwesa o Milongi ya Nzambi
(Dimatekenu 35:8) Debolah, kiledi kya Bebeka, anga u fwa, anga a mu funda bhu Betele, bhu muxi wa Kalavalu; anga exana-bhu, exi: bhu Alone-bakuta.
it-1 670 §9
Debolah
1. Kiledi kya Bebeka. Kyoso Bebeka kya tundu ku dibhata dya tat’ê, Betuwele, phala kuya ku Palestina ku kazala ni Izake, Debolah wa mu xinjikile. (Di 24:59) Mu kubhita mivu yavulu mu kukalakala mu inzo ya Izake, Debolah wa kexile mu inzo ya Jakobo, nange kyoso kyafu Bebeka. Nange mu kubhita 125 kya mivu kyoso Bebeka kya kazala ni Izake, Debolah wafu yu a mu fundu bhoxi dya ki muxi kya dikota mu mbanza ya Betele. O dijina dya bhana ku muxi yú (Alone-Bakuta, dilombolola “muxi wa dikota wa kudila”) kiki kilondekesa kwila Debolah a mu zolele kyavulu kwa Jakobo ni ku mwiji wê.—Di 35:8.
(Dimatekenu 35:22-26) Anga ki bhita-phe kwila, kyoso Izalayele kya tungu hanji m’oxi mwenyomo, Lubene uya u zeka ni Bila, mukam’a phayi’â; Izalayele anga u k’ivwa. O an’a Jakobo-phe a mala a kala kwinyi dya muthu ni kiyadi; 23 O an’a Liya: Lubene thungunu ya Jakobo, Ximinyá ni Levi ni Juda, ni Isakale, ni Nzebulone; 24 O an’a Lakele: Zuze ni Bejami, 25 A an’a Bila, kahatu ka Lakele; Dane ni Nafitali. 26 An’a Nzilipa, kahatu ka Liya, Ngadi ni Asele; enyá ene an’a Jakobo, a a vwalela bhu Padalane.
Atangi a Madivulu Metu Ebhula
O kwila o muthu wa bhingile kukala mon’a phande-kumbi phala Mexiya kwijila ku mwiji wê?
M’ukulu kyene ki twa kexile mu banza, kala ki zwela Jihebelewu 12:16. Yamba kwila, ‘Izawú ka bhanene valolo ku ima ikôla,’ mwene “wa sumbisile o ukota wê mu dilonga dimoxi dya kudya,” kwa ndeng’yê Jakobo. Kyenyiki, twa kexile mu xinganeka kwila, kyoso Jakobo kya tambula ‘o ujitu wa kukala mona phande-kumbi’, wa tambwile we o ujitu wa kukala kukululu wa Mexiya.—Matesu 1:2, 16; Luka 3:23, 34.
Maji mu kutonginina dingi kyambote o misoso ya mukwá ya Bibidya, twa mono kwila, phala diyala kukala kukululu wa Mexiya, ki kwa bhingile kukala mona phande-kumbi. Tu tale-phe o misoso yiyi:
Jakobo wexile ni ana avulu, o mon’â phande-kumbi, Lubene, wa mu vwala ni muhat’ê Liya. O mon’â phande-kumbi a Jakobo ni Lakele wexile Zuze. Kyoso Lubene kya tele phánda, wa texi o ujitu wê wa phande-kumbi, Zuze mwene wa tambwile o ujitu yú. (Dimatekenu 29:31-35; 30:22-25; 35:22-26; 49:22-26; 1 Malunda 5:1, 2) Né kiki, Mexiya k’ejila bhu lombo dya Lubene mba dya Zuze. Mwene wejila bhu lombo dya Juda, o mona wa kawana wa Jakobo ni Liya.—Dimatekenu 49:10.
Kitangelu Kya Bibidya
(Dimatekenu 34:1-19) Diná mon’a Liya, mon’a muhatu a mu vwala ni Jakobo, anga u tunda mu ku di mona ni an’a ahatu a akwa’xi. 2 Xikeme mon’a Hamolo, mukwa Hivi, sobha ya’xi yenyoyo, mon’ê wa diyala, kya mono Diná, wa mu wabhela; anga u mu nyana, u zeka-nê u mu katula ujitu. 3 Muxima wé anga u naminina kwa Diná, mon’a Jakobo wa muhatu, u zola kilumba kyenyiki, o kya mu mono wa luwala, u mu zwelesa ni henda. 4 Xikeme anga u zwela kwa tat’â Hamolo, wixi: U ngi tambwila kilumba kiki mu ku kala muhetu’ami. 5 Jakobo-phe kyoso kya k’ivu kwila Diná, mon’é wa muhatu a mu te kituxi, wa di xibh’ê ka zwela kima, kuma an’é a mala a kexile mu kwinga o ibhaku mu yangu; Jakobo anga u di xibh’ê mwene, katé ene ki eza ku bhata. 6 Hamolo tat’â Xikeme anga uya kwa Jakobo phala ku di kunda-nê. 7 An’a Jakobo a mala kyoso kya tundu mu yangu, ya eza ku bhata, kya zubha ku k’ivwa, kya ibhila kyavulu; anga a kala ni njinda ya vulu, mukonda yó wa bheka kisunji mwa Izalayele, mú zeka ni mon’a Jakobo wa muhatu, kima ki ki tokala ku ki bhanga. 8 Hamolo anga u zwela-nâ, wixi: Muxima wa Xikeme mon’ami wa diyala, wala kwinda kyavulu mon’enu wa muhatu; nga mi dyondo mu mu bhane-nê ku mu sakana. 9 Inda tu di sakane mudyetu, tu kale tu jindandu; mu tu bhane an’enu a ahatu, mu bhenge we an’etu a ahatu, 10 mu tunge ni etu kumoxi. Ixi yoso yi-yé yiyi, en’wenu mu mona bhwoso bhu mu tunga, mu te mawenji, mu fune jimbongo, mu kale-mu ni kyenu kya mi tokala. 11 Xikeme anga u zwela kwa tata ya mon’a muhatu, ni ku jiphange jê ja mala, wixi: Ngi sange ngalasa ku mesu’enu; yoso i mu xinda, ngi i bhana. 12 Né mwa ngi xindi kilembu kyáhi kyosu’iki, ni ujitu, ngi i bhana mwene yoso i mwa zwela; kabasa mwa ngi bhane kilumba ku mu sakana. 13 An’a Jakobo a mala anga a vutwila Xikeme ni tat’â Hamolo ni kudimbikiza, mukonda mwene wa te kituxi ni phange yâ a muhatu. 14 Anga a ambela, exi: Ki tu tena ku ki bhanga, o kubhana phang’etu ya muhatu ku diyala a kambe ku mu saya; kyókyo ki kala kala twa sebuluka. 15 O ku m’ivwa ki kala mu bhanga kima kimoxi: kala mu kala, kala kitwal’etu; mala oso mudyetu a a saya. 16 Se mu xikina tu mi bhana an’etu, etu we tu bhenga an’enu a ahatu, tu tunga kumoxi, tu kale tu kifuxi kimoxi. 17 Se ngwenu-phe ku tu ivwa, phala ku mi saya, tambula mon’etu wa muhatu, tuya kwengi. 18 Maka enyá anga a wabhela Hamolo, ni Xikeme mon’a Hamolo. 19 Munzangala yú wa diyala ka kokoloka dingi mu ku bhanga kyoso kya mu xindi, mukonda dya kuwabhela kyavulu o mon’a Jakobo wa muhatu; o mwene we, mu bhata dya tat’â, mwene dikota wala ku pholo.