BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w01 9/1 pp. 12-16
  • Ikalai na Lwitabilo Byonka Byajinga Abalahama!

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Ikalai na Lwitabilo Byonka Byajinga Abalahama!
  • Kyamba kya Usopa—2001
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • Yehoba byo Ebapokolwele
  • Pa Kuba’mba Bekale Mutende, Abulama Kechi Wisajijile Yoatemwa Ne
  • Balwanyi Balukuka
  • Abalahama Muntu wa Lwitabilo lwa Kumwenako
    Kyamba kya Usopa—2001
  • Mambo ka Yehoba o Atumbijile Abulama ne Selai Mazhina Akwabo?
    Mutanchi wa Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo Wetu wa Bwina Kilishitu—2020
  • Nanchi Mwakonsha Kuya na Kwingijila ku Mpunzha Kuji Kukajilwa Kukatampe Nyi?
    Mwingilo Wetu wa Bufumu—2001
  • Mutanchi wa Ntendekelo
    Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya
Monai Bikwabo
Kyamba kya Usopa—2001
w01 9/1 pp. 12-16

Ikalai na Lwitabilo Byonka Byajinga Abalahama!

‘Bonkaba ba lwitabilo bo baana ba Abalahama.’—NGALATIYA 3:7.

1. Abulama wapwishishe byepi lweseko mu Kenana?

ABULAMA washile bwikalo bwakipale mu Ula na mambo a kukokela mukambizho wa Yehoba. Meseko o apichilengamo mu myaka yalondejilepo ajingatu kyonko wa meseko a lwitabilo o akesekelwe mu Ijipita. Baibolo yamba’mba: “Kabiji mwajinga kipowe kya nzala mu kyalo.” Kino byo kyafwainwe kumuletelapo bulanda Abulama! Nangwa byonkabyo, waingijilepo mashinda amo a kulaminamo kisemi kyanji kumubiji. “Abulama wayile ku ntanda ya Ijipita mu kwikala monka, mambo nzala yakoleshe mu ntanda.” Kafwako balubile kisemi kikatampe kyakwa Abulama mu Ijipita ne. Nanchi Yehoba waubile byonka byoalaile ne kumulama Abulama ku bya malwa nyi?—Ntendekelo 12:10; Kulupuka 16:2, 3.

2, 3. (a) Mambo ka Abulama kyoabujile kulumbulula mwina kwanji? (b) Pa kuba’mba bakekale bulongo, Abulama wabujile mukazhanji’mba ka?

2 Mu Ntendekelo 12:11-13 tutangamo’mba: “Kabiji ponkapo byoasakile kutwela mu Ijipita wamwambijile mukazhanji Selai amba: Pano umvwa, nayuka namba obewa wi mwanamukazhi walamba ku meso a bantu; kabiji bena Ijipita byo bakakumona bakamba’mba: Uno ye mukazhanji; ne kungipaya bakangipaya amiwa, pakuba obewa bakapulusha mweo wobe. Nanchi, ukambe’mba: Amiwa ne nyenga yabo; namba bakantambule bulongo, ne kundeka na bumi na mambo a obewa.” Nangwa kyakuba Selai wajinga na myaka ya kusemwa 65, wajingatu monka alambila. Kulamba kwanji ko kwafwainwe kwipaisha Abulama.a (Ntendekelo 12:4, 5; 17:17) Kabiji ne nkebelo ya Lesa nayo umvwe kechi yafikizhiwe ne, mambo waambile’mba kupichila mu lukunwa wa Abulama mikoka yonse ya bantu panopantanda mo ikobilwa bibusa. (Ntendekelo 12:2, 3, 7) Abulama byoakijinga ufwaye mwana, kyanemene bingi kukikala mumi.

3 Abulama waambijile mukazhanji kuba monka mobesambijile’mba ukambe’mba, amiwa ne nyenga yabo. Vulukai kuba’mba nangwa kyakuba aye yewajinga mushakulu, kechi waingijishe bumutwe bwanji mu jishinda jabula kufwainwa amba mambo ye mutwe ne, bino waubile monka mobesambijile mu mulanguluko umo. (Ntendekelo 12:11-13; 20:13) Kwi Abulama banabalume bakonsha kumwenako byo bafwainwa kwingijisha bumutwe bwabo na butemwe. Kabiji ku lukokelo lwa kwa Selai nako banabakazhi lelo jino nabo bafwainwa kufunjilako.—Efisesa 5:23-28; Kolose 4:6.

