Buku wa mu Baibolo Nambala 36—Zefwaniya

Nembi: Zefwaniya

Mpunzha ko Anembejilwe: mu Yuda

Kupwisha Kumunemba: mwaka wa 648 B.C.E. saka akyangye kufika ne

KU NTENDEKELOTU ya bukalama bwa Mfumu Yosiya wa bena Yuda (659-629 B.C.E.), kimye bantu bavula kyo bapopwejilenga Baela kabiji ne kimye “bañanga ba bankishi” kyo batangijilenga ino mpopwelo ya bubela, bantu ba mu Yelusalema bafwainwa bakankametu pa kumvwa byambo byaambilenga ngauzhi Zefwaniya. Nangwa kya kuba kampe wajinga mwana wa mu kisemi kya Mfumu Hezekiya wa mu nzubo ya bufumu bwa bena Yuda, Zefwaniya watopekelenga bingi byubilo byaubiwenga mu yewa mukoka. (Zefwa. 1:1, 4) Byambo byanji byaambilenga pa lukabisho. Bantu ba Lesa bapondokele kabiji Yehoba ye yenkatu wakonsheshe kwibabwezha ku mpopwelo ya kine ne kulengela ‘jizhina jabo kutumbalala ne kutotwa mu mitundu yonse ya bantu iji panopantanda.’ (3:20) Zefwaniya walumbulwile’mba muntu wakonshatu kufiwa mu ‘juba ja bukaji bwa Yehoba’ kanatu umvwe kya kuba Lesa wamukwasha. (2:⁠3) Jizhina janji Tsephan·yahʹ (Kihebelu), jayilamo bingi mambo jilumbulula’mba “Yehoba Wafya (Kufiwa).”

² Mu mwingilo wa kwa Zefwaniya mwafumine byawama. Mfumu Yosiya, waikele pa bufumu saka akiji na myaka ya kusemwa itanu na isatu, “watatwile kutokesha mu Yuda ne mu Yelusalema” mu mwaka wa bu 12 wa bukalama bwanji. Wafumishemo mpopwelo ya bubela, kuwamisha “nzubo ya Yehoba” ne kutendekesha jikwabo Kijiilo kya Lupitailo. (2 Moba., bita. 34, 35) Nangwa byonkabyo, lupimpu lo aubile Mfumu Yosiya lwajingatu lwa kakimye kacheche mambo bamuswaine ku baana banji basatu kabiji ne munkananji umo, bonse baubilenga “byatama ku meso a Yehoba.” (2 Moba. 36:1-12) Kino kyaubiwe mu kufikizhiwa kwa byambo bya kwa Zefwaniya bya kuba’mba: ‘Nkebakabisha babineme, ne baana ba mfumu, ne . . . boba bayuzha nzubo ya nkambo yabo na byo bamwena mu bukapondo ne mu bujimbijimbi.’—Zefwa. 1:8, 9.

³ Kwesakana na byo kyaambiwa peulu po, kibena kumweka kuba’mba, “jiwi ja Yehoba jaishile kwi Zefwaniya” mwaka wa bu 12 wa bukalama bwa Yosiya (648 B.C.E.) saka akyangye kufika ne. Kitango kitanshi kechi kyo kyonkatu kyamuyukanyikisha’mba waambijilenga mu Yuda ne, bino mapuzha ne bisho bya mu Yelusalema byo alumbulwile bulongo nabyo bimwesha’mba waikelenga mu Yuda. Byambo biji mu uno buku byanembwa mu bipungu bibiji, byonse saka bichinyisha kabiji ne kutekenesha. Byaamba kyabaya bingi pa juba ja Yehoba, juba jilengesha moyo ajo jijitu pepi, bino pa kimye kimotu, byaambila ne jimo kuba’mba Yehoba ukapulusha bantu bekepesha aba ‘baketekela mu jizhina ja Yehoba.’—1:1, 7-18; 3:⁠12.

