Jishimikila ja Bwikalo
Kintu “Kyafyamika” kyo Twafunjile mu Mwingilo Wetu Wazhila
Byashimikizha ba Olivier Randriamora
“Nayuka mwakwikela umvwe nakajilwa nangwa umvwe nji na bintu byavula. Kabiji nafunda kyafyamika kya kusekela mu bintu byonse ne mu bwikalo bonse, nangwa naikuta nangwa nafwa nzala . . . Mambo mu bintu byonse nji na ngovu ya kwibyuba kupichila mwi Lesa umpa bulume.”—Fili. 4:12, 13.
ABYE byambo bya mutumwa Paulo bitukwasha bingi na mwina kwami Oly. Byonka byajinga Paulo, twafunda “kyafyamika” kupichila mu kuketekela mwi Yehoba kimye kyo twamwingijilenga muno mu Madagascar.
Kimye Bakamonyi ba kwa Yehoba kyo batendekele kufunda Baibolo na bainanji Oly mu 1982, Oly ne amiwa saka twiipanguzha kala. Ne amiwa naswile lufunjisho lwa Baibolo, kabiji mu kuya kwa kimye Oly naye watendekele kufunda. Twisongwele mu 1983 kabiji twabatizhiwe mu 1985. Kechi papichile ne kimye kyabaya ne, twatendekele bupainiya bwa kukwasha. Mu July 1986, twaikele bapainiya ba kimye kyonse.
Mu September 1987, twatendekele mwingilo wa bupainiya bwiikajila. Betutumine kuya na kwingijila mu taunyi wa mucheche ku buyeke-muzhika wa Madagascar kwabujile kipwilo. Mu kyalo kya Madagascar muji mishobo ikatampe 18 ne mikoka yavula bingi, kabiji muji bisho byapusana pusana. Malagasy ye mulaka wingijisha bantu bavula ye baitabizha ku kafulumende, pano bino, kuji ne milaka ikwabo icheche yapusana pusana. Onkao mambo, twafuukwilepo kufunda mulaka wamba bantu ba mu nyaunda yetu ya katataka, kabiji kuba kino kwalengejile bantu kwitwitabizha kusapwila mu kimasamasa.
Kimye kitanshi, Oly wapopwelangatu kya na mukose mukose byo naambanga majashi a mvula bantu pa Mulungu pa Mulungu. Twapwilangatu babiji. Kabiji twaikalanga ne na kupwila kwa Sukulu wa Mwingilo wa Lesa. Kimye kya majashi mu Sukulu, Oly waambanga na mwina nzubo wa kufwanyikizhatu. Kyawamine bingi kalama wa mwanzo byo aishile ne kwitukwasha kupimpulako kupwila kwetu.
Na mambo a kuba mashinda a kutambwilamo makalata ne bintu bikwabo akatezhe, kechi twatambwilanga mali a kwikwashishamo kimye kyonse ne. Onkao mambo, twafunjile mwa kwikela umvwe twakajilwa. Kimye kimo, kechi twajinga na mali a kukanjijila sakya kuya na kutanwa ku kubuñana kwa mwanzo kwaikejile ku mpunzha kwalepele makilomita 130 ne. Twavulukile byambo byawama bitwambijile Kamonyi mukwetu bya kuba’mba: “Mubulai Yehoba makatazho enu. Mambo mubena kwingila mwingilo wanji.” Onkao mambo, twalombele ne kufuukulapo kuya panshi. Pano bino, saka tukyangye kwimana, twabazhimukilekotu mulongo waiya ne kwitupa mali awaina a kukanjijila sakya.
MWINGILO WA MU MWANZO
Mu February 1991, bantongwele kwikala kalama wa mwanzo. Pa kikye kimye, jibumba jetu jicheche jaikele na basapwishi 9. Pa bano basapwishi, basatu bo babatizhiwe kabiji bantu 50 bo batanwanga ku kupwila kimye kyonse. Byo betufunjishe uno mwingilo, twayile na kwingijila mu mwanzo wajinga mu muzhi mukatampe wa Antananarivo. Mu 1993, betutwajile mu mwanzo mukwabo wajinga ku musela wa kyonka kino kyalo. Bwikalo mu uno mwanzo bwapusene bingi na bobwa bwa mu muzhi mukatampe wa Antananarivo.
Pa kufwakesha bipwilo ne mabumba aikejile mwalepa, kimye kimo twaendanga panshi makilomita 145, kupita mu mitumba kabiji mwavimba. Twasendangatu bipe bicheche. Pano bino, umvwe kekikebewe kalama wa mwanzo kutambisha mashikopo panyuma ya kwamba jashi ja mvula bantu, byonka byo kyaikalanga pa bimye bimo mu oa moba, bipe byetu byanemenangako. Oly wasendanga kiñambañamba kya kutambishako mashikopo, amiwa nasendanga jibwe jikatampe ja motoka.