4. Bakalume ba Lesa bakishinka bafwainwa kuba byepi umvwe balongo babo baikala mu kizumba?

4 Selai waambile’mba wajinga nyenga yakwa Abulama, mambo kine wajinga nyenga yanji wasemenwe ku bainanji bangi. (Ntendekelo 20:12) Kabiji kechi wafwainwe kubula bantu byambo byobafwainwe kubula kuyuka ne. (Mateo 7:6) Bakalume ba Lesa bakishinka nabo mu moba etu a lelo, bakokela mukambizho wa mu Baibolo wa kwikala bakishinka. (Bahebelu 13:18) Nangwatu mu kije kya mambo kechi babepa bubela ne. Umvwe balongo babo baikala mu kizumba kikale kumubiji nangwa kumupashi nabiji mu bimye byakumanyikwa nangwa mu nkondo ilwa bantu mulwabo, bomvwina lufunjisho lwakwa Yesu lwa kuba’mba: ‘mwikale bajimuka pamo no miloolo, ne kukoka pamo no bankunda.’—Mateo 10:16; Monai Kyamba kya Usopa, kya Kibemba November 1, 1996, peja 18, palagalafu 19.

5. Mambo ka Selai kyoanekenejile byamubujile Abulama?

5 Nga Selai waubilepo byepi pa byamubujile Abulama? Mutumwa Petelo walumbulula banabakazhi nabiji aye amba ‘baketekela Lesa.’ Selai wanemekele milaye ya kumupashi yobebalaile. Kabiji watemenwe bingi mwata wanji ne kumunemeka. Selai wasajilepo ‘kunekenena mwata wanji,’ kyo kyoafijile ne masongola abo. (1 Petelo 3:5) Bino kyo kimotu, bumi bwanji bwajinga mu mapuso. “Abulama byo atwelele mu Ijipita, bena Ijipita bamwene mwanamukazhi byo alambisha. Kabiji babitumbafumu ba kwa Felo bamumwene bakamutakaikile ku meso a Felo, kepo bamutwajile mwanamukazhi mu nzubo ya kwa Felo.”—Ntendekelo 12:14, 15.

Yehoba byo Ebapokolwele

6, 7. Bwikalo bwa bulanda ka ba Abulama ne Selai bo bajingamo, kabiji Yehoba wamupokolwele byepi Selai?

6 Kino byo kyaletelepo bulanda kwi Abulama ne Selai! Kimweka nobe kwashajiletu pacheche umvwe bamutamishe Selai. Mambo akubula kuyuka amba Selai uji na mulume, Felo wamupele Abulama bya bupe byavula, ‘mikooko, ne bañombe, ne bambongolo balume, ne bazha ba balume ne ba bakazhi, ne bambongolo bakazhi ne bangamela.’b (Ntendekelo 12:16) Abulama byoasujilepo bino bya bupe! Nangwa kyakuba bwikalo bwanji bwakatezhe, Yehoba kechi wamulubileko Abulama ne.

7 “Pakuba Yehoba wamanyikile Felo ne ba mu nzubo yanji na myalo ikatampe, na mambo a Selai muka Abulama.” (Ntendekelo 12:17) Nangwa kafwako wamubujile ne, Felo wayukile kyaletele ino “myalo.” Byo amwene kino, bukiji-bukiji “Felo kepo amwichile Abulama ne kumwambila’mba: Kika kyo wanguba bibye? Mambo ka ne kumbula’mba ye mukazhobe ne? Mambo ka o waambijile’mba: Nyenga yami, kya kuba wandengela namutambula ke mukazhami? Pano tala, mukazhobewe, mushikule, uyenga. Kabiji Felo wibakambizhizhe bantu banji mambo a aye, ne abo bamushinjikinyeko ne mukazhanji ne byonse byo ajinga nabyo, amba pano muyenga.”—Ntendekelo 12:18-20; Masalamo 105:14, 15.