⁴ Bukine bwa uno buku wa bungauzhi kechi bwakonsha kuzhinaukwa nangwa pachechetu ne. Yelusalema waonawinwe mu 607 B.C.E., pa kupitapo kwa myaka kukila pa 40 panyuma ya kuba Zefwaniya waambila kala jimo kino. Mpito ya ku kyalo kechi yo yonka yo tuji nayo imwesha bukine bwa kino ne, bino Baibolo mwine uji na bishiino bimwesha’mba kino kyamwekele kwesakana na monka mwaawijile Zefwaniya. Aku Yelusalema onaunwatu, Yelemiya wanembele buku wa Majilo a Yelemiya kulumbulula bya malwa byo amwene kimye kyo byakijingatu mu milanguluko yanji. Byambo byanji byavula umvwe byaesakanyiwa ku biji mu mabuku akwabo bimwesha’mba byambo bya kwa Zefwaniya kine “byanembeshiwa kwi Lesa.” Zefwaniya wajimunako pa mambo a buneme bwa kulapila ‘bukaji bwa malwa bwa Yehoba kasa bukyangye kwibafikila,’ bino Yelemiya aye watongola kintu kyaubiwa kala amba: ‘Yehoba . . . waitulula bukaji bwanji bwa malwa.’ (Zefwa. 2:2; Jila. 4:11) Zefwaniya waambijile jimo amba Yehoba ‘ukaleta bya malwa pa bantu, kya kuba’mba bakapapalangatu nobe bampofu . . . kabiji mashi abo akechika nobe lukungu.’ (Zefwa. 1:17) Yelemiya waambilepo pa kino uba nobe kintu kyaubiwa kala amba: ‘Baendelenga mu mikwakwa kasa bapapala nobe bampofu, kasa bezhilulula na mashi.’—Jila. 4:14; monai ne byaamba Zefwaniya 1:13—Majilo a Yelemiya 5:2; Zefwaniya 2:8, 10—Majilo a Yelemiya 1:9, 16 ne Majilo a Yelemiya 3:⁠61.

⁵ Mpito nayo yamba pa konaunwa kwa mikoka ingi, ya bena Moabu, bena Amonyi ne bena Asilya kubikapo ne muzhi wabo mukatampe wa Ninevwa kwesakana na byaambijile jimo Zefwaniya monka mo bamukambizhe kwi Lesa. Byonka ngauzhi Nahumi byo aambijile jimo konaunwa kwa Ninevwa (Na. 1:1; 2:10), Zefwaniya naye waambile’mba Yehoba ‘ukalula Ninevwa ke masala, mwaumatu nobe mu kiselebwa.’ (Zefwa. 2:13) Luno lonaiko kine lwaubiwe kya kuba byo papichile myaka 200, shayuka wa mpito, aye Herodotus wanembele pa mambo a Hidekela kuba’mba, “mukola pajinga kala muzhi wa Ninevwa.”a Pa kwiya kufika nobe mu 150 C.E. nembi wa Kingiliki, aye Lucian wanembele’mba “kafwako nangwa kamo kashalako kamwesha’mba pajingapo ne muzhi ne.”b Buku wa The New Westminster Dictionary of the Bible (1970), peja 669, wamba’mba, mazhita aishilenga kutula bulemo uno muzhi, “kiapelejile pakatampe na mambo a kuyula kwa mukola wa Hidekela wakumpwile lubaji lukatampe lwa nsakwa ne kulengela uno muzhi kushalatu patoka. . . . Ninevwa waonawinwetu yense shata kya kuba mu moba a Bangiliki ne bena Loma uno muzhi washajile nobe kishimitu. Bino nangwa kyajinga byonkabyo lubaji lumo lwa yewa muzhi pa kyokyo kimye lwajinga panshi ya bituntaulo byamwekelenga nobe byalengwa na biswaswa.” Pa peja 627 ya yenkawe buku paambiwa’mba muzhi wa Moabu naye waonawinwe kwesakana na byonka byo kyaawilwe: “Nebukaneza washinjile bena Moabu.” Josephus naye waambapo pa mambo a kushindwa kwa bena Amonyi.c Mikoka yonse ibiji bena Moabu ne bena Amonyi kulutwe na lwendo yazhiile.

⁶ Bayudea kimye kyonse bamubika buku wa Zefwaniya po afwainwa kwikala mu mutanchi wa mabuku aitabizhiwa a Binembelo byanembeshiwa na mupashi. Byambo bijimo byaambiwa mu jizhina ja Yehoba, byafikizhiwe kya kine, kutumbijika Yehoba.