Kufuma pa kipwilo kimo kuya pa kikwabo, javula twaendanga makilomita 40. Mu jishinda, twakanjilanga ne kukunkuluka mitumba, kwabuka mikola ne kwenda mu kachopolo. Pa bimye bimo, twalaajilanga pakachi pa kiswatu, pano bino twaesekanga na ngovu kutana muzhi pa kulaajila. Kimo kimye, twalaajilanga pa bantu bo twabula nangwa kuyukatu ne. Inge twapwisha kunengezha pa kulaala, twanengezhanga bya kuja. Oly walombanga mpoto ne kuya na kutapula mema ku mushima nangwa ku mukola uji pepi. Amiwa nalombanga kapasa ne kuya na kuchaba nkunyi ya kutekela. Abino byonse bitutayilanga bingi kimye. Bimye bimo, twapotanga nzolo mutuntulu, bino twamwipaya ne kumuwamisha bulongo.
Inge twapwisha kuja, twayanga na kutapula mema a kowa. Bimye bimo, twalaalanga mu kinzanza. Umvwe mvula keanoke, kyakatazhanga bingi kulaala mu bino binzanza mambo byanokanga.
Kimye kyonse twamonanga kuba’mba twasapwila bantu betutambwilanga. Inge twafika ko tubena kuya, twatundaikwanga bingi na mambo a lusa ne muchima wa kutambwila benyi wajinga na balongo betu bena Kilishitu. Lusanchilo lwabo lwa kufuma panshi ya muchima na mambo a kwibafwakesha lwitulengelanga kubula kuta muchima ku makatazho o twapitangamo mu jishinda.
Kimye kyo twaikalanga mu mazubo a Bakamonyi bakwetu, twibakwashangako mingilo ya pa nzubo. Kuba bino, kwibalengelanga kwikalako na kimye kya kwingila ne atweba mu mwingilo wa mu bujimi. Kechi twakebanga bintu bya kipale nangwa kajo kabujile boba betutambwilanga ne.
KUFWAKESHA MABUMBA AJINGA KU MAPUNZHA A KWALEPA
Twaumvwanga bingi bulongo kufwakesha mabumba ajinga ku mapunzha a kwalepa ko twaikalanga na bintu byavula bya kuba. Javula kechi twaikalanga na kimye kya ‘kukokolokako pacheche’ ne. (Mako 6:31) Pa mpunzha imo, ba mulume ne mukazhi Bakamonyi baichile bantu bonse 40 bo bafunjishanga Baibolo kwiya ku nzubo yabo kuba’mba tufunde nabo. Mukazhami waingijile na nyenga kufunjisha bantu 20, amiwa naingijile na mulongo kufunjisha bakwabo 20. Twaubilengatu aku tupwishatu kufunda na umo, twatendeka na mukwabo. Mute twalekele kufunjisha kuba’mba tupwile, kabiji panyuma ya kupwila twatwajijile na mafunjisho. Twapwishishenga uno mwingilo ku ma 8 koloko a bufuku.
Byo twafwakashishe jibumba jikwabo, atweba bonse twaimene lukelo ku ma 8 koloko kuya mu muzhi wajingatu kipi kipi. Bonse twavwajile bivwalo bya kala. Byo twaendele lwendo lwalepa kupita mu mavunda, twafikile mu uno muzhi ku ma 12 koloko a mute. Ponkapo, twavwajile jikwabo bivwalo byatoka ne kutendeka mwingilo wa kusapwila ku nzubo ku nzubo. Mazubo akepele, bino basapwishi bavujile. Onkao mambo, twapwishishe nyaunda yonse mu maminiti 30. Kepo twaimene kuya mu muzhi mukwabo. Byo twapwishishe kusapwila mu uno muzhi, twatendekeleko lwendo lwetu lwalepa lwa kubwela ku nzubo. Patanshi luno lwendo lwitulefwile. Twatayile kimye kyabaya bingi ne ngovu, pano bino, twaingijiletu jiola jimo mu mwingilo wa ku nzubo ku nzubo. Mu kifulo kya kwijizhañanya, Bakamonyi ba ku yoya mpunzha bajinga bingi na kizaku.
Jibumba jimo jajinga mu muzhi wa Taviranambo waikela ku mutumba. Mu uno muzhi, twatainemo kisemi kya Bakamonyi kyaikalanga mu kazubo kacheche. Kazubo kakwabo kajinga kwipi, ko ko bapwilangamo. Mulongo waikalanga pa kano kazubo watendekele kubijika’mba: “Balongo!” Bantu bajinga ku mutumba mukwabo bakumbwile’mba: “Kuno!” Mulongo wabijikile jikwabo amba: “Kalama wa mwanzo wafika!” Kabiji nabo bakumbwile’mba: “Kyawama!” Bano bantu nabo babujileko bakwabo baikalanga kwalepa. Kechi papichile ne kimye kyabaya ne, bantu batendekele kukonkana kabiji kupwila byo kwatendekele, bantu batainweko bakijile pa 100.
