Teshai Muchima ku Kutanga

BANYAMA kechi bakonsha kuba byo mubena kuba pa kino kimye ne. Pa bantu 6, paji muntu umo waluba kutanga ne kine kintu kilengela bino ke na mambo a kubula kwikalapo na jishuko ja kuya ku sukulu. Kabiji pa boba bayuka kutanga, bavula kechi batanga kimye kyonse ne. Pano bino, kutanga ke jishinda ja kwimulengela kuyilamo ku byalo bingi, kumonañana na bantu baji na bwikalo bwakonsha kukwasha bwikalo bwenu kuwaminako, kabiji ne kufunda maana akonsha kwimukwasha kuyuka bya kuba na bijikila bya mu bwikalo.

Kutanga kulengela wakyanyike kuyuka byo akamwenamo mu sukulu wanji. Kabiji umvwe keakebe nkito, kutanga ko kwakonsha kumulengela kuyuka nkito yo akonsha kutwela ne maola o akengilanga pa kuba’mba amwene mwakwikwashisha. Bamukakusongolwa bayuka kutanga bulongo bakonsha kulama bingi bulongo bisemi byabo pa mambo a kajo kawama, butooto ne kwizhikijila ku bikola. Bainetu bayuka kutanga bakonsha ne kukwasha bingi baana babo kukoma na maana.

Pano bino, mfweto ikatampe ifuma mu kutanga ke ya kuba’mba, kutanga kwakonsha kwimulengela ‘kumona maana a kumuyuka Lesa.’ (Mana. 2:5) Mashinda avula o twingijilamo Lesa akeba kutanga. Binembelo ne mabuku alumbulula Baibolo beatanga pa kupwila kwa kipwilo. Pa kuba’mba mwingilenga bulongo mu mwingilo wa mu bujimi, ntangilo yenu yafwainwa kuwama bulongo. Kabiji kunengezha ino mingilo yonse kwavwangamo kutanga. Onkao mambo, lubaji lwenu lukatampe lwa kukoma ku mupashi lwaimena pa kutanga.

Shukilwaimo

Bamo babena kufunda mashinda a Lesa kechi bafunjile kufika palepa ne. Bakonsha kukeba kwibafunjisha kutanga pa kuba’mba bayileko palutwe mu nkomeno yabo ya ku mupashi. Nangwa bakonsha kukeba bukwasho bwa pa bunke bwa kuwamishako ntangilo yabo. Ko kibena kukebewa, bipwilo binengezha masukulu a kufunda kutanga kwingijisha buku wa Taiko Muchima Muyuke Kutanga ne Kunemba. Bantu bavula bamwenamo bingi mu luno lunengezho. Na mambo a buneme bwa kukeba kutanga bulongo, bipwilo bimo binengezha sukulu wa kufunjisha bya kutanga bulongo ubiwa pamo na Sukulu wa Mwingilo wa Lesa. Nangwatu kwabula uno sukulu, muntu wakonsha kuyilako palutwe mu ntangilo umvwe keekaleko na kimye pa juba pa juba kya kutanga na jiwi jasansuka, kabiji ne kutanwa ku kupwila kimye kyonse ne kwambangako majashi mu sukulu.

Pano bino, makayo ne malangalanga (TV) byalengela bantu bavula kubula kutako muchima ku kutanga. Kutamba malangalanga ne kubula kutanga tanga byakonsha kubwezha muntu panyuma mu ntangilo, kubula kulanguluka bulongo kabiji ne kubula kwamba saka akasuluka.

Mabuku etukwasha kumvwisha Baibolo beanengezha kwi ‘kalume wa kishinka kabiji wa maana.’ Ano mabuku aji na byambo byavula byamba pa bintu bya ku mupashi byanema bingi. (Mat. 24:45; 1 Ko. 2:12, 13) Kabiji etubula ne bintu bikatampe bibena kubiwa mu ntanda ne byo byalumbulula, etukwasha kuyuka bulongo bilengwa bya panopantanda, kabiji etufunjisha ne mashinda a kuyuka mwakubila na bintu bitukatazha. Kyakila pa byonse, ano mabuku amba pa bya kwingijila Lesa mu jishinda jo akeba ne kumona bibusa byanji. Kutanga mabuku awama a iwe mutundu kukemukwasha kwikala muntu wa bumupashi.

Bino kutanga bulongo ako kwinetu kechi ko kuleta mfweto ne. Buno busendwe bukebewa kwibwingijisha mu jishinda jawama. Byonka biji kuja, kutanga nako kukebewa kusala bya kutanga. Nga mambo ka a kujiila kajo kabula kupana ngovu nangwa kakonsha kwimulengela kukolwa? Mu jishinda jimotu, nga mambo ka a kutangila mabuku nangwatu o mwamona ponkapotu, akonsha konauna milanguluko ne muchima? Mafunde a mu Baibolo afwainwa kwitupa kipimo kya kuyukilako byambo byonse byo tukeba kutanga. Saka mukyangye kufuukula byo musakutanga, patanshi akilangulukai pa bino binembelo, Musapwishi 12:12, 13; Efisesa 4:22-24; 5:3, 4; Filipai 4:8; Kolose 2:8; 1 Yoano 2:15-17; ne 3 Yoano 10.

Tangainga na Mulanguluko Wawama

Buneme bwa kwikala na mulanguluko wawama pa kutanga buyukanyikwa umvwe twabalaula mashimikila a mu Mambo awama. Kya kumwenako, mu Mambo awama a kwa Mateo tutanamo Yesu washikishenga bantangi ba bupopweshi bayukile bingi binembelo, mepuzho nabiji a kuba’mba “Kechi mwatangilepo nenyi?” ne “Nanchi mukyangye kutanganyi?” saka akyangye kwibakumbula mikumbu ya mu Binembelo ku mepuzho abo a bujimuku. (Mat. 12:3, 5; 19:4; 21:16, 42; 22:31) Lufunjisho lumo lo tufunjilako ku kino ke lwa kuba’mba, umvwe mulanguluko wetu ye tubena kutangilamo watama, twakonsha kuyatu mungi nangwa kukabulapotu bwishi. Bafaliseo batanganga Binembelo mambo balangulukanga’mba kupichila mu kuba bino, bakamona bumi bwa myaka. Monka mwaambijile Yesu, ino mfweto kechi ipanwa ku babula kutemwa Lesa ne kutambwila jishinda janji ja lupulukilo ne. (Yoa. 5:39-43) Milanguluko ya Bafaliseo yajingatu ya kwitemwa bene; onkao mambo ñumvwino yabo ya bintu yajinga ingi ingitu.

Butemwe bwa kutemwa Yehoba ye mulanguluko wawama bingi ye twafwainwa kwikala naye pa kutanga Mambo anji. Butemwe bwa uno mutundu bwitulengela kufunda kyaswa muchima wa Lesa, mambo butemwe “busekela na bya bukine.” (1 Ko. 13:6) Nangwa kya kuba kunyuma kwe kechi twaikalanga na lusekelo pa kutanga ne, kutemwa Yehoba na ‘maana etu onse’ kuketulengela kuteshako muchima kufunda maana a kuyuka Lesa. (Mat. 22:37) Butemwe bulengela lusekelo, ne lusekelo nalo lulengela kufunda.

Yukai Musenselo wa Kutangilapo

Kutanga kwendela pamo na kuyuka. Nangwatu byo mubena kutanga lonka luno, mubena kuyuka byambo ne kuvuluka byo byalumbulula. Mwakonsha kunungako musenselo wa kutangilapo umvwe ke muyukishe byambo byavula. Mu kifulo kya kwimana na kutalatu pa kyambo kimo kimo, esekainga kumona byambo byavula pa kimye kimo. Umvwe ke mube bibye, mukatana kuba’mba mubena kumvwisha bulongo byo mubena kutanga.

Bino pa kutanga byambo byakosa, mwafwainwa kwingijisha jishinda jingi pa kuba’mba mumvwishe byavula. Pa kumufundako Yoshua pa mambo a ntangilo yanji ya Binembelo, Yehoba waambile’mba: “Byambo bya mu ye uno buku wa mizhilo kechi ukebileke bikafume mu kanwa kobe ne; kabiji ukebilangulukenga.” (Yosh. 1:8) Pa kulanguluka langulukapo, muntu uzhindaminamo; kechi wibyubatu lubilo ne. Kutanga na kulanguluka langulukapo kulengela Mambo a Lesa kwikala mu milanguluko ne mu muchima. Baibolo uji na bungauzhi, lujimuno, bishimpi, nsansawilo, buchibamambo bwa Lesa, bishinka byaamba pa nkebelo ya Yehoba, kabiji ne bya kumwenako bya kine byavula bya mu bwikalo—byonse bye byanema bingi ku bakeba kwenda mu mashinda a Yehoba. Byo kiletapo mfweto kutanga Baibolo kya kuba byambo byanji kebikale mu milanguluko ne mu muchima wenu!

Fundai Kutako Muchima

Pa kutanga, ifwanyikizhainga’mba mwashinkilwepo pa byonse bibena kwambiwapo. Esekai kumona na meso a milanguluko yenu bantu babena kwambiwapo, kabiji fwanyikizhai byo babena kwiumvwa mu byo babena kupitamo mu bwikalo bwabo. Kino kipelako umvwe mubena kutanga jishimikila nabiji ja Davida ne Goliata, janembwa mu Samwela mutanshi kitango 17. Pano bino nangwatu byambo biji mu Kulupuka ne mu Bena Levi bibena kwamba pa nshimikilo ya tente wa lusambakeno ne kwikajikwa kwa buñanga, mukebyumvwanga bulongo umvwe ke mufwanyikizhe bipimo byanji ne bintu byo bashimikijilenga nangwa umvwe ke mulanguluke pa bwema bwa bya kufutumuna, bwa kajo ka kusoka, ne bwa banyama ba kulambula kwikala milambo ya kusoka. Akilangulukai byo kyalengangapo moyo kwingila mingilo ya buñanga! (Luka 1:8-10) Umvwe ke mwifwanyikizhe mu jino jishinda, kikemukwasha kukwatakanya buneme bwa byo mubena kutanga kabiji kikemukwasha kubula kwibivulama.

Nangwa byonkabyo, inge mwabula kujimuka kimye kyo mubena kutanga, milanguluko yenu uba ke iyetu kungi. Meso enu akonsha kutala po mubena kutanga, bino milanguluko saka iji kungi. Nanchi paji nyimbo ibena kwimbiwa nyi? Abya mwashinkula malangalanga nyi? Nanchi kuji ba mu kisemi babena kwisamba nyi? Umvwe kyakonsheka, kyawama kutangila kwazhindama. Nangwa byonkabyo, luvulañano lwakonsha kufumatu mwi anwe bene. Kampe ajo juba mwaji kutabakana bingi. Byo kyapelapo kutendeka kulanguluka pa bintu byo mwaji kubanga jojo juba. Bino kijitu bulongo kulanguluka pa bintu bya jojo juba—pano bino kechi pa kimye kyo mubena kutanga ne. Kampe mwakonsha kutatulatu bulongo samwatako muchima, nangwa kampe mwalomba ne kulomba bino kemutange. Pano byo kemuye na kutanga, milanguluko yenu yatatula kuya kungi. Esekai jikwabo. Ibikaiko kutesha muchima pa byambo byo mubena kutanga. Pachepache musakukamona kuba’mba ke mubeko bulongo.

Muba byepi umvwe mwatana kyambo kyo mwabula kumvwa? Byambo bimo byo mwabula kumvwa bakonsha kwibilumbulula nangwa kwibyambapo mukachi ka kibaba. Nangwa mwakonsha kuyuka ndumbulwilo yabyo kufuma mu kyo babena kwambapo. Umvwe ne, ikalaipo na kimye kya kumona kyo kyo kyambo mu kipongo kya byambo (dictionary) inge muji nakyo, nangwa kishabulai kuba’mba mukashikishepo muntu wayuka byo kyalumbulula. Kino kikemulengela kuyuka byambo byavula kabiji ne kwimukwasha kwibyumvwisha pa kutanga.

Kutanga ku Mvula Bantu

Mutumwa Paulo byo aambijile Timoti kutwajijila na kuteshako muchima ku kutanga, watongwelenga kikatakata kutanga kwa kulengela bantu kumvwa. (1 Timo. 4:13) Kutanga bulongo ku mvula bantu kechi kutangatu byambo na jiwi jasansuka ne. Ubena kutanga wafwainwa kuyuka ndumbulwilo ya byobyo byambo ne kukwatakanya bulongo milanguluko yo bibena kwamba. Inge ke obe kino po po akakonsha kulengela bishinka kumvwanyika bulongo ne kutangila mo kibena kukebewa. Pano bino, kuba bino kukebewa kunengezha bulongo kabiji ne kupitulukilamo jimo. O ene mambo, Paulo o akambizhe amba: ‘Twajijila kutesha muchima ku kutanga [ku mvula bantu, NW].’ Mu uno Sukulu wa Mwingilo wa Lesa, musakufunda bya kutanga bulongo.

Ikalaingapo na Kimye kya Kutanga

“Muntu ulangulukila jimo ne kukosakana pa kwingila ukamona bintu byavula; pakuba bonse boba bya lubilolubilo bakayanda.” (Mana. 21:5) Byobyo kiji ne pa mambo a kukeba kutanga! Pa kuba’mba tumone “bintu byavula,” twafwainwa kukosako na kunengezha kuba’mba mingilo ikwabo ibule kwitujiila kimye kya kutanga.

Mutanga kimye ka? Nanchi mumvwisha pa kutanga lukelokelo nyi? Inyi mumvwisha pa kutanga mute? Umvwe kemwikaleko nangwatu na maminiti 15 nangwa 20 pa juba pa juba na kutanga, mukakumya bingi na bintu byavula byo mukakonsha kuyuka. Muchitu, ke kutanga kimye kyonse.

Mambo ka Yehoba o asajila nkebelo yanji ikatampe kunembwa mu buku? Ke na mambo a kuba’mba bantu bakonshe kutanga Mambo anji anembwa. Kino kibakwasha kulanguluka pa mingilo ya kukumya ya Yehoba, kubulako baana babo bino bintu, kabiji ne kuvulukanga mingilo yanji. (Sala. 78:5-7) Lusanchilo lwetu lwa kusanchila bumpanyi bwa Yehoba mu luno lubaji lumwekela mu jishinda jo tutelako muchima ku kutanga Mambo anji apana bumi.