Bantu ba Yehoba Babwezhiwa Babena Kumutota Mwaya Ntanda Yonse

“Nkalula ñambilo ya mitundu ya bantu ke yafwainwa, namba bonse bakete pa jizhina jami amiwa Yehoba.” —ZEFWANIYA 3:9.

1. Mambo ka mawi a lonaiko kyo afikizhiwe pa bena Yuda ne ba mu mikoka ikwabo?

BYO ajingapo mawi a lonaiko lukatampe Yehoba o aambijile Zefwaniya kubula bantu! Ano mawi a lonaiko afikizhiwe pa mukoka wa bena Yuda ne Yelusalema wajinga muzhi wabo mukatampe, mambo bantangi ne bantu bonse kechi baubilenga kyaswa muchima wa Yehoba ne. Mikoka ya bantu bajinga kipi-kipi nabiji bena Filishitiya, bena Moabu ne bena Amonyi nayo yamanamine ku bukaji bwa Lesa. Mambo ka? Mambo a kuyanjisha bantu ba Yehoba pa myaka yavula. Onkao mambo, kyalo kya bena Asilya kyajinga na ngovu ikatampe pa kyo kya kimye kyaonawinwe, kabiji kechi kyaikeleko jibiji ne.

2. Bañanyi bo babujilenga pa Zefwaniya 3:8?

² Nangwa kyajinga byonkabyo, mu kyalo kya Yuda pa kyo kya kimye mwajinga ne bantu bamo bajinga na byubilo byaoloka. Bano bantu bapembelejilenga Lesa konauna babi, kabiji kibena kumweka nobe bo babujile ano mawi amba: “Onkao mambo mumpembelele poso jikafike aja juba jo nkemana na kwibashiina; mambo napwishisha jimo mu muchima wami namba nkebakonkanya pamo ba mu mikoka ya bantu, ko kwibapwizha pamo ba mu bufumu bonse mu kwitulwila pe abo kuzhingila kwami, bo bukaji bwami bwashinta, mambo ba pano pa ntanda ponse bakonaika na mujilo wa mukao wami.”—Zefwaniya 3:8.

‘Ñambilo Yafwainwa’ Yapainwe kwi Bañanyi?

3. Ñanyi mawi a luketekelo Zefwaniya o abujiwe kubula bantu?

³ Zefwaniya wabujile bantu mawi a Yehoba a lonaiko. Pa kubula bantu bamubujile kuvwangamo ne mawi awama a luketekelo atekeneshenga bantu batwajijile kwikala bakishinka kwi Yehoba. Byonka byo kyanembwa pa Zefwaniya 3:9, Yehoba Lesa waambile’mba: “Nkalula ñambilo ya mitundu ya bantu ke yafwainwa, namba bonse bakete pa jizhina jami amiwa Yehoba ne kuñingijila na muchima umotu.”

4, 5.(a) Kika kyamwekejile babi? (b) Bañanyi bamwejilemo mu kino, kabiji mambo ka?

⁴ Kwajinga ne bantu bo babujile kupa ñambilo yafwainwa. Bungauzhi bwaamba bino pa bano bantu: “Nkafumyamo mo muji bonse betota ne kwitukumuna.” (Zefwaniya 3:11) Onkao mambo, bantu babwitote basujile mizhilo ya Lesa ne kuba bubi bebafumishemo. Bañanyi bamwejilemo kino? Zefwaniya 3:12, 13, waamba kuba’mba: “Nkashamo mukachi kenu bakimote bapelelwa, bakaketekela mu jizhina jami amiwa Yehoba. Aba bakashalapo ba mu bena Isalela kechi bakoba bya bubi ne, nangwa kwamba bya bubela ne, ne byambo bya bujimbijimbi kechi bikalupuka mu tunwa twabo ne; mambo bakajanga ne kulala, kabiji kafwako nangwa umo ukebalengesha moyo ne.”

