Juba ja Yehoba ja Kuletelamo Lonaiko Jafwenya Kala Pepi!
“Aja juba jikatampe ja Yehoba jijitu pepi, jiji pepi kabiji jibenakupelawizha’mba: Mfike.”—ZEFWANIYA 1:14.
1. Lesa wasopeshe’mba ka kupichila mwi Zefwaniya?
YEHOBA LESA katatakatu onaune babi. Telekai! Wasopesha’mba: “Nkafumyapo bantu . . . nkebafumyapo bantu bonse baji pano pa ntanda ponsetu.” (Zefwaniya 1:3) Nkambo wa mu Kulengwa konse Yehoba waambile bino byambo kupichila mwi ngauzhi Zefwaniya, awo kampe wajinga munkanununa wa Hezekiya Mfumu wa kishinka. Ino mbila yabijikilwe mu moba a Mfumu Yosiya, kechi yajinga mbila yawama ku babi bajinga mu ntanda ya Yuda ne.
2. Mambo ka byubilo bya kwa Yosiya kyo byabujile kukanya juba ja Yehoba jo aletejilemo lonaiko?
2 Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, byambo bya awile Zefwaniya byatundaikile Mfumu wakyanyike Yosiya kufumya bupopweshi bwa bubela mu ntanda ya Yuda. Bino byubilo bya mfumu bya kufumya bupopweshi bwa bubela mu yo ya ntanda kechi byafumishepo bubi bonse pa bantu nangwa kufuchila bundengamambo bwa nkambo yanji, Mfumu Manase “wayuzhizhe Yelusalema na mashi a babula mambo” ne. (2 Bamfumu 24:3, 4; 2 Byambo bya Moba 34:3) Onkao mambo, juba ja Yehoba jo aletejilemo lonaiko jaishile.
3. Twakonsha kushiinwa byepi’mba tukapuluka ‘juba ja bukaji bwa Yehoba’?
3 Nangwa kyajinga byonkabyo, kwajinga bapulukile jo ja juba jilenga moyo. Ngauzhi wa Lesa wakambizhe’mba: ‘Abya byatongolwa kasa bikyangye kufika, mambo moba apitatu lubilo nobe makunzhi o basenda ku luvula, ne bukaji bwa malwa bwa Yehoba kasa bukyangye kwimufikila, ne juba ja bukaji bwa Yehoba kasa jikyangye kwimufikila. Mukebai Yehoba anweba bakimote bonse ba mu ntanda, yenkanweba muba byo atongola; kebai bololoke, kebai bukimote; apo kampe mukafiwa mu juba ja bukaji bwa Yehoba.’ (Zefwaniya 2:2, 3) Byo tuji na luketekelo lwa kupuluka juba ja Yehoba jo akaletelamo lonaiko, twayai nanchi tuteshe muchima ku buku wa mu Baibolo wa Zefwaniya. Uno buku wanembelwe mu ntanda ya Yuda mwaka wa 648 B.C.E. saka akyangye kufika, kabiji ke lubaji lwa ‘mambo a bungauzhi’ bwa Lesa o twafwainwa kuteshako muchima atweba bonse.—2 Petelo 1:19.
Yehoba Watanyika Kuboko Kwanji
4, 5. Zefwaniya 1:1-3 wafikizhiwe byepi pa babi bajinga mu ntanda ya Yuda?
4 “Jiwi ja Yehoba” kwi Zefwaniya jatendeka na lusopesho lwaambiwapo kala. Lesa waambile’mba: “Nkebifumyapo bintu byonse biji pano pa ntanda ponse. Nkafumyapo bantu ne banyama, kabiji nkafumyapo ne bañonyi, ne masabi aji mu kalunga ka mema ne bintu bituntwisha pamo ne babi; nkebafumyapo bantu bonse baji pano pa ntanda ponsetu—byo byaamba Yehoba.”—Zefwaniya 1:1-3.