8. Yehoba ufya byepi bena Kilishitu mu ano moba etu a lelo?

8 Mu ano moba etu a lelo, Yehoba kechi witulamwina ku lufu, ku bambanzhi, ku nzala nangwa ku bya malwa ne. Pano bino, Yehoba witulamwina ku bintu byakonsha kupwisha bulunda bwetu ne aye. (Masalamo 91:1-4) Uba kino kupichila mu kwitujimuna pa kimye kyafwainwa na Byambo byanji ne mwi ‘kalume wa kishinka ne wa maana.’ (Mateo 24:45) Ibyepi pa mambo a lufu lufuma mu kumanyikwa? Nangwa kyakuba bantu bafwa, Lesa kechi ukaleka bantu banji bonse kuvila ne. (Masalamo 116:15) Kabiji baoloka umvwe bafwa, tuketekela namba bakabuka.—Yoano 5:28, 29.

Pa Kuba’mba Bekale Mutende, Abulama Kechi Wisajijile Yoatemwa Ne

9. Kika kibena kumwesha kuba’mba Abulama wajinga mukimba lwendo mu Kenana?

9 Kipowe kya nzala byo kyapwile mu Kenana, “Abulama wafumine mu Ijipita, aye mwine, ne mukazhanji, sa asenda byonse byo ajinga nabyo, kabiji ne Lota naye wayilenga nanji pamo, ne kuya bayile ku Negeba [ku kiselebwa kiji ku kabeta ka bulenge ku mitumba ya Yuda]. Kabiji Abulama wanonkele bingi bilelwa, ne siliva, ne ngolode.” (Ntendekelo 13:1, 2) Bangikazhi boataine ku ino mpunzha bamumwenenga’mba mfumu mukatampe. (Ntendekelo 23:6) Abulama kechi wakebelengapotu nangwa pacheche kwikala mfumu wa bena Kenana ne. “Wafumineko ku Negeba ne kuya kaye pa lwendo lwanji ne kufika wakafikile ku Betele, konka koapopejile tente wanji patanshi, pakachi aku Betele aku Ai.” Byonka byoakelwanga kuba kimye kyonse, Abulama konse koailenga watangizhengako bupopweshi bwa kupopwela Yehoba.—Ntendekelo 13:3, 4.

10. Lukatazho ka lwajinga pakachi ka bakafunga ba kwa Abulama ne ba kwa Lota, kabiji mambo ka o kyafwainwe kupwisha luno lukatazho bukiji-bukiji?

10 ‘Kabiji ne Lota naye, yenkaye wayilenga ne Abulama, wajinga na mikooko ne bañombe, ne matente. Bino ntanda ibakepejile, kechi bakonsheshe kwikalamo bonse babiji pamo ne, mambo bijimwazhi byabo byavujile bingi, kya kuba kechi bakonsheshe kwikala pamo ne. Kabiji kwajinga lutobo, bakafunga ba kwa Abulama ne ba kwa Lota batobokelenga. Kabiji bena Kenana ne bena Pelizi bajinga monka mu kyalo mu kyokya kimye.” (Ntendekelo 13:5-7) Mpunzha yo bajingapo kechi yabaile ya kukonsha kwikala na munyemvu wavula wa kuja banyama ba kwa Abulama ne ba kwa Lota ne. Bakafunga betajilenga bibi ne kwishila mfika. Kwitala bibi kwa uno mutundu kechi kwafwainwe kubiwanga mukachi ka bapopweshi ba Lesa wakine ne. Lutobo lwabo inge lwatwajijile, umvwe lwaletele ne mepatulo. Pano nanchi Abulama wapwishishe byepi luno lukatazho? Aye ye wakomeshe Lota kufumatu kimye kyafwile bashanji, ne kumukomesha ubatu nobe mwananji wakwisemena. Abulama byoajinga mukulumpe, nanchi kechi ye wafwainwe kumonapo mpunzha yawamisha nenyi?

11, 12. Abulama mu kwikepesha wamubujile Lota kuba byepi, kabiji mambo ka kusala koaubile Lota kyokwatamijile?