⁵ Bakishinka, bashajilepo mu bena Yuda bo bamwejilemo. Mambo ka? Mambo baikejile mwayila bino byambo bya kuba’mba: ‘Mukebai Yehoba anweba bakimote bonse ba mu ntanda, yenkanweba muba byo atongola; kebai bololoke, kebai bukimote; apo kampe mukafiwa mu juba ja bukaji bwa Yehoba.’—Zefwaniya 2:3.

6. Kika kyaubiwe mu kufikizhiwa kutanshi kwa bungauzhi bwa kwa Zefwaniya?

⁶ Mu kufikizhiwa kutanshi kwa bungauzhi bwa kwa Zefwaniya, Lesa wakabishe bena Yuda babujile lwitabilo pa kuswisha bena Babilona bajinga na Ngovu pa kyo kya kimye konauna muzhi wabo ne kwibasenda mu buzha mu 607 B.C.E. Bamo, kubikapotu ne ngauzhi Yelemiya kechi bebasendele mu buzha ne. Bamo bo basendele mu buzha batwajijile kwikala bakishinka kwi Yehoba. Mu 539 B.C.E., bena Babilona bebashinjile ku bena Media ne Pelisha batangijilwenga na Mfumu Kilusa. Pa nyuma ya myaka nobe ibiji, Kilusa walupwile mukambizho waswishishe Bayudea bashajilepo kubwela ku kyalo kyabo. Mu kupita kwa kimye nzubo ya Lesa mu Yelusalema yatungilwe ne bañanga babwelele na kufunjisha bantu Mizhilo. (Malakai 2:7) Kepo Yehoba akoseshe bashajilepo babwezhiwe, mambo batwajijile kwikala bakishinka.

7, 8. Mawi a bungauzhi bwa kwa Zefwaniya 3:14-17 abena kutongola bañanyi, mambo ka o mwakumbwila byo byo?

⁷ Pa mambo a beyowele kuno kubwezhiwa, Zefwaniya waambijile jimo’mba: “Imbai anweba mwikala mu Ziona; bijikai anweba bena Isalela; sekelai ne kusangalala na muchima yense anweba mwikala mu Yelusalema. Yehoba waleka kwimukabisha, kabiji wibapanga balwanyi benu; aye mfumu wa bena Isalela, yenkaye Yehoba, uji mukachi kenu; kechi mukamona bya malwa jibiji ne, nangwa jimotu ne. Mu joja juba bakebambila bekala mu Yelusalema amba: Anweba mwikala mu Ziona, kuba moyo ne; maboko enu kechi alele ne. Aye Yehoba Lesa wenu waikala mukachi kenu, ye wa bulume bonse, kabiji ukemupulusha, ukasekela ne kusangalala na mambo a anweba. Aye ukazhindama na mambo a butemwe bwanji, kabiji ukasangalala ne kwimba na kimenge na mambo a anweba.” —Zefwaniya 3:14-17.

⁸ Ano mawi a bungauzhi abena kutongola bashajilepo bakonkanyiwe kufuma mu buzha mu Babilona ne kwibabwezha ku ntanda ya bashakulu babo. Kino kyalumbululwa mu kumvwanyika pa Zefwaniya 3:18-20 po tutanga’mba: ‘Nkebakonkanya ba mwi anweba babenakutonga bijiilo byatongolwa, bonkaba baji na michima yanemenwa na mwenga. Umvwai, mu kyokya kimye nkebakabishatu aba bemumanyika; kabiji nkebapulusha aba basunkuta, ne kupwizha pamo aba bapalañenamo, kabiji nkebalula ke ba kutotwa ne kutumbalala mu byalo byonse mo bamwenejile bumvu. Mu kyonkakya kimye nkemubwezha mu kyalo kyenu, byo nkemukonkanya pamo; kine, nkalengela jizhina jenu kutumbalala ne kutotwa mu mitundu yonse ya bantu iji pano pa ntanda, byo nkemukonkola mu buzha bwenu kasa mutala, byo byaamba Yehoba.’