5 Ee, Yehoba wafumishe bubi bwakijilemo kutama mu ntanda ya Yuda. Nanchi Yehoba waingijishe ñanyi pa ‘kufumyapo bintu byonse byajinga pano pa ntanda’? Byo kiji kuba’mba Zefwaniya waawilenga bino byambo mu moba atanshi a bukalama bwa Mfumu Yosiya, bwatendekele mu 659 B.C.E., abye byambo bya bungauzhi byafikizhiwe kimye bena Babilona kyo baonawine ntanda ya Yuda ne muzhi wayo mukatampe wa Yelusalema mu 607 B.C.E. Akyo kyo kyajinga kimye ‘kyafumishiwepo’ babi mu ntanda ya Yuda.
6-8. Kika kyaambijiwe jimo pa Zefwaniya 1:4-6, kabiji abwa bungauzhi bwafikizhiwe byepi pa bena Yuda?
6 Pa kwambila jimo Lesa byo akoba na bapopweshi babubela, Zefwaniya 1:4-6 waamba’mba: “Nkatanyika kuboko kwami mu kwibakabisha bena Yuda, ne bonse bekala mu Yelusalema, kabiji nkebonauna bonse bashalapo bapopwela Baela baji kuno kuntu, ne kuzhiya mazhina a bañanga ba bankishi, ne bañanga bakwabo pamo; bo bapopwela byonse bya mwiulu ponka pa mitenge ya mazubo abo, kasa bapopwela ne kuchipa Yehoba ne Milikomu pamo; bonka babwela munyuma ne kumulonda Yehoba ne, ne kubula kumukeba Yehoba nangwa kumwipuzhapo kintu ne.”
7 Yehoba watanyikile kuboko kwanji pa bantu bajinga mu Yuda ne mu Yelusalema. Waonawine bapopweshi bapopwelanga Baela lesa wa bisho bya lusemo wa bena Kenana. Balesa bapusana-pusana bajinga mu yo ya ntanda batelwanga’mba Baela mambo bapopweshi babo bebalangulukijilenga’mba bo bajinga na ngovu mu mapunzha amo amo. Kya kumwenako, kwajinga Baela ye bapopwelanga bena Moabu ne bena Mijanyi pa mutumba wa Poela. (Kubala 25:1, 3, 6) Mu Yuda monse, Yehoba waonawine bañanga ba kwa Baela, kuvwangapotu ne bañanga ba bukamfutumfutu ba bena Levi bazhilulwilenga mizhilo ya Lesa na mambo a kupwañana nabo.—Kulupuka 20:2, 3.
8 Kabiji Lesa waonawine ne ‘bapopwelanga byonse bya mwiulu,’—baubanga bya bumfunji bwa tubangabanga ne kupopwela juba. (2 Bamfumu 23:11; Yelemiya 19:13; 32:29) Kabiji bukaji bwa Lesa bwaishijile pa bachapankenyenga bupopweshi bwa kine na bupopweshi bwa bubela kupichila mu ‘kuchipa Yehoba ne Milikomu.’ Milikomu jo jajinga jizhina jikwabo ja Moloka, lesa mukatampe wa bena Amonyi. Kupopwela Moloka kwavwangilemo ne kutapisha baana.—1 Bamfumu 11:5; Yelemiya 32:35.
Mpelo ya Kilishitendomu Yafwenya Kala Pepi!
9. (a) Kilishitendomu wazhatwa na ka? (b) Twafwainwa kuba ka pa kuba’mba tupusaneko na bena Yuda ba bukamfutumfutu?
9 Abye byonse bituvululako Kilishitendomu, witumpa mu bupopweshi bwa bubela ne mu bumfunji bwa tubangabanga. Kabiji bantangi banji ba bupopweshi byo babena kwipaisha bantu bavula kupichila mu kutundaika makondo, ke kintu kya bunya bingi! Kange tupashe nangwa pacheche bena Yuda ba bukamfutumfutu ‘babwelele mu nyuma ne kuleka kumulonda Yehoba,’ kabiji bamusujile ne kuleka kumukeba amba ebatangijilenga. Mu kifulo kya kuba byo byo, twayai tusunge bulumbuluke bwetu kwi Lesa.
