BINTU BILENGELA KISEMI KWIKALA KYA LUSEKELO

Isambainga na Mwanenu kwa Kubula Kwipachika

“Mwanami wamukazhi byo afikizhe myaka ya kusemwa 14, watendekele kwamba kwakubula mushingi. Umvwe namubula kuba’mba ‘ke kimye kya kuja’ wakumbulanga amba ‘Nsa kuja ponka po mbena kukebela.’ Inge namwipuzha inge wapwisha kwingila, ukumbula amba ‘Kunkatazha ne!’ Javula amiwa ne aye twaambanga na mawi a peulu.”—MAKI, wa ku JAPAN.a

Umvwe kya kuba’mba mwi bansemi kabiji muji na mwana, mwakonsha kwikala na makatazho akebewa kutekanya pa kuba’mba mwiapwishe bulongo. Ba Maria nsemi uji na mwana wa myaka 14 ba ku Brazil, baamba’mba, “Umvwe mwanami wa mukazhi ke abule kumvwa byo mbena kwamba, nzhingila bingi,” “Tuzhingila bingi kya kuba twatendeka ne kutoboka.” Ba Carmela ba ku Italy, baji na lukatazho luntutu lumo. Baambile’mba: “Tutoboka bingi na mwanami wa mulume kya kuba lutobo lupwatu umvwe watwela mu kibamba kyanji kya kulalamo ne kwishinkilako.”

Mambo ka baana bamo o baikela na bulunji? Nanchi bakwabo bo balengela kuba’mba bekale bino nyi? Kampe. Baibolo waamba’mba balunda bakonsha kulengela muntu kwikala na byubilo byawama nangwa byatama. (Byambo bya Mana 13:20; 1 Kolinda 15:33) Bya kisangajimbwe bya ano moba bilengela banyike kwikala bansatuki ne kubula mushingi.

Bino kuji bintu bikwabo byo mwafwainwa kuyuka ko kuba’mba makatazho o mwakonsha kupwisha umvwe mwayuka byo akonsha kukunza mwanenu. Akimonai bino byakumwenako.

KWIKALA NA “BULUME BWA KULANGULUKA”

Mutumwa Paulo wanembele amba: “Byo nakijinga mwanyike, naambanga bya bwanyike, nalangulukanga nobe mwanyike; pano luno byo nakoma, naleka byubilo bya bwanyike.” (1 Kolinda 13:11) Byonka byaambatu Paulo, banyike ne bakulumpe bapusana byo balanguluka. Twapusana byepi?

Banyike balanguluka kuba’mba bintu byonse byawama nangwa byatama. Kupusanako na banyike, bakulumpe balanguluka pa bintu kabiji bafuukulapo bulongo byo bafwainwa kuba. Kyakumwenako, bakulumpe balanguluka pa bintu byo biji ne kumona byo bikunza bantu bakwabo. Bino byo bilanguluka bakulumpe. Banyike kechi byobyo boba ne.

Baibolo utundaika banyike kwikala na “mana a kuyuka bintu.” (Byambo bya Mana 1:4) Baibolo watundaika bena Kilishitu bonse kwingijisha “bulume bwa kulanguluka.” (Loma 12:1, 2; Bahebelu 5:14) Kimye kimo, kampe mwakonsha kupusenamo na bibena kulanguluka mwanenu pa bintu bimo, kabiji kino kyakonsha kwimulengela kutoboka.b Nangwa wakonsha kwimubuula bintu bimo bimwesha kuba’mba kechi waji kufuukulapo bulongo ne. (Byambo bya Mana 14:12) Mu bintu bya uno mutundu, mwakonsha kwisamba byepi pa kuba’mba mubule kutoboka?

ESEKAI BINO: Yuka kuba’mba mwanenu ubena kufunda bya kufuukula bintu, kabiji kechi wayuka bulongo bintu byo akeba kuba ne. Pa kuba’mba muyuke byo ayuka, patanshi mwafwainwa kumusanchila pa byo afuukula pa bintu. (“Ntemwa byo ufuukula pa bintu nangwa kya kuba kechi nswisha byonse byo ufuukula kuba ne.”) Mukwashai kuyuka bya kufuukula pa bintu. (“Nanchi walanguluka amba byo waji kwamba byakonsha ku kukwasha mu bintu byonse nyi?”) Mwakonsha kukumya pa kumona mwanenu watendeka kufuukula bulongo pa bintu.

