Bansemi—Funjishainga Baana Benu Kufumatu ku Bulukeke
BAIBOLO waamba’mba: “Talai, bana bo bunonshi bufuma kwi Yehoba; ne bipangwa bipanga jivumo yo mfweto yanji yo apana.” (Sala. 127:3) O ene mambo bansemi bena Kilishitu o bekela na lusekelo inge baikala na mwana.
Nangwa kya kuba kusemwa kwa mwana kuleta lusekelo, bino kuleta mwingilo wabaya bingi. Pa kuba’mba mwana akome bulongo, ukebewa kuja kajo kawama kimye kyonse. Kabiji pa kuba’mba mwana ekale na bulunda bwawama ne Lesa, ukebewa kumufunjisha ne kumutangijila ku bansemi banji. Bafwainwa kumufunjisha mafunde a Lesa. (Mana 1:8) Pano kimye ka mwana kyo bafwainwa kutendeka kumufunjisha, kabiji bafwainwa kufunjisha ka?
BANSEMI BAFWAINWA KULONDELA MIKAMBIZHO YA LESA
Akilangulukai pe Manowa wa mu kisaka kya bena Danyi, waikalanga mu muzhi wa Zola wajinga mu Isalela wa kala. Malaika wa Yehoba wabujile muka Manowa wajinga ñumba kuba’mba ukasema mwana wa mulume. (Mito. 13:2, 3) Manowa muntu wa kishinka ne mukazhanji bafwainwa baumvwine bingi bulongo pa kwibabula bino byambo. Nangwa byonkabyo, bajinga na bijikila. Onkao mambo, Manowa walombele’mba: “Nemusashijila anweba Yehoba namba awa muntu wenu anweba Lesa ye mwajikutuma akeye jibiji kwi atweba, aketufunjishe byo twafwainwa kumuba awa mwana ukasemwa.” (Mito. 13:8) Manowa ne mukazhanji balangulukilenga pa byo bakakomesha mwanabo. Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, bafunjishe mwanabo Samisonyi mizhilo ya Lesa, kabiji mu kwibikako kwabo kyamweka mwafumine bintu byawama bingi. Baibolo waamba’mba: “Kabiji Mupashi wa Yehoba watendekele kumutundaika” Samisonyi. Kyafuminemo, Samisonyi waingijile mingilo yabaya bingi kimye kyo ajinga mutonyi wa bena Isalela.—Mito. 13:25; 14:5, 6; 15:14, 15.
Ñanyi kimye kyo mwafwainwa kutendeka kufunjisha mwana? Timoti batendekele kumufunjisha “binembelo byazhila” kwi ba bainanji ba Yunisa ne bankambo yanji babakazhi ba Loisa ‘kufumatu kimye kyo ajinga lukeke.’ (2 Timo. 1:5; 3:15) Kya kine, Timoti batendekele kumufunjisha Binembelo saka akijitu lukeke.
Onkao mambo, kyawama bingi bansemi kulomba maana ne kwinengezhezha jimo pa kuba’mba bakonshe kutendeka kufunjisha mwanabo ‘kufumatu ku bulukeke.’ Byambo bya Mana 21:5 byaamba’mba: “Muntu ulangulukila jimo ne kukosakana pa kwingila ukamona bintu byavula.” Bansemi bafwainwa kwinengezhezha jimo mwana saka akyangye kusemwa. Bakonsha ne kunemba mutanchi wa bintu bikakebewanga ku mwana. Kabiji kyanema bansemi kunengezha byo bakafunjishanga mwanabo pe Lesa. Kikonkwanyi kyabo kyafwainwa kwikala kya kutendeka kumufunjisha saka akijitu lukeke.
Buku umo waamba’mba: “Mu bañondo batanshi aku mwana usemwatu, kyo kimye kyawama kutendeka kumufunjisha, mambo kyo kimye kitendeka kukoma bongo. Pa kikye kimye mishipe ya mu bongo po po itendeka kwinunga pa kuba’mba mwana atendeke kulanguluka ne kufunda bintu bukiji.” (Early Childhood Counts—A Programming Guide on Early Childhood Care for Development) Onkao mambo, kyanema bingi bansemi kutendeka kufunjisha mwana byambo bya Lesa ne mizhilo yanji pa kikye kimye kitendeka kukoma bongo.
Nsemi wamukazhi umo kabiji painiya wa kimye kyonse waambile pa mwananji wamukazhi amba: “Natendekele kumusenda mu mwingilo saka akijitu na ñondo umo. Nangwa kya kuba kechi wayukanga bibena kwambiwa ne, nayuka kuba’mba kumusenda mu mwingilo kwamukwasha bingi. Byo afikizhe myaka ya kusemwa ibiji, watendekele kupa bantu matalakiti mu mwingilo wa kusapwila kwa kubula.”