10. Mwakonsha kulumbulula byepi buneme bwa bungauzhi bwa kwa Zefwaniya 1:7?
10 Byambo byalondelapo bya uno ngauzhi bibafwainwa babi bajinga mu Yuda ne ba mu moba etu lelo. Zefwaniya 1:7 waamba’mba: “Muzhindame nzo mu kyenyi kya Nkambo Yehoba, mambo juba ja Yehoba jafwenya kala ke pepi, kabiji wanengezhezha jimo kitapisho ne kwibazhijikila jimo bo aita.” Kibena kumweka nobe bano ‘boaichile’ bajinga bena Kalodeya bajinga balwanyi ba bena Yuda. “Kitapisho” kyajinga ntanda ya Yuda ne muzhi wayo mukatampe. Onkao mambo Zefwaniya wabijikile nkebelo ya Lesa ya konauna Yelusalema. Buno bungauzhi bubena kutongola ne lonaiko lwa Kilishitendomu. Juba ja Lesa ja kuletelamo lonaiko byo jafwenya kala pepi mu ano moba, ntanda yonse yafwainwa ‘kuzhindama nzo mu kyenyi kya Nkambo wa mu Kulengwa konse Yehoba’ ne kumvwa ku byo abena kwamba kupichila mu “kajitanga kacheche” ka baana ba bwanga bashingwa ba kwa Yesu pamo ne balunda nabo ba ‘mikooko ikwabo.’ (Luka 12:32; Yoano 10:16) Bonse babula kumvwa ne kusatukila bukalama bwa Bufumu bwa Lesa bakonaunwa.—Masalamo 2:1, 2.
Katatakatu Juba ja Kuwowakana Jifike!
11. Zefwaniya 1:8-11 walumbululapo ka?
11 Pa mambo a juba ja Yehoba, Zefwaniya 1:8-11 wanungapo’mba: ‘Pa joja juba ja kitapisho kyami nkebakabisha babineme, ne baana ba mfumu, ne bonse bavwala bivwalo mo bavwajila ba mu byalo bingi. Kabiji pa joja juba nkebakabisha bonse batwelatu mu mazubo a bene mu kusaka kuyuzha nzubo ya nkambo yabo na byo bamwena mu bukapondo ne mu bujimbijimbi. Yehoba waamba’mba: Pa jonkaja juba pakomvwanyika muteto ku Kibelo kya Masabi, ne kuwowakana ku mwanzo wa bubiji wa muzhi, ne kiwowo kikatampe ku tutumbatumba. Mujilenga mabingo anweba mwikala ku kinkunenke kya Kina mambo basulu bonse baonaika; bonse bapima siliva bavila.’
12. Kiji byepi kuba’mba bamo “bavwala bivwalo mo bavwajila ba mu byalo bingi”?
12 Mfumu Yosiya waswainwe kwi Yehoahaza, Yehoyakimu, ne Yehoyakina. Kepo paishile bukalama bwa kwa Zedekiya, kimye kya onawinwemo Yelusalema. Nangwa kya kuba ano malwa ebeshijilenga, apo kampe bamo bakebelenga kwitabizhiwa na ba mu byalo byo batentakene nabyo kupichila mu kuvwala ‘bivwalo byavwalanga ba mu byalo bingi.’ Byonkabyo, nangwatu ano moba bavula bemwesha mu mashinda avula amba kechi baji mu jibumba ja Yehoba ne. Mambo bemwesha kwikala lubaji lwa kwa Satana lukonaunwa.
