Yehoba—Yewakumwenako Wakila Bonse Mubuwame
“Musanchilai Yehoba wa mabumba, mambo ye wawama.”—YELEMIYA 33:11.
1. Mamboka otutundaikilwa kumutota Lesa pamambo abuwame bwanji?
YEHOBA LESA yewawama mubyonse. Ngauzhi wanji Zekaliya waambile’mba ‘kine byo awamapo!’ (Zekaliya 9:17) Kyakine, buwame bwa Lesa bumwekela mubintu byonse byoaubile pakwitukokozhezha ino ntanda kuba’mba twikalengapo bulongo. (Ntendekelo 1:31) Kyakine, kechi tukakonsha kukwatakanya ñiñijilo yabintu byonse byavula mobyendela mwibilengejile Lesa kimye alengelenga bilengwa byonsene. (Musapwishi 3:11; 8:17) Pano bino, bintu bicheche byotwayukako bitutundaika kumutota Lesa pamambo abuwame bwanji.
2. Mwakonsha kwibulumbulula byepi buwame?
2 Nanchi buwame bobuka? Buwame kebyubilo byawama. Bino, kechi kubula kubatu bubi konkane. Buwame byobuji kipangwa kyamupashi, kekyubilo kimweshiwa mukuba kintu kyawama kabiji kifweta. (Ngalatiya 5:22, 23) Tumwesha buwame umvwe twaubila bakwetu byubilo byawama byakonsha kwibakwasha. Mubuno bwikalo botujimo, kintu kimweka kuwama kubantu bamo kechi kyakonsha kuwama kubakwabone. Nangwa byonkabyo, umvwe tukeba kwikala mutende nekusangalala, pafwainwa kwikalapo jishinda jimo jabuwame. Ñanyi wakonsha kumwesha jino jishinda?
3. Ntendekelo 2:16, 17 yaambapo’mbaka pamambo a jishinda jabuwame?
3 Lesa wamwesha jishinda jabuwame. Kuntendekelo yabwikalo bwabantu, Yehoba yewakambizhe muntu mutanshi’mba: “Ku bichi byonse bya mu bujimi wakonsha kujakotu monka mo usakila; kana ku kichi kya kuyuka byawama ne byatama kechi ukajako ne; mambo mu juba jo ukajako ukafwa kine.” (Ntendekelo 2:16, 17) Ee, bantu bafwainwa kuketekela Mulenga wabo kwibapa maana akuyuka kyawama nekyatama.
Buwame Bukatampe Boamwesha
4. Kufuma kimye Adama kyoalengele mambo, Lesa wibobilaka bantu?
4 Luketekelo lwabantu lwakwikala balusekelo myaka nemyaka saka balumbuluka lwaonaikile kimye ba Adama ne Evwa kyobalengele mambo nekukana kumvwina lūsa lwa Lesa lwakwibekajikila mizhilo yabuwame. (Ntendekelo 3:1-6) Bino nangwa byonkabyo, baana bakwa Adama saka bakyangye kusemwa nekuswana bundengamambo nelufu, Lesa waambijile jimo amba kukeya Lukunwa walumbuluka. Byoazhachishenga ‘muloolo wa kala,’ aye Satana Diabola, Yehoba waambile’mba: “Nkalenga obewa ne mwanamukazhi ke muji ba mulwanyi na mulwanyi, kabiji [“nkalengela lukunwa wobe ne lukunwa wanji nabo,” NW] ke ba mulwanyi na mulwanyi. Kabiji aye ukafumpa mutwe wobe, ne obewa ukafumpa kashiko kanji.” (Lumwekesho 12:9; Ntendekelo. 3:15) Nkebelo ya Yehoba yajinga yakukuula bantu kubundengamambo. Mulusa lwanji, Yehoba wanengezha lunengezho lwakupulukilamo bantu baji nalwitabilo mukitapisho kyankuulo ya Mwananji yeatemwisha.—Mateo 20:28; Loma 5:8, 12.
5. Nangwa kyakuba twaswana milanguluko yamuchima watama, mamboka otwafwainwa kumweshako byubilo byabuwame?
5 Namambo abundengamambo bwakwa Adama, twaswana milanguluko yamuchima watama. (Ntendekelo 8:21) Bino nangwa byonkabyo, kejishukotu kuba’mba Yehoba witukwasha kumweshako byubilo bimo byabuwame. Kukelwa mubintu byotufunda mubinembelo byanji byazhila kechi ‘kwitupatu maana akumona lupulukilo’ nekwikala ‘bawaina byonse bya kwingilako mingilo yawama’ konkane, bino kwitulengela nekuba byawama kumeso anji. (2 Timoti 3:14-17) Pakuba’mba mikambizho ya mu Binembelo itukwashe nekumwesha buwame, twafwainwa kwikala namuchima wajingapo nañyimbi wamasalamo waimbile’mba: “Anweba [Yehoba] yenu mwawama, nekuba muba byawama; mfunjishai malamuna enu.”—Masalamo 119:68.
Buwame bwa Yehoba Butakaikwa
6. Panyuma yakuba Davida waleta jikwachi jalulayañano mu Yelusalema, bena Levi baimbile lwimbo mwajinga ñanyi byambo?
6 Kala mfumu Davida wabena Isalela wasanchijile buwame bwa Lesa nekukeba kulondela mizhilo Yanji. Davida waambile’mba: “Yehoba ye wawama, ye waoloka: Onkao mambo ukebafunjisha bandengamambo mujishinda.” (Masalamo 25:8) Mumikambizho Lesa yoapele bena Isalela mwajinga nemizhilo ikatampe jikumi. Ino yajinga Mikambizho Jikumi yanembelwe pamabwe nekwiisunga beisungijile mujikwachi jazhila jatelwanga’mba jikwachi jalulayañano. Panyuma yakuba Davida waleta Jikwachi mu Yelusalema muzhi mukatampe wabena Isalela, bena Levi baimbile lwimbo mwajinga bino byambo: “Ubai sante kwi Yehoba, mambo wawama: kabiji lusa lwanji lo lwayayaya.” (1 Byambo bya Moba 16:34, 37-41) Byokibasangajikilepo pakumvwa bino byambo patunwa twabanyimbi bena Levi!
7. Bika byamwekele panyuma yakuleta Jikwachi mukachi Mwine Mwazhijisha kabiji nepakupwisha lulombelo lwanzhijikisho lwalombele Solomone?
7 Bino byambo byakutota bebimbile nejikwabo kimye kyanzhijikisho yanzubo ya Yehoba yashimikile Solomone mwana Davida. Panyuma yakutula jikwachi jalulayañano Monka Mwazhijisha munzubo ya Lesa ipya yoashimikile, bena Levi batendekele kutota Yehoba “mambo wawama; kabiji lusa lwanji lo lwayayaya.” Byobakyubilenga kino, kyaubiletu nobe kukumya, nzubo yonse yayula jikumbi akyo kyamwesheshenga’mba Yehoba wajingamo mulukumo. (2 Byambo bya Moba 5:13, 14) Solomone byoapwishishe kulomba lulombelo lwanzhijikisho, “mujilo waikijile mwiulu ne kusoka wasokele milambo ya kusoka ne bitapisho.” Pakumona kino, “bena Isalela . . . bafukamine panshi ne kukinka bilungi byabo pa kyalanta, ne kumupopwela Yehoba ne kumusanchila Mambo wawama; kabiji lusa lwanji lo lwayayaya.” (2 Byambo bya Moba 7:1-3) Kino kijiilo kyamoba 14 byokyapwile, bena Isalela babwelele kwabo “saka basangalala ne kusekela mu michima yabo na mambo a buwame bo amwesheshe Yehoba kwi Davida, ne kwi Solomone, ne ku bantu banji bena Isalela.”—2 Byambo bya Moba 7:10.
8, 9. (a) Nangwa kyakuba bena Isalela batotelenga Yehoba pamambo abuwame bwanji, byubiloka byobaubilenga kulutwe nalwendo? (b) Kupichila mwi Yelemiya, kika kyaambijilwe jimo pamambo a Yelusalema, kabiji buno bungauzhi bwafikizhiwe byepi?
8 Bino kyabulanda, bena Isalela kechi batwajijile kwikala mwayijile nyimbo yabo yakutota Lesa ne. Mukupita kwakimye, bena Yuda ‘banemekelenga Yehoba na byambotu bya pa tunwa twabo.’ (Isaya 29:13) Mukifulo kyakulondela mizhilo ya Lesa yabuwame, batendekele kuba byubilo byatama. Bino byubilo byabo byajinga byakuba byepi? Bapopwejilenga bankishi, kuba bulalelale, kumanyika bayanji nemambotu akwabo akatampe! Kyafuminemo Yelusalema waonawinwe nebena Yuda bebatwajile mubuzha ku Babilona mu 607 B.C.E.
9 Lesa wibakambwile bantu banji pamambo akino. Pano bino kupichila mwi Yelemiya ngauzhi wanji, waambijile jimo amba mu Yelusalema mukomvwanyika jibiji jiwi jabakamba’mba: “Musanchilai Yehoba wa mabumba, mambo ye wawama, kabiji lusa lwanji lo lwayayaya.” (Yelemiya 33:10, 11) Nekubiwa kyaubiwe byonkabyo. Panyuma yakuba ntanda yashala kemasalatu pamyaka 70, mu 537 B.C.E., Bayudea bacheche bashajilepo babwelele ku Yelusalema. (Yelemiya 25:11; Danyela 9:1, 2) Bashimukulwile kyakusokelapo bitapisho pampunzha pajinga nzubo ya Lesa pa Mutumba wa Moliya nekutendeka kusokelapo milambo. Mumwaka wabubiji baajile kitendekesho kyanzubo ya Lesa. Byokyajingapo kimye kyalusekelo! Ezela waambile’mba, “bashimika byo baajile kitendekesho kya nzubo ya Yehoba, bañanga saka bavwala bivwalo byabo bya buñanga, baimene na matolompita, ne bena Levi ba mu kisaka kya Asafwa, nabo baimene na masimbo na kutota Yehoba, monka mwatongwejile Davida, mfumu wa bena Isalela. Kabiji baimbile sa batambuzhana, sa batota ne kusanta kwi Yehoba Mambo wawama, kabiji lusa lwanji lo lwayayaya ku bena Isalela.”—Ezela 3:1-11.
10. Ñanyi byambo bikatampe byatatula nekupelako mu Salamo 118?
10 Abye byambo bintutu bimo byalutotelo lwakutota buwame bwa Yehoba bitanyiwa mumasalamo avula. Salamo umo mobitanyiwa ke 118, waimbile bisemi byabena Isalela kumpelo ya Kijiilo kyalupitailo. Uno salamo watendeka nekupwa nabino byambo byakuba’mba: “Anweba bonse, musanchilai Yehoba, mambo aye ye wawama; kabiji lusa lwanji lo lwayayaya.” (Masalamo 118:1, 29) Yesu Kilishitu nebatumwa banji bakishinka pabobwa bufuku saka akyangye kufwa mu 33 C.E., nabo kampe pakupezhako baimbile bino byambo byalutotelo.—Mateo 26:30.
“Mummweshe Lukumo Lwenu”
11, 12. Mosesa byoamwenekotu pacheche lukumo lwa Lesa, byamboka byoaumvwine?
11 Kala Ezela saka akyangye nekwikalakone, Yehoba wamwesheshe buwame nelusa lwanji. Aku bena Isalela bapwishatu kupopwela mwana ñombe wangolode mukiselebwa nepanyuma yakuba aba babi bafwa, Mosesa wasashijile Yehoba amba: “Mummweshe lukumo lwenu.” Yehoba byoayukile kuba’mba Mosesa kechi wakonsha kumona kilungi Kyanji nekwikala mumine, waambile’mba: “Nkapisha buwame bwami bonse ku meso obe.”—Kulupuka 33:13-20.
12 Juba jalondejilepo, buwame bwa Yehoba bwapichile kumeso a Mosesa pa Mutumba wa Sinai. Pakyokya kimye, Mosesa wamwenekotu pacheche lukumo lwa Yehoba nekumvwa saamba bino’mba: ‘Yehoba, Yehoba, Lesa wa lusa ne wa bibusa, ubanda kuzhingila, wayula na butemwe bubula kwaluka ne bukishinka, umwesha butemwe bubula kwaluka ku biumbi bya bantu, ne kulekela bantu bumbulwakoloka bwabo ne mizhilulwila yabo ne bubi bwabo, bino kechi ukebalekatu kwa kubula kwibakabisha ne, kabiji ukabisha baana ne bankana mambo a bubi bwa bashabo ne bwa bankambo yabo kufikizha ne ku kisemi kya busatu ne kya buna.’ (Kulupuka 34:6, 7) Bino byambo bimwesha’mba Yehoba wabuwame kabiji uji nalusa nebyubilotu bikwabo monka mwayila bumuntu bwanji. Kulanguluka pabino kwakonsha kwitukwasha neatweba kumwesha buwame. Patanshi akitwayai tumone kyubilo kyatongolwa jibiji mubino byambo byawama byabuwame bwa Lesa.
“Lesa ... Wayula na Butemwe”
13. Mubyambo byabuwame bwa Lesa, kyubiloka kyatongolwamo jibiji, kabiji mamboka okyafwainwa?
13 ‘Yehoba [ke] Lesa ... wayula na butemwe ... umwesha butemwe bubula kwaluka ku biumbi bya bantu.’ Kyambo kya Kingiliki kyatuntululwa’mba “lusa” kilumbulula “butemwe bwakishinka.” Kyokyubilotu kimo kyatongolwamo jibiji mu byambo bya Lesa kwi Mosesa. Byokyafwainwapo, mambo butemwe kyokyubilo kikatampe kya Lesa. (1 Yoano 4:8) Byambo byayukanyikwa byakutota Yehoba byakuba’mba “mambo aye wawama; kabiji lusa lwanji lo lwayayaya” bimwesha kino kyubilo byokiji mwiaye.
14. Bañanyi kikatakata babena kumona buwame bwa Lesa nelusa lwanji?
14 Kiyukisho kimo kyabuwame bwa Yehoba kekyakuba’mba “wayula butemwe.” Kino kikatakata kimwekela mubyoalama bulongo bakalume banji bepana mubukishinka. (1 Petelo 5:6, 7) Kamonyi wakwa Yehoba wakonsha kwitabizha kino amba, ‘umwesha butemwe bubula kwaluka’ kuboba bamutemwa nekumwingijila. (Kulupuka 20:6) Yehoba walekele kumwesha bena Isalela butemwe bubula kwaluka, nangwa’mba butemwe bwakishinka, mambo bakaine Mwananji. Bino buwame bwa Lesa nebutemwe bwanji kubena Kilishitu bakishinka bamumikoka yonse bukekala myaka nemyaka.—Yoano 3:36.
Yehoba—Walusa ne Bibusa
15. (a) Jiwi Mosesa joaumvwine pa Mutumba wa Sinai jatendekele nañanyi byambo? (b) Lusa lulumbululaka?
15 Jiwi Mosesa joaumvwine pa Mutumba wa Sinai jatendekele nabyambo byakuba’mba: ‘Yehoba, Yehoba, Lesa wa lusa ne wa bibusa.’ Kyambo kya Kihebelu kyatuntululwa’mba “lusa” kyakonsha kulumbulula “mila” kabiji kipasha nakyambo kitongola “munda.” Onkao mambo, lusa lulumbulula bulanda bwakifyele bwikala mwine mukachi kamuchima wamuntu. Bino lusa luji nabyavula kechi kubilatu bakwenu bulanda konkane. Bwafwainwa kwitutundaika kuba kintu kyakukwashako bakwetu baji mulukatazho. Kyakumwenako, bakulumpe mukipwilo babwina Kilishitu bafwainwa kumvwina lusa bakwabo baitabila, ‘kwibamwesha lusa na lusekelo’ pokyafwainwa.—Loma 12:8; Yakoba 2:13; Yuda 22, 23.
16. Mamboka okyaambiwa’mba Yehoba wabibusa?
16 Kabiji buwame bwa Lesa bumwekela mubibusa byanji. Muntu wabibusa keyewa “ulangulukilako bakwabo” nekumwesha ‘kifyele kikatakata kubalanda.’ Yehoba yewakumwenako wakila bonse mukumwesha kifyele byoalama bakalume banji bakishinka. Kyakumwenako kupichila mubamalaika banji, Lesa mubibusa byanji wakoseshe ngauzhi Danyela mubukote bwanji kabiji wabujile nemuzhike Maliya jishuko joaikele najo jakusema Yesu. (Danyela 10:19; Luka 1:26-38) Byotuji bantu ba Yehoba, kyakine tusanchila bingi jishinda janji jabibusa joetusashijilamo kupichila mu Baibolo. Tumutota namambo akino kiyukisho kyanji kyabuwame kabiji neatweba tukeba kwikala balusa nekulangulukilako bakwetu mubyotuba. Aba babumupashi beseka kwikala bakimote kabiji babibusa mukukwasha bakwabo baitabila na “muchima wa bukimote.”—Ngalatiya 6:1.
Ubanda Kuzhingila
17. Mamboka otumusanchila Yehoba pamambo a ‘kubanda kuzhingila’ kwanji?
17 ‘Lesa ... ubanda kuzhingila.’ Bino byambo bibena kutongola kiyukisho kikwabo kyabuwame bwa Yehoba. Namambo a butekanye bwanji, Yehoba witulekelako mambo umvwe twauba kilubo, kabiji witupa nekimye kyakushinjilamo bobo bukoke nekukomenako kumupashi. (Bahebelu 5:12–6:3; Yakoba 5:14, 15) Butekanye bwa Lesa bufweta neboba bakyangye kwikala bapopweshi banji. Kimye bakiji nakyo kyakumvwa mambo awama a Bufumu nekulapila. (Loma 2:4) Bino nangwa kyakuba Yehoba watekanya, buwame bwanji bumulengela kumwesha bukaji byonka byoaubile kimye bena Isalela kyobapopwejilenga mwana ñombe ku Mutumba wa Sinai. Bukaji bwa Yehoba bukumotu akebumweshe kimye akonauna buno bwikalo bwakwa Satana.—Ezikyo 38:19, 21-23.
18. Pamambo abukine, Yehoba wapusana byepi nabantangi babumuntu?
18 ‘Yehoba [ke] Lesa ... wayula ... bukishinka.’ Yehoba wapusana nabantangi babumuntu balaya’mba mwane tukoba kikananga, bino bakankalwa kwikyuba! Kupusanako nabano bantu, bapopweshi ba Yehoba bakonsha kuketekela bintu byonse byaambiwa mu Byambo byanji byanembeshiwa. Yehoba byoayula bukishinka, twakonsha kuketekela milaye yanji. Mubuwame bwanji, Shetu wamwiulu umvwa milombelo yetu yotulomba bukine bwakumupashi nekwitupa witupabo.—Masalamo 43:3; 65:2.
19. Buwameka bukatampe Yehoba boamwesha kubandengamambo balapila?
19 ‘Yehoba [ke] Lesa ... ulekela bantu bumbulwakoloka bwabo ne mizhilulwila yabo ne bubi.’ Mubuwame bwanji, Yehoba wibalekelako bandengamambo balapila mambo abo. Kyakine, tusanta bingi kuba’mba Shetu wamwiulu wabutemwe wanengezha lunengezho lwalulekelo lwamambo kupichila mukitapisho kya Yesu. (1 Yoano 2:1, 2) Kyakine twasangalala bingi kumona’mba bonse baji nalwitabilo munkuulo kebalunda na Yehoba, nekwikala naluketekelo lwa bumi bukabula kupwa muntanda ipya yalaiwa. Bino kebishinka bikatampe byakutotelamo Yehoba pakumwesha buwame bwanji kubantu.—2 Petelo 3:13.
20. Kiyukiloka kyotuji nakyo kimwesha’mba Lesa kechi ukeba bubine?
20 ‘Bino [Yehoba] kechi ukebalekatu kwa kubula kwibakabisha ne.’ Kino nakyo kekishinka kikwabo kyakutotelamo Yehoba namambo abuwame bwanji. Mamboka? Mambo lubaji lukatampe lwabuwame kelwakuba’mba kechi lukebapo bubi nangwa pachechetune. Kabiji, “pa lumwekesho lwa Nkambo Yesu, byo akafuma mwiulu na bamalaika ba bulume bwanji,” ukashinkaya naboba “babula kuyuka Lesa, ne abo babula kukokela mambo awama.” Bakamona “lukabisho lwa lonaiko lwa myaka.” (2 Tesalonika 1:6-9) Apa bino bapopweshi ba Yehoba bakapuluka baketobwelenga nabumi kwakubula kwibalubankanya kubantu babula moyo wakwakamwa Lesa, “babula kutemwa byawama” ne.—2 Timoti 3:1-3.
Londai Buwame bwa Yehoba
21. Mamboka otwafwainwa kumweshesha buwame?
21 Tuji nabishinka byavula byakutotela nekumusanchilamo Yehoba pabuwame bwanji. Byotuji bakalume banji, nanchi kechi twakonsha kumwesha kino kyubilo papelela bulume bwetunenyi? Ee, twakonsha kwikimwesha, mambo mutumwa Paulo wakambizhe bena Kilishitu bakwabo’mba: ‘Ikalai ba kulonda Lesa, byafwainwa baana bo atemwa.’ (Efisesa 5:1) Shetu wamwiulu kimye kyonse umwesha buwame, onkao mambo neatweba twafwainwa kuba byonkabyo.
22. Mumutwe walondelapo tukafundaka?
22 Umvwe kyakine twipana kwi Yehoba namuchima yense, kwakubula nangwa kuzhinaukatune tusaka kulonda buwame bwanji. Namambo akuba twibaana bakwa ndengamambo Adama, kechi kitupelela kuba kintu kyawamane. Bino mumutwe walondelapo tukamona ene mambo otwafwainwa kumweshesha buwame. Kabiji tukafunda nemashinda avula motwafwainwa kulonda Yehoba—wakumwenako wakila bonse mubuwame.
Musakukumbula’mbaka?
• Buwame bobuka?
• Ñanyi byambo byamu Binembelo bikonkomwena buwame bwa Lesa?
• Ñanyi biyukilo bimo byabuwame bwa Yehoba?
• Mamboka otwafwainwa kumwena kwi Yehoba mubuwame?
[Kipikichala pa peja 10]
Kala Yehoba wakambwile bantu banji mambo kechi batwajijile kwikala mwayila byambo byabo byalutotelone
[Kipikichala pa peja 10]
Bakishinka bashajilepo babwelele ku Yelusalema
[Kipikichala pa peja 11]
Mosesa waumvwine lushimuno lwawama lwabuwame bwa Lesa
[Kipikichala pa peja 13]
Buwame bwa Yehoba bumweka mujishinda joetusashijilamo kupichila mu Baibolo