Bya kwimujimunako: Inge mubena kwisamba na mwanenu, kechi mwafwainwa kumona kuba’mba byo mubena kwamba byo byawama ne. Nangwa kya kuba byo mubena kwamba kechi ubena kwibyumvwa ne, mwanenu ukalondela nangwa kuswa byo mwamubula panyuma. Kange mukumye ne umvwe mwanenu watendeka kulondela byo mwamubuula, kampe waamba ne kwamba’mba mwine wafuukulapo.

“Kimye kimo, Amiwa ne mwanami wamulume twipachika pa tubintu tucheche, nabiji kubula konauna kajo nangwa kuseleka nyenga yanji. Javula, wakebanga kuba’mba namwipuzhe byo abena kulanguluka ne kumwesha kuba’mba byo abena kwamba bijitu bulongo, ne kwamba’mba, ‘Nanchi byobyo kiji’ nangwa ‘Nanchi byobyo ulanguluka nyi?’ Mvuluka amba nanchi inge naambilenga bino, inge kechi twatobokanga ne.’”—Kenji, wa ku Japan.

KUFUUKULA BYA KUBA

Kintu kyakatazha pa kukomesha mwana ke kumufunjisha kuyuka byo akobanga na bintu inge wafuma pa nzubo ne kwiikela bunke. (Ntendekelo 2:24) Kukomesha baana mu jino jishinda mwavwangwa kumuyuka byo aji, nabiji byubilo byanji, byo aitabilamo, ne byubilo bimulengela bantu kumuyuka byo aji. Inge kyakuba’mba bamukanjikizha ku bakwabo kuba bintu byatama, mwanyike wafuukulapo kala bikekala bwikalo bwanji bwa kulutwe ukalanguluka pa byatama byakonsha kufumamo. Kabiji ukeiipuzha amba: ‘Ne muntu wa mutundu ka? Ñanyi byubilo byo nji nabyo? Nanchi muntu uji na bino byubilo wakonsha kuba byepi mu bino bintu?’—2 Petelo 3:11.

Baibolo witubula pe Yosefwa nsongwalume wajinga na byubilo bya muyukishanga byo aji. Kyakumwenako, muka Potifwalo byo akebelenga kuba’mba alaale nanji, Yosefwa wakumbwile’mba: “Nanchi buno bubi bukatampe nebube byepi, ne kumulenga mambo aye Lesa?” (Ntendekelo 39:9) Nangwa kya kuba kechi kwajinga muzhilo wakainye bulalelale wapainwe ku bena Isalela ne, Yosefwa wanemekele byamonanga Lesa kino. Byambo bya kuba’mba “nebube byepi” bimwesha kuba’mba walangulukanga byonka bilanguluka Lesa pa bintu, bino byamulengejile kumuyuka byo aji.—Efisesa 5:1.

Mwanenu naye wafwainwa kwikala na byubilo byawama bya kumuyukilako byo aji. Bino bintu, bikamukwasha kuchinchika ku meseko afuma ku bakwabo. (Byambo bya Mana 1:10-15) Bino byonka byubilo byakonsha ne kumulengela kubula kwimuchiina. Umvwe mwanenu wauba bino, mwakonsha kuba byepi?

ESEKAI BINO: Mu kifulo kya kuzhingila ne kutendeka kutoboka, mwipuzhai jikwabo kwimubula byo abena kukeba kuba. (“Kechi naumvwisha ne. Ubena kwamba’mba . . . ”) Pano mwipuzhai. (“Ki ka kya kulengela kulanguluka byobyo?” nangwa amba “Kika kyalengela kwamba byobyo?”) Yukai biji mu muchima. Lekai ambe byo abena kulanguluka. Umvwe byo abena kulanguluka byobyo akebatu, kabiji kechi walubankanya ne, mwakonsha kuswishatu, na mambo a kukeba kumwesha amba mwanemeka byo abena kulanguluka.