13. Kwesakana na bungauzhi bwa kwa Zefwaniya, kika kyamwekele kimye bena Babilona kyo balukukile Yelusalema?
13 Byonka byajinga ‘juba’ jo aonawijilemo bena Yuda, byo bikekala ne juba ja Yehoba jo akonawinamo balwanyi banji, kupwishishamo bubi, kabiji ne kumwesheshamo bulume bwanji aye mwine. Bena Babilona byo balukukile Yelusalema, muteto waumvwanyikile ku Kibelo kya Masabi. Kibena kumweka nobe, kino kibelo kyaitwanga jino jizhina mambo akuba kyajinga ku bwipi na kisankanyi kya masabi. (Nehemiya 13:16) Kiombe kya bena Babilona kyatwelejile ku mpunzha itelwa’mba mwanzo wa bubiji, ne “kiwowo kikatampe ku tutumbatumba” kampe kyalumbulwile kiwowo kya bena Kalodeya bafwenyenye pepi. Kwajinga “kuwowakana” ku bantu ba ku mwanzo wa Kina, baikalanga kampe mu Kinkunenke kya Tilopoeoni. Mambo ka o bawowakejile? Mambo mingilo ya busulu, kubikapo ne ya bo ba ‘bapiminenga siliva,’ yapwile.
14. Nanchi kipimo kya Lesa kya kupima betongwelenga’mba bapopweshi banji kyabaile byepi?
14 Nanchi kipimo kya Yehoba kya kupima betongwelenga’mba bapopweshi banji kyabaile byepi? Bungauzhi bwatwajijila kuba’mba: “Mu kyonkakya kimye nkapikita mu Yelusalema na malampi, kabiji nkebakabisha banabalume baikalatu nzo kwa kubula kwisunsunya, nobe binyu byaikala pa nshipwa yabyo, bonkaba balanguluka mu michima yabo amba: Yehoba kechi ukoba kyawama nangwa kyatama ne. Bakebapukwila bintu byabo ne konauna mazubo abo. Nangwa bakatunga mazubo kechi bakekalamo ne, kabiji nangwa bakajimba majimi a miñanzañanza kechi bakatoma binyu bikafumamo ne.”—Zefwaniya 1:12, 13.
15. (a) Kika kyaubiwe ku bañanga basendukile mu lwitabilo bajinga mu Yelusalema? (b) Kika kikobiwa ku baji mu bupopweshi bwa bubela ano moba?
15 Bañanga basendukile mu lwitabilo bajinga mu Yelusalema, bachapankenyenga kupopwela Yehoba na bupopweshi bwa bubela. Nangwa kya kuba beumvwinenga kuzhikijilwa, Lesa wibafumpijilenga na lampi watulankene ntula-ntula mu mfishi ya ku mupashi mo bafyamine. Kafwako nangwa umo wabujile kumvwa mbila ya lonaiko lwaletele Lesa ne. Aba basendukile mu lwitabilo baubiletu kelele nobe mashipwa aikala panshi ya mwa kukamina binyu. Kechi bakebelenga kwibakatazha na mbila ya Lesa ya kutwelelela mu byubilo bya bantu ne. Bino nangwa kyajinga byonkabyo kechi bapulukile lonaiko lwaletele Lesa ne. Ne mu ano moba, bonse baji mu bupopweshi bwa bubela kuvwangapotu ne baji mu Kilishitendomu ne bafuma mu bupopweshi bwa Yehoba kechi bakapuluka ne. Byo babena kukana’mba ano kechi o ‘moba apelako ne,’ bamba mu michima yabo’mba, “Yehoba kechi ukoba kyawama nangwa kyatama ne.” Bano bantu byo batamishapo!—2 Timoti. 3:1-5; 2 Petelo. 3:3, 4, 10.
16. Kika kya ubiwe kimye kyaishile lonaiko lwaletele Lesa pa bena Yuda, kabiji kuyuka kino kwafwainwa kwitulengela kuba ka?
16 Basendukile mu lwitabilo bajinga mu Yuda bebasopeshe’mba bena Babilona bakapukula bya bunonshi bwabo, kukundula mazubo abo, ne kusenda bipangwa bya miñanzañanza bya mu majimi abo. Bya ku mubiji byaikele ke byatutu kimye Lesa kyo aletele lonaiko pa bena Yuda. Byo kikekala ne juba ja Yehoba jo akaletelamo lonaiko pa buno bwikalo. Onkao mambo, twayai twikale na byubilo bya ku mupashi ne ‘kwibikila nsabo mwiulu’ kupichila mu kubika mwingilo wa Yehoba kwikala kintu kitanshi mu bwikalo bwetu!—Mateo. 6: 19-21, 33.