9. Yehoba watumbijikile byepi jizhina janji pa mambo a bena Yuda?

⁹ Akifwanyikizhai bya kuminye mikoka ya bantu mu byalo bya balwanyi bazhokolokele bantu ba Lesa! Bena Yuda byo bebasendele mu buzha ku bena Babilona ba ngovu, kechi kyaketekejilwepo’mba bakabwela jibiji ne. Kabiji kyalo kyabo kyashajiletu ke masala. Bino kupichila mu ngovu ya Lesa, babwezhiwe ku kyalo kyabo pa nyuma ya myaka 70, kimye balwanyi babo kyo batalañene na lonaiko. Yehoba byo etumbijikilepo aye mwine kupichila mu kubwezha bakishinka bashajilepo! Walengele ‘jizhina jabo kutumbalala ne kutotwa mu mitundu yonse ya bantu.’ Ako kubwezhiwa byo kwatumbijikilepo Yehoba ne bonse bajinga na jizhina janji!

Bupopweshi bwa Yehoba Bwatumbalala

10, 11. Kufikizhiwa kukatampe kwa kubwezhiwa kwa bungauzhi bwa kwa Zefwaniya kwafikizhiwe kimye ka, kabiji twayuka byepi?

¹⁰ Kubwezhiwa kukwabo kwaubiwe mu kitota-myaka kitanshi kya mu kino Kimye Kyetu Yesu Kilishitu byo akonkenye bashajilepo ba mu bena Isalela mu bupopweshi bwa kine. Kino kyamwesheshenga bikamweka kulutwe, mambo kufikizhiwa kukatampe kwa kuno kubwezhiwa kwakijinga kulutwe. Bungauzhi bwa kwa Mika bwaambijile jimo kuba’mba: “Mu moba akapelako mutumba paji nzubo ya Yehoba bakamwikazha ke mwine walepesha kukila mitumba ikwabo, kabiji bakamusuntwila peulu ya tutumbatumba. Kabiji mitundu ya bantu ikakungulukila konka.”—Mika 4:1.

¹¹ Nanchi kino kyamwekele ñanyi kimye? Byonka byaambile bungauzhi, kino kyamwekele ‘mu moba akupelako’—ee, mu onka ano ‘moba apelako.’ (2 Timoti 3:1) Kino kibena kubiwa mpelo ya buno bwikalo saka ikyangye kufika, aku mitundu ya bantu sa ibena kupopwela balesa ba bubela. Mika 4:5 waamba’mba: “Ba mu mitundu yonse ya bantu benda mu mazhina a balesa babo pa mutundu, pa mutundu.” Ibyepi ku bapopweshi bakine? Bungauzhi bwa kwa Mika wakumbula’mba: “Bino atweba tukendanga mu jizhina ja Yehoba Lesa wetu myaka yonsetu.”

12. Bupopweshi bwa kine bwatumbalala byepi mu ano moba apelako?

¹² Onkao mambo, mu ano moba apelako, ‘mutumba paji nzubo ya Yehoba bamwikazha ke mwine walepesha kukila mitumba ikwabo.’ Bupopweshi bwa kine bwa Yehoba bwabwezhiwa kabiji bwatumbalala kukila bupopweshi bukwabo bonse. Kabiji byonka byaambijile jimo Mika, ‘mitundu ya bantu ibena kukungulukila konka.’ Ne aba baji mu bupopweshi bwa kine ‘bakendanga mu jizhina ja Yehoba Lesa [wabo] myaka yonsetu.’

13, 14. Ino ntanda yatwelele ñanyi kimye mu ‘moba akupelako,’ kabiji kika kibena kubiwa pa mambo a bupopweshi bwa kine kufumatu pa kyo kya kimye?