11 Bino “Abulama wamwambijile Lota amba: Mwane, kechi mwikale lutobo mwi atweba ne, nangwa ku bakafunga bami ne bakafunga benu ne, mambo twi balongo ne balongo. Ntanda yonse kechi iji ku meso enu nenyi? Twabane, mwane. Umvwe mwasaka kuya ku kipiko amiwa nkaya ku kilujo, kabiji umvwe mwasaka kuya ku kilujo amiwa nkaya ku kipiko.” Pepi na Betele pajinga katumba-tumba kanema bingi ko batelanga amba “katumba-tumba kakukenkentelapo ntanda ya Pelisitina.” Kampe pa kano katumba-tumba “Lota [“po poakenkentejile ne kumona,” NW] musanza yense wa Yodano byo aikala na mema konse konsetu, Yehoba saka akyangye konauna Sodoma ne Gomola, kabiji wikimwene pamo nobe bujimi bwa Yehoba, nobe kyalo kya Ijipita na kuya mu jiya ku muzhi wa Zoala.”—Ntendekelo 13:8-10.

12 Nangwa kyakuba Baibolo imutongola Lota amba muntu “waoloka,” kimweka nobe mu kino wapusene ne Abulama, kechi waumvwijile byambo bya mukulumpe ne. (2 Petelo 2:7) “Kepo Lota esalulwijile mwine musanza yense wa Yodano; ponkapo Lota waimene ne kuya ku musela; byonkabyo baabene abo bene na bene. Bino aye Abulama waikajile mu ntanda ya Kenana, ne Lota waikajile pakachi ka mizhi ya ku musanza ne kutwala tente wanji kwipi na ku Sodoma.” (Ntendekelo 13:11, 12) Sodoma wajinga muzhi mwajinga bingi bunonshi kabiji mwajinga bwikalo bwa kipale. (Ezikyo 16:49, 50) Nangwa kyamwekelenga nobe Lota waubile bingi bulongo pa kusala yoya ntanda na mambo a bunonshi bwajingamo, mu mulanguluko wa kumupashi kechi wasajile bulongo ne. Mambo ka? Ntendekelo 13:13 yaamba’mba: “Bena Sodoma babipile bingi, bajinga bandengamambo batamisha ba kumulenga mambo Yehoba.” Mulanguluko wa kwa Lota wakuvilukilako waletejile bingi bulanda kisemi kyanji.

13. Abulama waikela byepi wakumwenako bena Kilishitu bakonsha kutanyiwa mu mitotololo ya mali?

13 Abulama aye wajinga na lwitabilo mu mulaye wa Yehoba wa kuba’mba baana banji bakaswana yoya ntanda yonse; kyo kyo abujile ne kulwila koka kapunzha kayo kacheche. Na mambo a kwikepesha kwanji, waubile mwayila byambo biji mu 1 Kolinda 10:24 amba: “Kafwako nangwa umo ekebele byamuwamina mwine ne, kana byawamina mukwabo.” Kino kyawama bingi kabiji kya kuvululako aba bakonsha kutanyiwa mu mitotololo ya mali na mukwabo wa mu lwitabilo. Mukifulo kya kukokela lufunjisho luji mu Mateo 18:15-17, bamo batwala ne balongo babo ku makochi. (1 Kolinda 6:1, 7) Abulama wamwesha kuba’mba kyawamako kulusa mali kukila kuletela Yehoba bumvu nangwa kupwisha mutende mu kipwilo kya bwina Kilishitu.—Yakoba 3:18.

14. Abulama bamupesheshe byepi pa lusa lwanji?

14 Abulama bamupesheshe mambo a lusa lwanji. Lesa waambile’mba: “Nkavuzha ba mu kisemi kyobe ke pamo na lukungu lwa panshi, kya kuba, umvwe muntu wakonsha kubala lukungu lwa panshi abya ne ba mu kisemi kyobe bakabalwa.” Bino byambo byo bamubujile Abulama wabujile nangwa mwana byo byamukoseshepo! Kepo Lesa amukambizhe’mba: “Imana, upitañane monse mu ntanda, mu bula ne mu bwipi, mambo kwi obewa ko ko nkeipana.” (Ntendekelo 13:16, 17) Abulama kechi bamuswishishe kwikala bwikalo bwa kipale mu yewa muzhi ne. Watwajijile byonkabyo kwipatula ku bena Kenana. Ne bena Kilishitu lelo jino, nabo bepatula ku bya ino ntanda. Kechi bemona amba bakila bakwabo ne, pano bino, kechi bendañana na bantu bakonsha kwibongwela ku byubilo byakanyiwa mu binembelo ne.—1 Petelo 4:3, 4.