“Juba Jikatampe ja Yehoba Jijitu Pepi”
17. Kwesakana na Zefwaniya 1:14-16, juba ja Yehoba jo akaletelamo lonaiko jiji pepi byepi?
17 Juba jikaletelamo Yehoba lonaiko jiji pepi byepi? Kwesakana na Zefwaniya 1:14-16, Lesa walaya bino’mba: “Aja juba jikatampe ja Yehoba jijitu pepi, jiji pepi kabiji jibenakupelawizha’mba: Mfike. Umvwai, juba ja Yehoba ajo! jo juba jo bakataminamo miteto ya malwa babiyangala. Aja juba jo juba ja bukaji, jo juba ja kupelelwa ne ja malwa, jo juba ja kwalwilamo ntanda ke yatu yabulamo kintu, jo juba ja mfishi, ja mfishi ine ikatampe, jo juba ja makumbi, ja makumbi afitatu bwi, jo juba ja kuvuminamo ntolompita ne ja kwibatataukila baji mu mizhi ya masakwa ne baji pa byamba.”
18. Mambo ka o twafwainwa kubula kulangulukila’mba juba ja Yehoba jo akaletelamo lonaiko jikiji kwalepa bingi?
18 Bañanga babi, babineme ne bantutu bajinga mu Yuda, bebasopeshe’mba ‘juba jikatampe ja Yehoba jajingatu pepi.’ Mukupelawizha ‘juba ja Yehoba jaishilenga mu Yuda.’ Ne mu kino kimye kyetu kya lelo, muntu kechi wafwainwa kulanguluka’mba juba ja Yehoba jo akaletelamo lonaiko jikiji kwalepa ne. Byonka Lesa byo apelawizhe konauna bena Yuda, byo byo ‘akapelawizha’ ne mu juba jo akaleta lonaiko. (Lumwekesho 16:14, 16) Byo kikekalapo kimye kya malwa akabotoka ku bonse bakana lujimuno lwa Yehoba ne kukankalwa kutambwila bukine bubena kusapwilwa na Bakamonyi banji!
19, 20. (a) Ñanyi byubilo bimo byaubiwe kimye kyaishile bukaji bwa Lesa pa bena Yuda ne Yelusalema? (b) Ñanyi mepuzho ajipo byo twayuka lonaiko lubena kwishila buno bwikalo?
19 Juba jaishijilemo bukaji bwa Lesa pa bena Yuda ne Yelusalema jajinga “juba ja kupelelwa ne ja malwa.” Bena Babilona byo balukukile bena Yuda baletele malwa akatampe avula bingi, kubikapo ne kupelelwa mu milanguluko byo batalañenenga na lufu ne lonaiko. Aja ‘juba ja kwalulwilamo ntanda ke yatu yabulamo kintu,’ jajinga juba ja mfishi, ja makumbi kabiji ja makumbi afitatu bwi, kampe kechi jajinga ja kimpashañanotu ne, apo kampe bino byubilo byaubiwe kyakine, mambo bwishi ne mibiji ya bafu yalalazhaminetu konse konse. Jajinga “juba ja ntolompita ne ja kwibatataukila,” ku bavula luno lujimuno lwajingatu nobe kupuma mwela.
20 Bakasopa ba mu Yelusalema batajilengapotu bena Babilona byo bakundawilenga “byamba,” na bilwilo byabo. Mu moba etu, bya kwizhikijilako bya buno bwikalo bubi kechi bikekala na ngovu ya kushinda bilwilo bya mwiulu bya Lesa byo akengijisha mu lonaiko ne. Mubena kukeba kukafiwa nyi? Nanchi mwaimana sa mwakosa ku lubaji lwa Yehoba, ‘ulama bonse bamutemwa bino onauna babi bonse’ nyi?—Masalamo 145:20.