¹³ Byubilo bibena kubiwa mu kufikizhiwa kwa bungauzhi bwa Baibolo bibena kumwesha kuba’mba kutatula mu 1914, ino ntanda iji mu ‘moba akupelako.’. (Mako 13:4-10) Mpito imwesha kuba’mba Yehoba watendekele kukonkenya bashingwa bashalapo bakishinka baji na luketekelo lwa kuya mwiulu mu bupopweshi bwa kine. Kyalondelapo ke kukonkanya kwa ba mu “jibumba jikatampe . . . bafuma mu mikoka yonse ne mu bisaka byonse ne mu mitundu yonse ne njimi yonse ya bantu,” baji na luketekelo lwa kwikala pano pa ntanda myaka ne myaka.—Lumwekesho 7:9.

¹⁴ Kutendekatu kimye kya Nkondo Itanshi ya Ntanda yonse shoo kufika ne mu ano moba, bupopweshi bwa Yehoba ku boba baji na jizhina janji bwaya palutwe kya kine kine na buntangi bwanji. Kutendekelatu ku bapopweshi bacheche bajingako pa nyuma ya Nkondo Itanshi ya Ntanda yonse, pa kino kimye bapopweshi ba Yehoba bafika ku kibelengelo kya mamilyoni 6, kabiji bakonkanyiwa mu bipwilo 91,000 mu byalo 235. Pa mwaka pa mwaka, bano bataya mbila ya Bufumu ne kwingila maawala avula bingi mu kutota Lesa ku mvula-bantu. Bakamonyi ba kwa Yehoba bo babena kufikizha mawi a bungauzhi bwa kwa Yesu bwa kuba’mba: “Ano mambo awama a bufumu akasapwilwa panopantanda ponse mwa kwibashimwina ba mu mikoka yonse ya bantu; bino ke ku mpelo.”—Mateo 24:14.

15. Zefwaniya 2:3 ubena kufikizhiwa byepi pa kino kimye?

¹⁵ Zefwaniya 3:17 waamba kuba’mba: “Yehoba Lesa wenu waikala mukachi kenu, ye wa bulume bonse, kabiji ukemupulusha.” Jishuko ja ku mupashi jibena kwiyowa bakalume ba Yehoba mu ano moba akupelako ke ja kuba’mba Lesa wa bulume bonse ‘waikala mukachi kabo.’ Byonka byo kyajinga kala pa kubwezhiwa kwa bena Yuda mu 537 B.C.E., byo byo kiji ne mu ano moba a lelo. Onkao mambo mu kino kimye kyetu kya lelo, tubena kumona kufikizhiwa kukatampe kwa Zefwaniya 2:3 byo aamba’mba: ‘Mukebai Yehoba anweba bakimote bonse ba mu ntanda.’ Mu 537 B.C.E., kyambo kya kuba’mba “bonse” kyavwangilemo bashajilepo mu bena Yuda babwelele kufuma ku buzha mu Babilona. Bino pa kino kimye kino kyambo kibena kutongola bakimote ba mu mikoka yonse mwaya ntanda, babena kumvwina byambo bya Bufumu byo babena kwibasapwila mwaya ntanda yonse ne kukungulukila ku “mutumba paji nzubo ya Yehoba.”

Bupopweshi bwa Kine Bwaya Palutwe

16. Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, balwanyi betu babena kwiumvwa byepi pa kumona mashuko a bakalume ba Yehoba mu bino bimye byetu?

¹⁶ Pa nyuma ya 537 B.C.E., mikoka yavula yajinga mu byalo byazhokolokele bantu ba Lesa yakuminye bingi pa kubwezhiwa kwa bakalume banji ku bupopweshi bwa kine mu kyalo kyabo. Bino a kwa kubwezhiwa kwaubiwetu pa kipimo kicheche. Abya mwakonsha kufwanyikizha bibena kwamba bantu bamo, kubikapotu ne balwanyi ba bantu ba Lesa byo babena kumona kuvula, mashuko, ne kuya palutwe kwa bakalume ba Yehoba mu bino bimye byetu nyi? Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, balwanyi bamo babena kwiumvwa byonka biumvwinenga Bafaliseo bamwene bantu bakungulukijilenga kwi Yesu, bakuwile’mba: ‘Talai ne kyalo kyonse ke kimulondele!’—Yoano 12:19.