Kwikala na byubilo byawama bya kumuyukilako ne bintutu byo aitabilamo kwanema bingi. Baibolo waamba kuba’mba bena Kilishitu kechi bafwainwa kwikala nobe banyike, baji nobe “bwato bukumpaulwa ne kulelaulwa na luvula” ne. (Efisesa 4:14) Tundaikai mwanenu kwikala na byubilo byawama ne kukosela ku bintu byo aitabilamo.

“Baana bami umvwe bayuka kuba’mba nteleka ku byo bamba, balondela byo ne babula nangwa kya kuba byapusana na byo baamba. Kechi ne bakanjikizha kuba’mba balondele byo mbena kukeba ne, bino befuukwilapo bene kwesakana na byo baitabilamo.”—Ivana, wa ku Czech Republic.

KECHI MUKOSELENGATU PA BYO MUBENA KUKEBA NE

Byonka bijitu baana, banyike batemwa kubwezhapo kuba bintutu bimo pa kuba’mba bazhingijishe bansemi babo. Umvwe bino byubiwa javula mu kisemi kyenu, mwafwainwa kujimuka. Nangwa kya kuba kumuleka kuba byo abena kukeba kwakonsha kukwasha, bino kino kilengela banyike kumona amba kutoboka jo jishinda ja kutambwilamo byo akeba. Ñanyi kintu kyakonsha kukwasha? Londelai lujimuno lwa kwa Yesu lwa kuba’mba: “Mwafwainwa kwambatu amba ‘ee,’ ee, ‘ine,’ ine.” (Mateo 5:37) Baana benu bakaleka kwipachika nenu inge bayuka kuba’mba kechi mukoselatu pa bintu byo bakeba kuba ne.

Saka mwibalangulukilako. Lekai mwanenu alumbulule byo abena kulanguluka, nabiji pa kimye kyo afikilapo pa nzubo kyo mwamupa kana mwafwainwa kupimpulako nangwa ne. Inge mwauba bino, kechi mubena kumukanjikizha kuba bintu ne, mwalondela lujimuno lwa mu Baibolo lwa kuba’mba: “Kukoka muchima kwenu kuyukanyikwe ku bantu bonse.”—Filipai 4:5.

ESEKAI BINO: Isambai na kisemi pa kimye kyo bafwainwa kufikilangamo pa nzubo ne mizhilo ikwabo ya pa nzubo. Mweshai kuba’mba mubena kuteleka ku byo babena kwamba ne kulanguluka pa bintu saka mukyangye kufuukula bya kuba. Roberto nsemi wamulume wa ku Brazil waamba amba: “Baana bafwainwa kumona kuba’mba bansemi babena kuswisha byo babena kwipuzha umvwe kechi bibena kupusana na mizhilo ya mu Baibolo ne.”

Bino nangwa byonkabyo, bansemi bonse bambulwakulumbuluka. Baibolo waamba amba: “Atweba bonse twituntula javula.” (Yakoba 3:2) Inge mwamona amba yenu mwa kulengela lutobo, lombai lulekelo lwa mambo ku mwanenu. Kwitaba kuba’mba mwatamisha kumwesha amba mwipelula, kabiji kino kikalengela mwanenu naye kuba kino.

Kenji, wa ku Japan waambile amba: “Panyuma ya kutoboka na mwanami, nalombele lulekelo lwa mambo bukaji byo bwapwile pa byambo byatama byo naambile. Kino kyalengejile mwanami kufwomoka ne kumvwa byo namubujilenga.”

[Tubyambo twa mushi]

IIPUZHAI ANWE BENE . . .

▪ Ñanyi bintu byo nguba bilengela kuba’mba tutobokenga na mwanami?

▪ Nakonsha kwingijisha byepi kino kibaaba pakuba’mba tumvwañanenga na mwanami?

▪ Nakonsha kuba byepi pa kuba’mba twisambenga na mwanami kwa kubula kutoboka?

[Kipikichala pa peja 8]

[Kipikichala pa peja 10]

Bansemi bawama bakwasha baana babo kukasuluka kwamba biji ku muchima wabo