ÑENDELO YAKATEZHE BINGI
Mu 1996, betutumine mu mwanzo mukwabo wajinga ku bwipi na muzhi mukatampe wa Antananarivo. Mu uno mwanzo namo mwajinga makatazho apusanako. Kechi kwajinga myotoka yayanga mu mapunzha a kwalepa ne. Juba jimo twayile na kufwakesha jibumba jajinga mu muzhi wa Beankàna (Besakay) palepele makilomita 240 kufuma mu muzhi wa Antananarivo. Panyuma ya kwisamba na waendeshenga motoka, twakanjijile kimbayambaya kyayilenga ku mpunzha konka ko twayilenga. Mu kino kimbayambaya mwajinga bantu 30, bamo bajinga mukachi, bakwabo balaajile peulu kabiji bakwabo baikele kunyuma saka bazenzumwina maulu munshi.
Byonkatu byo kimwekana javula, kino kimbayambaya kyafwile, kabiji twatwajijile kwenda panshi. Panyuma ya kwenda kimye kyabaya, kimbayambaya kikwabo kikatampe kitutaine. Nangwa kya kuba kyayujile bantu ne bipe, waendeshenga waimene. Twakanjijile nangwa kya kuba twaimenetu kya kwimana. Byo twafikile ku mukola, twataine babena kuwamisha kyabu. Onkao mambo, twaikijilemo ne kutendeka kwenda panshi jikwabo kabiji twafikile pa ka muzhi paikalanga bapainiya beikajila. Nangwa kya kuba kechi pajinga lunengezho lwa kwibafwakesha ne, twaikele ne kwingila nabo mu busapwishi kimye kyo twapembejilenga’mba bakapwishe kyabu ne kumonapo motoka mukwabo wa kuya nanji.
Byo papichile mulungu umo, kwaishile motoka mukwabo kabiji twatwajijile na lwendo lwetu. Mu mukwakwa mwajinga bimbo bikatampe byavula bingi. Bimye byavula, twaikijilengamo na kushinjika motoka mema mu manungo, aku na kutezhimuka ne kupona. Byo kyafikilenga ku makya, twafikile pa ka muzhi kamo po twaikijile. Byo twafumine mu mukwakwa mukatampe, twatwajijile kwenda panshi kuya ko twayilenga kupita mu misanza mo bajima mupunga mwajinga mema avundankana a kufika mu musana.
Kino kyo kyajinga kimye kitanshi kufwakesha ino mpunzha, onkao mambo, twafuukwilepo kusapwila bantu baingijilenga mu majimi a mupunga ne kwibepuzha bya kwenda pa kuya kwajinga Bakamonyi baikalanga mu ino mpunzha. Twasangalele bingi pa kutana kuba’mba bano bamingilo, bajinga balongo betu ba ku mupashi.
KUTUNDAIKA BAKWETU KUTENDEKA MWINGILO WA KIMYE KYONSE
Kituletela bingi lusekelo kimye kyonse pa kumona bantu bo twatundaikilenga batendeka mwingilo wa kimye kyonse. Kimye kyo twafwakashijile kipwilo kimo kyajinga na bapainiya ba kimye kyonse batanu na bana, twatundaikile painiya yense kwibikila kikonkwanyi kya kukwasha basapwishi bakwabo kutendeka mwingilo wa bupainiya. Kimye kyo twafwakashijile kino kipwilo jikwabo panyuma ya kupitapo bañondo batanu na umo, twataine bapainiya bavujilako kufika ku 22. Banyenga babiji bapainiya batundaikile bashabo bajinga bakulumpe mu kipwilo kwikala bapainiya. Bano balongo nabo batundaikile mukulumpe mu kipwilo mukwabo wa busatu naye kwikala painiya. Papichiletu kimye kicheche, uno mukulumpe wa busatu bamutongwele kwikala painiya wiikajila. Mu kuya kwa kimye, uno mulongo ne mwinakwanji batendekele mwingilo wa mu mwanzo. Nga aba bakulumpe bakwabo babiji kyajinga byepi? Umo ke kalama wa mwanzo, mukwabo wingila mwingilo wa kushimika Mazubo a Bufumu.
Tumusanchila bingi Yehoba moba onse pa bukwasho bwanji, mambo twayuka kuba’mba kafwako kyo twakonsha kwingila na ngovu yetu atweba bene ne. Kya kine kuba’mba bimye bimo tukoka ne kukolwa, pano bino, kituletela bingi lusekelo inge ketulanguluke pa bintu byawama byafuma mu mwingilo wetu. Yehoba ulengela mwingilo wanji kuyilako palutwe. Twi balusekelo bingi pa kwingilako lubaji lucheche mu uno mwingilo kabiji luno tubena kwingila mwingilo wa bupainiya bwiikajila. Ee kine, twafunda “kyafyamika,” kupichila mu kuketekela mwi Yehoba ‘witupa bulume.’
[Mabulañano pa peja 6]
Twafunda kintu “kyafyamika” kupichila mu kuketekela mwi Yehoba
[Maapu/Bipikichala pa peja 4]
Kyalo kya Madagascar kitelwa’mba Jikuji Jikatampe Jichila, jo jikuji ja buna pa makuji akatampe aji pano pa ntanda. Mushiji wa jino jikuji wachila kabiji paji bilengwa byapusana pusana
[Kipikichala pa peja 5]
Ñendelo lo lukatazho lukatampe lo twapitangamo
[Bipikichala pa peja 5]
Tumvwa bingi bulongo kufunjisha bantu Baibolo