15. (a) Kupitañana kwakwa Abulama mu ntanda kwalumbulwilenga ka? (b) Abulama waikala byepi wakumwenako bisemi bya bwina Kilishitu ano moba etu a lelo?

15 Mu kyokya kimye kyanembelwengamo Baibolo, baubanga muntu saka akyangye kutambula mpunzha, patanshi wapitañanangamo ne kumona byoiji. Onkao mambo, Abulama byoazhokolokelenga kyamuvulwilengako kuba’mba, juba jimo aya ntanda ikekala ke ya baana banji. Na lukokelo lwanji, “Abulama wapopolwelenga tente wanji ne kuya wayile mu kwikala ku bichi bya maoko bya kwa Mamale, biji ku Hebulona; ne kutunga watungileko kyakusokelapo bitapisho kwi Yehoba.” (Ntendekelo 13:18) Ne jikwabo Abulama wamwesheshe byoanemekele mpopwelo yanji. Nanchi mu kisemi kyenu nenuwa mwanemeka lufunjisho lwa kisemi, kulombela pamo mu kisemi ne kuya na kupwila nyi?

Balwanyi Balukuka

16. (a) Mambo ka byambo bitanshi mu Ntendekelo 14:1 kyo byaikela bya ñambilo ya bulanda? (b) Kika kibalengejile bamfumu bana bakumusela kuya na kulukuka yoya mizhi?

16 “Kabiji mu moba a kwa Amalafela mfumu wa Shinala, ne Alyoka mfumu wa Elasa, ne Kedolaoma mfumu wa Elama,c ne Tidala mfumu wa Goyimu: bano bamfumu baimenye nzhita ke bakalwe.” Mu Kihebelu kine, byambo byatendekelako bya kuba’mba (“Kabiji mu moba a kwa . . . ”) ke ñambilo ya bulanda itongola “kimye kya kupita mu bya malwa bino kumpelo yakyo mwafuma byawama,” (NW), tubyambo twa panshi. (Ntendekelo 14:1, 2,) Ano malwa atatwile kimye bano bamfumu ba kumusela bana ne nzhita yabo kyo balukukile ntanda ya Kenana. Nga kika kyo bakebelenga? Bakebelenga kukambula mizhi itanu yasatukile, Sodoma, Gomola, Adama, Zeboimu, ne Bela. Panyuma ya kushinda ino mizhi itanu, bano bamfumu bana “basambakene mu kimpachiko kya Shidimu (lelo ko kuji kalunga ka Mukele).” Bajingatu kipikipi na kwaikele Lota ne kisemi kyanji.—Ntendekelo 14:3-7.

17. Mambo ka kutwalwa mu buzha kwakwa Lota kyo kwajinga lweseko lwa lwitabilo kwi Abulama?

17 Bamfumu ba bena Kenana kwakubula moyo besunshile kulwa na bano balwanyi babo, bino bebashinjile bingi kyatama ne kwibalengesha bumvu. “Kepo balwanyi babo bapukwile bintu byonse byajinga mu Sodoma ne Gomola, ne kajo kabo konsetu pamo, ke baye ne kuya; kabiji basendele ne aye Lota, mwana koloja Abulama, yenka waikajile mu Sodoma, basendele ne bintu byanji byonse ne kufuma bafumineko.” Kechi papichile ne kimye kyabaya ne, Abulama waumvwine ano malwa aubiwe: “Kabiji umo wapulukile waishile ne kumubula Abulama Muhebelu, yenka waikajile ku bichi bya maoko bya kwa Mamale mwina Amoli, mulongo wa Eshikola ne Anela: bano bajinga mu lumvwañano lumo ne aye Abulama. Kabiji Abulama byo aumvwine’mba: Mulongo wenu bamutwala mu buzha.” (Ntendekelo 14:8-14) Lwitabilo lwanji byo lwaesekelwepo! Nanchi Abulama wamubijile nshiji mwana kolojanji amba mwine mambo anji mambo yo ntanda yawama yoesajijile nyi? Vulukai kuba’mba bano balwanyi bafumine ku ntanda yanji ya Shinala. Onkao mambo, kulwa na bano bantu umvwe kwalumbulwile amba wifingisha kechi ukabwela kwabo ne. Bino nga aye, Abulama wakonsheshe kulwa byepi na ino nzhita, yo bakankelwe kushinda bena Kenana bevwangile pamo?