ENE MAMBO O AWAMINA

¹⁰ Mfumu Yosiya waumvwijile lujimuno lwa kwa Zefwaniya kabiji wamwenejilemo pakatampe bingi. Watendekele mukwekele wa kubwezha bupopweshi bwa kine. Kino kyo kyalengejile ne kutana buku wa Mizhilo waelekele kimye nzubo ya Yehoba kyo yaonawinwe. Yosiya waubile bingi bulanda pa kumvwa bya malwa bifuma mu milengulwila byo bamutangijile mu uno buku, abyo Zefwaniya byo aawilenga kufuma mu kanwa ka kamonyi mukwabo, aye Mosesa. Kepo Yosiya ekepeshe kwi Lesa, kabiji na mambo a kino Yehoba wamulayile’mba lonaiko lwaambijilwe jimo, kechi lukeya mu moba anji ne. (Mpitu., bita. 28-30; 2 Mfu. 22:8-20) Ino ntanda beizhikijile ku bya malwa! Bino kechi pa kimye kikatampe ne, mambo baana ba kwa Yosiya bakankelwe kulondela kya kumwenako kyanji kyawama kyo ebashijile. Nangwa byonkabyo, Yosiya ne bantu banji byo batesheshe muchima ku “jiwi ja Yehoba jaishile kwi Zefwaniya” kwibalengejile kumwenamo byawama kya kine kine.—Zefwa. 1:⁠1.

¹¹ Mu Jashi janji ja pa Mutumba jaya nkuwa, Kilishitu Yesu, ngauzhi mukatampe wa Lesa, waambile pe Zefwaniya amba wajinga ngauzhi wa Lesa wa kine kupichila mu kwamba byambo bipasha na lujimuno lwa kwa Zefwaniya luji mu kitango 2, kyepelo 3 lwaamba’mba: “Mukebai Yehoba anweba bakimote bonse ba mu ntanda . . . kebai bololoke, kebai bukimote.” Lujimuno lwa kwa Yesu lwajinga lwa kuba’mba: “Nanchi sambilai kukebesha bufumu bwanji, ne bololoke bwanji.” (Mat. 6:33) Aba basambila kukebesha Bufumu bwa Lesa bafwainwa kuchinuzhuka milengulwila yo ajimwinepo Zefwaniya byo aambile pa bantu “babwela munyuma ne kumulonda Yehoba ne, ne kubula kumukeba Yehoba nangwa kumwipuzhapo kintu ne” kabiji “bonkaba balanguluka mu michima yabo amba: Yehoba kechi ukoba kyawama nangwa kyatama ne.” (Zefwa. 1:6, 12) Mu nkalata yanji ku Bahebelu, Paulo naye waambile pa kwiya kwa juba ja kije kabiji ne kujimunañanako pa mambo a kubula kubwela mu nyuma. Wanungilepo’mba: “Bino atweba kechi twi ba boba babwela mu nyuma mu lonaiko ne; twi ba boba baji na lwitabilo lwa kupulusha mweo.” (Hebe. 10:30, 37-39) Byambo bya kwa ngauzhi bya kuba’mba “apo kampe mukafiwa mu juba ja bukaji ja Yehoba” kechi wibyambile ku boba basankilapo bukine nangwa babula kwibusanchila ne, wibyambile ku boba mu bukimote bamukebesha Yehoba mu lwitabilo. Mambo ka o aambijile’mba “apo kampe”? Ke na mambo a kuba lupulukilo lwine lwaimena pa byubilo bya mwine muntu. (Mat. 24:13) Kabiji kino kituvululako’mba kechi twafwainwa kubanga byatama amba mambo Lesa wa lusa ne. Bungauzhi bwa kwa Zefwaniya kechi bwamweshapo luzhinauko pa kwiya bukiji kwa joja juba jikeshila boba baji mu bwilube ne.—Zefwa. 2:3; 1:14, 15; 3:⁠8.

¹² Bino byambo byaamba pa lonaiko lwa boba bamulenga mambo Yehoba kabiji ne kuyukanyikisha jimo bintu byawama bikekala na boba balapila ne ‘kumukeba Yehoba.’ Bano bantu balapila bakonsha kwikala bakosa mambo Zefwaniya waamba’mba, “aye mfumu wa bena Isalela, yenkaye Yehoba, uji mukachi kenu.” Kino kechi kyo kimye kya Ziona kuba moyo nangwa kwikalatu chaka ne. Ke kimye kya kuketekela mwi Yehoba. Aye “ye wa bulume bonse, kabiji ukemupulusha, ukasekela ne kusangalala na mambo a anweba. Aye ukazhindama na mambo a butemwe bwanji, kabiji ukasangalala ne kwimba na kimenge na mambo a anweba.” Kabiji batokwa ke boba ‘basambila kukebesha bufumu bwanji’ ne kutengela luzhikijilo lwanji lwa butemwe ne bibusa bya myaka!—3:15-17.

[Tubyambo twa mushi]