17. Nembi umo waambilepo’mba ka pa Bakamonyi ba kwa Yehoba, kabiji bavujilako kufika ku ñanyi kibelengelo?

¹⁷ Nembi wanembele buku wa These Also Believe, aye Polofesa Charles S. Braden waambile’mba: “Bakamonyi ba kwa Yehoba bakumbanya ntanda yonse na busapwishi bwabo. Kinetu kafwako bupopweshi bukwabo pano pa ntanda bwamwesha kizaku ne mukoyo wa kukumbanya mambo awama a Bufumu kukila Bakamonyi ba kwa Yehoba ne. Kechi kya kuzhinauka ne, jino jibumba jikayangatu na kubaya.” Waambile kine! Kimye kyo anembele bino byambo myaka 50 yapitapo, kwajingatu Bakamonyi 300,000 basapwilanga pano pa ntanda ponse. Uno muntu wakonsha kwambapo’mba ka lelo jino, bakamonyi byo bakila ne pa kino kibelengelo na bimye 20, bafika 6 milyonyi babena kusapwila mambo awama?

18. Ñambilo yafwainwa yo ika, kabiji bañanyi Lesa boapa ino ñambilo?

¹⁸ Kupichila mwi ngauzhi wanji, Lesa walaile’mba: “Nkalula ñambilo ya mitundu ya bantu ke yafwainwa, namba bonse bakete pa jizhina jami amiwa Yehoba ne kuñingijila na muchima umotu.” (Zefwaniya 3:9) Mu ano moba apelako, Bakamonyi ba kwa Yehoba bo beta pa jizhina ja Yehoba ne kumwingijila mu buumo mu mfungwa ya butemwe, ee bamwingijila, “na muchima umotu.” Bo bantu Yehoba boapa ñambilo yafwainwa. Ino ñambilo yafwainwa, ilumbulula maana a kumvwisha bulongo bukine bwa Lesa ne nkebelo yanji. Yehoba bunketu ye upana ano maana kupichila mu mupashi wanji wazhila. (1 Kolinda 2:10) Bañanyi bo apa mupashi wanji wazhila? Wapatu “bamukokela.” (Byubilo 5:32) Bakamonyi ba kwa Yehoba bunke bo bepana kukokela Lesa kwibatangijila mu byonse. O ene mambo o batambwila mupashi wa Lesa ne kwamba ñambilo yafwainwa, ayo yaikala bukine bwa Yehoba ne nkebelo yanji yakukumya. Bamba ñambilo yafwainwa kutota Yehoba mwaya ntanda yonse ku kipimo kikatampe kibena kununguluka.

19. Kwamba ñambilo yafwainwa kulumbulula ka?

¹⁹ Kwamba ñambilo yafwainwa kechi kulumbulula kuketekelatu bukine ne kwibufunjisha ku bakwetu ne. Bwikalo bwa muntu bwafwainwa kwesakana na mizhilo ne mafunde a Lesa. Bena Kilishitu bashingwa babena kutangijila mu kukeba Yehoba ne kwamba ñambilo yafwainwa. Akilangulukai pa byaingijiwa! Nangwa kyakuba kibelengelo kya bashingwa kyakepelako kufika ku 8,700, bakwabo pepi nobe 6 milyonyi babena kulonda lwitabilo lwabo kupichila mu kukeba Yehoba ne kwamba ñambilo yafwainwa. Kino kyo kibelengelo kibena kubailako kya ba mu jibumba jikatampe bafuma mu mikoka yonse baitabila mu kitapisho kya nkuulo ya Yesu. Babena kwingijila mu kipango kya nzubo ya Lesa ya ku mupashi, kabiji bakapuluka “malwa akatampe” abena kwishila ino ntanda yabula bololoke.—Lumwekesho 7:9, 14, 15.