21, 22. Zefwaniya 1:17, 18 ukafikizhiwa byepi mu ano moba etu?
21 Juba ja lonaiko jatongolwa pa Zefwaniya 1:17, 18 byo jibena kulengapo moyo! Yehoba Lesa waamba’mba, “nkaleta bya malwa pa bantu, kya kuba’mba bakapapalangatu nobe bampofu, mambo bandenga mambo amiwa; mashi abo akechika nobe lukungu, ne mibiji yabo ikalala panshi nobe bincha byafuma munda. Siliva wabo ne ngolode yabo kechi bikakonsha kwibapulusha mu juba ja bukaji bwa Yehoba ne, pakuba pano pa ntanda ponse pakapya na mujilo wa mukao wanji, mambo ukebonaunatu pelu kya kwibabazhimunatu bonse bakekalapo.”
22 Byonka byo aubile mu moba a kwa Zefwaniya, Yehoba katatakatu alete malwa pa ‘bonse ba pano pa ntanda’ bakana kumvwina lujimuno lwanji. Na mambo a kuba Lesa bamulenga mambo, bakapapalangatu nobe bampofu babula wa kwibapokololako. Mu juba ja Yehoba jo akaletelamo lonaiko, mashi abo “akechika nobe lukungu,” ubatu nobe kintu kyatutu. Lufu lwabo lukekala lwa bumvu bwa kine kine, mambo Lesa ukavizha mibiji yabo kabiji ikalalazhamatu pano pa ntanda, “nobe bincha byafuma munda.”
23. Bungauzhi bwa Zefwaniya bwapana ñanyi luketekelo, nangwa kyakuba babi kechi bakapuluke mu “juba ja bukaji bwa Yehoba ne.”?
23 Kafwako nangwa umo wakonsha kupulusha balwisha Lesa ne bantu banji ne. Siliva ne ngolode byakankelwe kupokolola babi bajinga mu Yuda, po pamotu ne nsabo nangwa bya mazhika kanwa kechi bikazhikijila nangwa kupulusha muntu “mu juba ja bukaji bwa Yehoba” jikeshila Kilishitendomu ne babi bonse ba mu buno bwikalo ne. Mu aja juba jikapelako, ‘ntanda yonse ikapya’ na mujilo wa lupata lwa Lesa byo akavizha babi. Na mambo a kuketekela mu byambo bya bungauzhi bwa Lesa, twashiinwa kuba’mba pano tuji mukachi keene ka “kimye kya ku mpelo.” (Danyela 12:4) Juba ja Yehoba jo akaletelamo lonaiko jiji pepi, kabiji katatakatu ashinkanye na balwanyi banji. Bino, bungauzhi bwa Zefwaniya bwapana luketekelo lwa lupulukilo. Nanchi kika kibena kukebewa kotuji umvwe tubena kukeba kufiwa mu juba ja bukaji bwa Yehoba?
Musakukumbula’mba Ka?
• Bungauzhi bwa kwa Zefwaniya bwafikizhiwe byepi ku bena Yuda ne Yelusalema?
• Kika kikobiwa ku ba mu Kilishitendomu ne babi bonse ba ano moba etu a lelo?
• Mambo ka o twafwainwa kubula kulangulukila’mba juba ja Yehoba ja kuletelamo lonaiko jikiji kwalepa bingi?
[Kipikichala pa peja 4]
Zefwaniya na kuchinchika watayile mbila ya kubulana’mba juba ja Yehoba ja kuletelamo lonaiko jajinga pepi
[Picture credit line on page 4]
Kufuma mu Baibolo wa Self-Pronouncing Edition of the Holy Bible, muji King James ne Revised versions
[Kipikichala pa peja 5]
Juba ja Yehoba jaishile pa bena Yuda ne Yelusalema kimye kyo bebonawine ku bena Babilona mu 607 B.C.E.
[Kipikichala pa peja 7]
Nanchi mubena kukeba kukafiwa kimye Yehoba kyo akonawinamo babi nyi?