Kutendeka kufunjisha mwana saka akijitu mucheche mufuma byawama bingi. Bino bansemi bayuka kuba’mba kufunjisha mwana byambo bya Lesa kechi kwapela ne.
‘INGIJISHAINGA KIMYE BULONGO’
Banyike kechi bata muchima pa kintu kimo pa kimye kyabaya ne, kino kyo kilengela kufunjisha baana kukatazha. Mambo bakeba kuyuka bintu byavula bingi. Pano bansemi bakonsha kuba byepi pa kuba’mba mwanabo atengako muchima pa kumufunjisha?
Akilangulukai pa byaambile Mosesa. Mpitulukilo ya mu mizhilo 6:6, 7 yaamba’mba: “Bino byambo byo mbena kukukambizha jino juba ja lelo bikekale mu muchima wobe; ne obewa ukebafunjishebyo na mukoyo bana bobe, kabiji ukebiteletelenga byo ukekalanga mu nzubo yobe, nangwa byo ukendanga mu jishinda, nangwa mu kimye kyo ukalalanga ne mu kimye kyo ukabukanga.” Byambo bya kuba’mba “ukebafunjishebyo na mukoyo” bilumbulula kufunjisha kwa kubwezha bwezhapo. Mwana wa mucheche uji nobe musele wa jitaba ukebewa kumutekezha kimye kyonse. Umvwe kubwezha bwezhapo kukwasha bakulumpe kuvuluka bishinka byanema, ko kuba’mba ne baana babacheche nabo kwibakwasha bingi.
Pa kuba’mba bafunjishe baana babo bukine pe Lesa, bansemi bafwainwa kwikalanga nabo pamo kimye kyabaya. Nangwa byonkabyo, kwikala pamo na baana kimye kyabaya kwakatazha bingi mu ino ntanda mwavula bya kutabataba. O ene mambo mutumwa Paulo o aambijile kuba’mba kyanema bena Kilishitu kumonangapo “kimye” kya kubilamo bintu byanema. (Efi. 5:15, 16) Bansemi bakonsha kuba byepi kino? Mulongo umo mukulumpe mu kipwilo uji na mukazhi painiya wa kimye kyonse wapayankana bingi kyamukatezhe kwabanya bulongo kimye kya kufunjisha mwana, kwingila mingilo ya mu kipwilo ne nkito. Pano baubile byepi pa kuba’mba bekalengapo na kimye kya kufunjisha mwanabo wamukazhi? Uno mulongo waamba’mba: “Kimye kyonse lukelo saka nkyangye kuya ku nkito amiwa ne bakazhi bami tutangila mwanetu Buku Wami wa Mashimikila a mu Baibolo nangwa kabuku ka Kubalaula Binembelo Moba Onse. Kabiji mabanga tumona kuba’mba twamutangila saka akyangye kuya na kulaala, kabiji pa kuya mu mwingilo kechi tumusha ne. Tukeba kumufunjisha bintu byanema saka akijitu mwanyike.”
‘BAANA BAJI NOBE MIKETO’
Tukeba baana betu kwikala bantu balumbuluka inge bakoma. Pano bino, kintu kine kyo twibafunjishisha ke kuba’mba batemwe Lesa na muchima wabo yense.—Mako 12:28-30.
Salamo 127:4 waamba’mba: “Byonka biji miketo mu kuboko kwa kilobo, byo byo baji bana bo asema muntu mu bwanyike bwanji.” Onkao mambo, baana bebapashañanya ku miketo yo bashika bulongo pa kintu. Utaya miketo kechi wakonsha kubwezha muketo ye ataya kala ne. Bansemi bekala na “miketo,” ko kuba’mba baana babo kimyetu kicheche. Kino kimye bafwainwa kwingijisha kufunjishamo baana mafunde a Lesa ne kwibafika pa muchima saka bakiji banyike.
Mutumwa Yoano wanembele pa baana banji ba ku mupashi, ko kuba’mba bantu bo akwashishe kwikala bapopweshi ba Yehoba amba: “Nsekela bingi pa kumvwa amba baana bami batwajijila kwenda mu bukine.” (3 Yoa 4) Bansemi bena Kilishitu nabo basanta bingi inge bamona baana babo “batwajijila kwenda mu bukine.”
[Kipikichala pa peja 17]
Manowa walombele kuba’mba bamupe maana a kukomeshamo mwana ukasemwa