20. Kika kiji kulutwe ya bashingwa bakishinka ne ba jibumba jikatampe?

²⁰ Ba jibumba jikatampe bakekala mu ntanda ya Lesa ipya ya bololoke. (2 Petelo 3:13) Yesu Kilishitu ne ba 144,000 basangulwa ne kuya mwiulu na kwikala bamfumu ne bañanga pamo ne aye, bakalenga kafulumende mupya wa kulama ino ntanda. (Loma 8:16, 17; Lumwekesho 7:4; 20:6) Babipuluka bakapuluka malwa akatampe bakengila mingilo ya kwalula ntanda ke paladisa kabiji bakatwajijila kwamba ñambilo yafwainwa ibapa Lesa. Pa mambo a bangikazhi ba pano pa ntanda bino byambo bibena kwibatongola kuba’mba: “Bana bobe bonse bakebafunjisha kwi amiwa Yehoba; kabiji bakekala na mutende wa kine kine. Mu bololoke mo mo bakakwikajila.”—Isaya 54:13, 14.

Mwingilo Mukatampe wa Bufunjishi mu Mpito

21, 22. Byonka byo kyanembwa pa Byubilo 24:15, bañanyi bakafunjishiwa ñambilo yafwainwa? (b) Ñanyi mwingilo mukatampe wa bufunjishi ukengijiwa pano pa ntanda na buntangi bwa bukalama bwa Bufumu?

²¹ Bantu bakwabo bavula bobakapa jishuko ja kufunda ñambilo yafwainwa mu ntanda ipya ke boba batongolwa pa Byubilo 24:15 amba: “Kukekala lusanguko lwa baoloka ne babula koloka.” Bantu bavula bajingako kala bafwiletu kwakubula maana alumbuluka a kuyuka Yehoba. Mu jishinda janengezhiwa bulongo, ukebasangula kwikala bomi jibiji. Kabiji bano bakasangulwa bakafunda ñambilo yafwainwa.

²² Byo jikekalapo jishuko ja kwingila uno mwingilo mukatampe wa bufunjishi! Ukekala mwingilo mukatampe wabujile kubiwapo kala mu mpito ya bantu. Uno mwingilo yense ukengijiwa mu buntangi bwa bukalama bwa kifyele bwa kwa Kilishitu Yesu mu Bufumu. Mu kupita kwa kimye bantu bakamona kufikizhiwa kwa Isaya 11:9, waamba kuba’mba: ‘Pano pa ntanda pakakumbana maana a kumuyuka Yehoba byonka byakumbana mema mu kalunga ka mema.’

23. Mambo ka o mwaambila’mba atweba bantu ba Yehoba twatokwa?

²³ Mu ano moba apelako byo twatokwapo pa kunengezhezha jimo kyo kya kimye kyawama kikakumbana maana a kuyuka Yehoba pano pa ntanda ponse! Kabiji byo twatokwapo pa kino kimye kwikala bantu ba Lesa, babena kumona kufikizhiwa kukatampe kwa mawi a bungauzhi anembwa pa Zefwaniya 3:20, Yehoba po alaya’mba: “Nkalenga jizhina jenu kutumbalala ne kutotwa mu mitundu yonse ya bantu iji pano pa ntanda”!

Musakukumbula’mba Ka?

• Bungauzhi bwa kubwezhiwa bwa kwa Zefwaniya bwafikizhiwe byepi?

• Bupopweshi bwa kine bubena kuya byepi palutwe mu ano moba apelako?

• Ñanyi mwingilo mukatampe wa bufunjishi ukobiwa mu ntanda ipya?

[Kipikichala pa peja 16]

Bantu ba Yehoba babwelele ku kyalo kyabo ne kubwezha bupopweshi bwa kine. Nanchi mwayuka byo kyalumbulula kino mu ano moba nyi?

[Bipikichala pa peja 18]

Kupichila mu kwamba “ñambilo yafwainwa,” Bakamonyi ba kwa Yehoba babula bantu byambo bya lutekenesho biji mu Baibolo