18, 19. (a) Abulama wamupokolwele byepi Lota? (b) Lukumo lwailenga kwi ñanyi pa kuno kushinda?

18 Abulama kechi walekele kukinka manungo mwi Yehoba ne. “Wibatangijile bantu banji bonka bafunda bya nkondo, basemekelwe mu nzubo yanji mwine, ke bantu bitota bisatu ne bantu jikumi na batanu ne basatu, kebebapupile kufika ne ku Danyi. Kabiji bufuku aye ne bantu banji beabenyemo ke bipanyi bibiji, mu kwibalwisha, kabiji bebatapile ne kwibalondaizha kufika ne ku Hoba uji ku kabeta ka ku buyeke bwa Damasakasa. Kabiji wabwezhezhe bintu byonse, ne aye Lota mulongo wanji ne bintu byanji pamo ne banabakazhi ne bantu.” (Ntendekelo 14:14-16) Kwikala na lwitabilo lwakosa mwi Yehoba ko kwalengejile Abulama kutangijila nzhita yanji kuya na kushinda ne kupokolola Lota ne kisemi kyanji. Kepo Abulama asambakene na Melekizedeke mfumu wa Salema. “Melekizedeke mfumu wa Salema waletele bashinkwa ne binyu; aye wajinga ñanga wa Lesa Mwine Wakila. Kepo amupesheshe Abulama’mba: Abulama obilwe bibusa kwi Lesa Mwine Wakila, Mulenga wa bya mwiulu ne ntanda; Atotwe Lesa Mwine Wakila, yenka wapana balwanyi bobe mu kuboko kobe. Kabiji Abulama wamupele Melekizedeke mulambo wa bifikizha mu bujikumi bya mu bintu byonse.”—Ntendekelo 14:18-20.

19 Ee kine, kwi Yehoba ko kwafumine luno lushinjilo. Na mambo a lwitabilo lwanji, kino kimye nakyo Abulama wamwene Yehoba byo amupokolwele. Bantu ba Lesa mu moba etu a lelo kechi balwa nkondo ya kumubiji ne, pano bino bapita mu meseko avula bingi. Mutwe wetu walondelapo walumbulula kumwena kwi Abulama byo kwakonsha kwitukwasha kwiashinda.

[Tubyambo twa mushi]

a Kwesakana na byaamba buku wa Insight on the Scriptures (wanembwa na Bakamonyi bakwa Yehoba), “muvungilo wakala watongolapo Felo umo watumine bashilikale banji kuya na kuvutula mwanamukazhi walamba ne kwipaya mwata wanji.” Onkao mambo, nanchi moyo Abulama yeajinga nanji kechi wajinga wa bubela ne.

b Hegala waikele ke ntombo wa kwa Abulama, naye kampe wajinga muzha yebamupele Abulama pa kyonkakya kimye.—Ntendekelo 16:1.

c Bantu bamapata, kimye kimo baambilenga’mba bena Elama kechi bajingapo na ngovu ya uno mutundu ne bena Shinala ne, kabiji kafwako boashinjile Kedolaoma ne. Monai Kyamba kya Usopa kya Kibemba July, 1 1989, mapeja 4-7, kuba’mba muyuke byambo bya kupoya-poya byaamba pa biji mu Baibolo.

Mwajikumvwisha Nyi?

• Kipowe kya nzala kyajinga mu Kenana kyajinga byepi lweseko lwa lwitabilo kwi Abulama?

• Abulama ne Selai baikala byepi bakumwenako bawama ku banabalume ne banabakazhi lelo jino?

• Bintu ka byotwakonsha kufunjilako kwi Abulama mu mpwishisho yoapwishijilemo lutobo pakachi ka bakafunga banji ne bakwa Lota?

[Kipikichala pa peja 14]

Abulama kechi waubiletu amba poso kyonka kyonasala ne, bino patanshi wamuswishishe Lota kusalapo kyoatemwa

[Kipikichala pa peja 16]

Abulama wakinkile manungo mwi Yehoba pa kupokolola Lota mwana kolojanji

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu