Mizhilo ya kwa Ñanyi yo Mwakonsha Kuketekela?

Mwenyi wafwakashishe mu Africa kimye kitanshi wamwene muntu saka aimana kimpa kunsa ya mukwakwa. Wamwene kuba’mba uno muntu washetumukijilengatu ku lubaji lumo pachepache monka aimena kimpa. Pa nyuma kacheche, uno mwenyi po po ayukile kyalengejilenga uno muntu kushetumuka. Washetumukijilenga mu kimvule kya jishiki ja nsambo ya foni. Kimvule kyafwenyenyenga pachepache monka muya juba.

NOBE kimvule kifwenya monka muya juba, byubilo bya bantu ne mizhilo yabo yalauka-alaukatu kikupu. Bino aye Yehoba Lesa, “Tata wa byeya,” kechi waluka ne. Mwana wa bwanga Yakoba wanembele’mba: “ye ubula kuyuka kwaluka nangwa kuleta kimvule pa kufutuluka ne.” (Yakoba 1:17) Ngauzhi wa Kihebelu Malakai wanembele byambo byaambile Lesa amba: “Amiwa Yehoba kechi ngaluka ne.” (Malakai 3:6) Mu moba a kwa Isaya, Lesa waambile bino ku mukoka wa bena Isalela: “Kine kufika ne ku bukote bwenu, amiwa yenka, yami i ye, kabiji yami nkemupapanga kufika ne byo mukamena mvwi. Yami nemulenga, kabiji nemusendanga; kabiji yami nkemupapanga.” (Isaya 46:4) Onkao mambo, nangwatu papite kimye kyabaya byepi, luketekelo lwetu mu milaye ya wa Bulume bonse kechi lwaluka ne.

Kufunjila ku Muzhilo wa kwa Mosesa

Byonka byaketekelwa milaye ya Yehoba ibula kwaluka, byo biji ne mizhilo yanji ya kuyuka byawama ne byatama. Abya mwakonsha kumuketekela musulu upima na mabwe abiji, jimotu jo jipima bulongo? Kuba mwikyuba ne. Byonkabyo, “Shikelu ubula kupima bulongo Yehoba wamushikwa; pakuba jibwe ja kupimako jaesakana jo jileta lusekelo kwi aye.” (Byambo bya Mana 11:1; 20:10) Yehoba wapaine uno mukambizho mu Mizhilo yo apele bena Isalela amba: “Kechi mukobe byabula koloka pa kuchiba mambo ne; nangwa kuba byabula koloka pa kupima bintu na kipimo kya kupiminako, nangwa na kya kupiminapo, nangwa na kya kupiminamo ne. Mukekale na mashikelu awama, ne mabwe a kupiminako awama, ne kinjanja kyawama, ne mutumwa wa kupiminamo wawama; amiwa ne Yehoba Lesa wenu wimufumishe mu ntanda ya Ijipita.”—Bena Levi 19:35, 36.

Kukokela uno mukambizho kwaletejile bena Isalela kwikala na bibusa bya Lesa ne bintu bya ku mubiji byavula. Byonkabyo, kulamachila ku mizhilo ya Yehoba ibula kwaluka, kechi mu mpiminotu ya bintu monka ne, kuleta mapesho ku mupopweshi wamuketekela. Lesa waamba’mba: “Amiwa ne Yehoba Lesa wenu, yenka wimufunjisha’mba mukamwenemo byawama, kabiji wimutangijila mu jishinda jo mwafwainwa kuyamo.”—Isaya 48:17.

Mambo ka Mizhilo kyo Yaonaikila Lelo Jino?

Baibolo itongola kyalengela mizhilo konaika lelo jino. Buku wapelako mu Baibolo wa Lumwekesho, ushimikizha nkondo yajinga mwiulu yalengela bantu kwikala mu kañumbwañumbwa kufika ne lelo jino. Mutumwa Yoano wanembele’mba: “Ponkapo mwaji nkondo mwiulu: Mikela ne bamalaika banji ke balwe ne aye nsuñunyi; kabiji nsuñunyi ne bamalaika banji ke balwe ne kulwa nabo; ne kwibashinda ne, abo ne kumona pa kwikala jibiji mwiulu ne. Ne aye nsuñunyi mukatampe waelelwe panshi, yenkaye mulolo wa kala, ye batela’mba, Diabola ne Satana, mujimbijimbi wa panopantanda ponse; waelelwe panopantanda, ne bamalaika banji nabo baelelwe naji panshi.”—Lumwekesho 12:7-9.

Kika kyaubiwe pa nyuma ya ino nkondo? Yoano watwajijila amba: “Byonkabyo sekelai, anweba bya mwiulu, ne anweba mwikalamo. Malwa enu anweba ntanda ne kalunga: mambo Diabola waikila ko muji, kasa aji na bukaji bukatampe, byo ayuka’mba kimye kyami ke kicheche.”—Lumwekesho 12:12.

‘Malwa pa ntanda’ amwekeshe kimye kyatatwile Nkondo itanshi ya Ntanda yonse mu 1914 ne kufumyapo mizhilo yapusana na ya lelo jino. Shayuka wa mpito aye Barbara Tuchman waambile’mba: “Nkondo Ikatampe ya 1914-18 yajinga nobe mupaka wachibile oa moba ne moba etu a lelo. Mambo yaipaile bantu bavula bingi bafwainwe kwingila mingilo yalumbuluka mu myaka yalondejilepo, kufumyapo lwitabilo, kupimpula milanguluko, ne kusha mfika ikatampe, yaletele lupato lwabaya bingi lukabula kupwa nangwa kya kuba ino nkondo yapwile kala.” Shayuka wa mpito mukwabo Eric Hobsbawm naye wasunshilepo’mba: “Kufumatu mu 1914 mizhilo yawama yajinga mu byalo binoshi yaonaika bingi ayo yo babena kumona’mba ijitu bulongo mu byalo byanonka. . . . Kyakatazha bingi kumvwisha kyo twabujila kubwela ku mizhilo yawama ya kala yajingapo na tukolwe twetu mu kitota-myaka kya bu 19.”

Nembi Jonathan Glover mu buku wanji wa kuba’mba “Humanity—A Moral History of the Twentieth Century, wanembele amba: “Kiyukilo kimo kya ano moba etu a lelo ke kya kupwa kwa mizhilo ya byubilo byawama.” Nangwa kya kuba uji na luzhinauko pa mambo a mizhilo ya bupopweshi ibena kupwa mu byalo byanonka, wajimuna amba: “Atweba bavula tubula kuketekela mu mizhilo ya bupopweshi, twakamwa bingi pa kumona byo ibena kupwa.”

Bujimbijimbi bubasampukemo lelo jino, kikale mu busulu, mu bya bumulwila ntanda, mu bupopweshi, mu bisemi, nangwatu mu byetu, kabiji ne bya malwa bifumamo, bo bujimuku bwa kwa Diabola bwa kuletelamo malwa ku ba pano pa ntanda. Satana wipanza kulwa nkondo yapelako ya kukeba konauna boba bebikako kulama mizhilo ya Lesa.—Lumwekesho 12:17.

Abya kujipo jishinda ja kupwishishamo buno bujimbijimbi bubasampukemo bibye nyi? Mutumwa Petelo wakumbula’mba: “Monka mwayila mulaye [wa Lesa], tutengela bya mwiulu bipya ne ntanda ipya, mo mwaikala bololoke.” (2 Petelo 3:13) Twakonsha kuketekela uno mulaye, mambo Lesa kechi ujitu na ngovu ya kwingila kyo akeba ne, bino wikifikizha poso kyaubiwa. Pa mambo a ‘byambo bilupuka mu kanwa kanji,’ Yehoba waamba’mba: ‘Kechi bikabwelatu byatu kwi amiwa ne, poso kuba kyonkakya kyo nafuukula.’—Isaya 55:11; Lumwekesho 21:4, 5.

Kukokela Mizhilo ya Lesa

Mu ino ntanda iji na mizhilo ibena kwalauka-alaukatu, Bakamonyi ba kwa Yehoba na ngovu yonse beseka kukokela mizhilo iji mu Baibolo. Kino kyo kibapusanyako ku bavula, kabiji kyo kilengela bamo kukumbwa bwikalo bwabo.

Pa kupwila kwa nkambi kwa Bakamonyi ba kwa Yehoba mu London, munembeshi wa byambo bya pa TV waipwizhenga ñambi waimejilengako Bakamonyi kuba’mba ayuke umvwe Bakamonyi ba kwa Yehoba kine bena Kilishitu. Bamukumbwile’mba: “Ee, twi bena Kilishitu mambo tulondela mu ngayo ya kwa Yesu. Mu ino ntanda muji bingi lwiso, pano atweba tulondela Yesu mambo ye jishinda ne bukine ne bumi. Twaitabila kuba’mba ye Mwana Lesa, kechi Balesa basatu ne. O ene mambo ñumvwino yetu ya Baibolo kyo kyo yapusena na bupopweshi bukwabo.”

Uno mwisambo byo bamwambile pa Televizhonyi wa BBC, munembeshi wa byambo wapezhezheko’mba: “Nafunjilako byavula bingi pa mambo a Bakamonyi ba kwa Yehoba kyo bafwakashisha bantu pa mazubo. Kabiji nkyangye kumonapo kala bantu 25,000 bavwala bulongo sabapwila pamo, kwa kubula kiwowo ne.” Buno ke bukamonyi bwawama kufuma ku muntu wimwenejile buwame bwa kukokela mizhilo ya Lesa ibula kwaluka!

Nangwa kya kuba bantu bavula bakana kukokela mizhilo mambo a kuba’mba kechi bobeipanga ne, tubena kwimutundaika kutanganga Baibolo ne kuyuka biji mizhilo ya Lesa. Kukoka ne. Londelai byaambile mutumwa Paulo amba: “Kechi mwipashañanye na ba panopantanda ne: poso mwalulukenga ke bangi na kusangulwa kwa michima yenu, namba mukayukenga kyaswa muchima wa Lesa, akya kyawama, ne kyaitabilwa ne kyalumbuluka.” (Loma 12:2) Fwakeshaipo pa Nzubo ya Bufumu ya Bakamonyi ne kwibayuka. Anweba bene mukemwena kuba’mba nabo bantutu baketekela mu milaye ya mu Baibolo, bakinka manungo mwi Lesa mu kukokela mizhilo yanji.

Kulamachila ku mizhilo ya Lesa yawama ibula kwaluka mu bwikalo bwenu kine kukemuletela mapesho. Umvwai kwamba kwa mwine Lesa: “Mama! inge mwakokejile mikambizho yami, inge mutende wenu waikajile nobe mukola, kabiji inge bololoke bwenu bwaikajile nobe manyaki a pa kalunga ka mema.”—Isaya 48:18.

[Bipikichala pa peja 5]

Lelo jino, bujimbijimbi bwasampuka bingi mu busulu, mu byabumulwila ntanda, mu bupopweshi ne mu bisemi