BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w04 3/1 pp. 21-25
  • “Kalume” wa Kishinka ne wa Maana

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • “Kalume” wa Kishinka ne wa Maana
  • Kyamba kya Usopa—2004
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • Muntu umo nyi, Inyi Jibumba ja Bantu?
  • “Kalume” Bamupanga
  • ‘Au ne Mwingilo Wanji, Au ne Mwingilo Wanji’
  • “Kalume” pa Nyuma ya Kupitapo Myaka 1,900
  • “Nanchi Kalume Wakishinka Kabiji Wa Maana Ye Ñanyi?”
    Kyamba kya Usopa—2013
  • ‘Balondela Mwana Mukooko’
    Kyamba kya Usopa—2009
  • Kalume Wakishinka Kabiji wa Maana ye Ñanyi?
    Bañanyi Babena Kuba Kyaswa Muchima wa Yehoba Lelo Jino?
  • Kalama Wakishinka Ne Jibumba Jitangijila Jimwimenako
    Kyamba kya Usopa—2009
Monai Bikwabo
Kyamba kya Usopa—2004
w04 3/1 pp. 21-25

“Kalume” wa Kishinka ne wa Maana

‘Lelo awa kalume wa kishinka ne wa maana ye ñanyi, ye apa nkambo yanji bukulumpe bwa bantu ba ku nzubo yanji?’—MATEO 24:45.

1, 2. Mambo ka o kyanemena kwi atweba kutambwilanga kajo ka ku mupashi kimye kyonse ano moba?

PA Kibiji mabanga, Nisani 11, 33 C.E., baana ba bwanga ba kwa Yesu baipwizhe jipuzho janema kwi atweba mu ano moba etu a lelo. Bamwipwizhe’mba: “Kiyukilo kya kwiya kwenu, ne kya juba jikapelako i ki ka?” Mu mukumbu wanji, Yesu watongwelemo bungauzhi bwa kukumya. Watongwele bimye byakatazha bya makondo, bipowe bya nzala, bitentanshi ne myalo. Kabiji bino byonse “ko ku ntatwilo ya bisanso.” Bino kikakizhamo kulutwe. Uno byo ajingapo mulaye uletesha moyo!—Mateo 24:3, 7, 8, 15-22; Luka 21:10, 11.

2 Kutendeka mu 1914, mbaji yavula ya bungauzhi bwa kwa Yesu yafikizhiwa. “Ntatwilo ya bisanso” pano ibafike pene na kuyanjisha bantu. Pano bino, bena Kilishitu kechi bafwainwa kukakilwa ne. Yesu walayile’mba ukebazhikijila kupichila mu kwibanengezhezha kajo kawama ka ku mupashi. Yesu byo aji mwiulu, wanengezha byepi pa kuba’mba atweba tuji panopantanda tutambwilenga kajo ka ku mupashi?

3. Mutanchi ka Yesu ye etutanchikila kuba’mba tutambwilengamo “kajo pa kimye pafwainwa”?

3 Yesu mwine wakunkwileko ku mukumbu wa jino jipuzho. Kimye kyo aambilenga bungauzhi bwanji bukatampe, waipwizhe’mba: ‘Lelo awa kalume wa kishinka ne wa maana ye ñanyi, ye apa nkambo yanji bukulumpe bwa bantu ba ku nzubo yanji, amba apanenga kajo pa kimye pafwainwa?’ Kabiji waambile ne kuba’mba: “Watokwa awa kalume, ye akatana nkambo yanji pa kwiya kasa oba byonkabyo. Kine nemwambila namba, ukamupa bukulumpe bwa bintu byanji byonsetu.” (Mateo 24:45-47) Kya kine, kukekala “kalume” ukapewa mwingilo wa kupana kajo ka ku mupashi, uno “kalume” ukekala wa kishinka ne wa maana. Nanchi uno kalume ke muntutu umo nyi, inyi bantu bavula bino saka bapimpuzhana pafuma iwe papinga iwe, inyi kintutu kikwabo? Uno kalume byo apana kajo kavula kakebewa ku mupashi, kitufwainwa nanchi kukeba kuyuka mukumbu.

Muntu umo nyi, Inyi Jibumba ja Bantu?

4. Twayuka byepi kuba’mba ‘kalume wa kishinka ne wa maana’ kechi wakonsha kwikala muntu umo ne?

4 ‘Kalume wa kishinka ne wa maana’ kechi wakonsha kwikala muntu umo ne. Mambo ka byobyo? Mambo uno kalume watendekele kupana kajo ka ku mupashi kala keene mu myaka kitota kitanshi, kabiji kwesakana na mwaambijile Yesu, uno kalume watwajijile kwingila ne mu kimye kya kuba Nkambo yanji wabwela mu 1914. Kino kyakonsha kulumbulula muntu umo waingila mu bukishinka pa myaka nobe 1,900. Nangwatu ye aye Metusela kechi waikelepo kufikizha ino myaka ne!—Ntendekelo 5:27.

5. Lumbululai byambo bya kuba’mba ‘kalume wa kishinka ne wa maana’ kyo bibujila kulumbulula amba mwina Kilishitu uji yense.

5 Nanchi byambo bya kuba’mba ‘kalume wa kishinka ne wa maana’ bibena kulumbulula amba mwina Kilishitu uji yense nyi? Kya kine kuba’mba bena Kilishitu bonse bafwainwa kwikala bakishinka kabiji ba maana; pano nangwa kikale byonkabyo, kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, Yesu pa kwamba pa ‘kalume wa kishinka ne wa maana,’ walangulukilenga pa kintu kikwabo kyakilapo. Twayuka byepi kino? Mambo waambile amba “nkambo yanji pa kwiya” ukapa kalume “bukulumpe bwa bintu byanji byonsetu.” Kyakonsha kubiwa byepi pa kuba’mba mwina Kilishitu uji yense apewe bukulumpe pa byonse—pa bintu “byonsetu” bya kwa Nkambo? Kechi kyakonsheka nangwa pachechetu ne!

6. Mukoka wa bena Isalela waikele byepi “kalume,” nangwa’mba wa “mwingilo” wa kwingijila Yehoba?

6 Kishinka kikatampe nanchi ke kya kuba’mba Yesu watazhizhe ku jibumba jimo ja bena Kilishitu kwikala ‘kalume wa kishinka ne wa maana.’ Nanchi kwakonsha kwikalapo kalume mu bujibumba nyi? Ee. Kubwelako kunyuma myaka 700 Kilishitu saka akyangye kusemwa, Yehoba watongwele mukoka yense wa bena Isalela amba “batumonyi bami” kabiji amba, ‘bami ba mwingilo bo nasalulula.’ (Isaya 43:10) Muntu yense wa mu mukoka wa bena Isalela, wajinga kalume mu jino jibumba kutendeka mu 1513 B.C.E., kimye kyapainwe Muzhilo wa Mosesa, shoo kwiya kufika ne pa Pentekosta 33 C.E. Bena Isalela bavula kechi bajinga na mwingilo wa kutangijila byaubiwenga mu bwikalo bwa mukoka yense ne, nangwa kunengezhezha yenka uno mukoka kajo ka ku mupashi ne. Yehoba waingijishanga ba mafumu, bamitonyi, bangauzhi, bañanga bakatampe, ne Bena Levi kuba’mba bengile ino mingilo. Bino nangwa byonkabyo, mukoka yense wa bena Isalela waimenejilengako bumfumu bwa Yehoba ne kusapwila lukumo lwanji ku bantu bonse. Mwina Isalela yense wafwainwe kwikala kamonyi wa kwa Yehoba.—Mpitulukilo ya mu mizhilo 26:19; Isaya 43:21; Malakai 2:7; Loma 3:1, 2.

“Kalume” Bamupanga

7. Mambo ka mukoka wa bena Isalela o bamukanyijile kwikala “kalume” wa Lesa?

7 Mukoka wa bena Isalela byo ajinga “kalume” wa Lesa myaka bitota byapitapo, nanchi ye kalume yeatongwelepo Yesu nyi? Ine, mambo mukoka wa bena Isalela waalukile ke wabula bukishinka ne maana. Paulo waamba mungipipishilo byo anemba byambo bya Yehoba kutazha ku byubilo bya mukoka kuba’mba: “Mambo jizhina ja Lesa janenwa bya mwenga mu Bagentila na mambo a anweba, monka mo byanembelwa.” (Loma 2:24) Kwambatu kine, bena Isalela basatukile pa kimye kyalepa bingi kabiji bakijishemo bunsatuki bwabo kimye kyo bamukaine Yesu, ne pa kino, Yehoba naye wibakaine.—Mateo 21:42, 43.

8. Kimye ka kyatongwelwe “kalume” wapingizhiwe pe Isalela, kabiji kika kyalengejile?

8 Uno “kalume,” Isalela byo abujile kwikala wa kishinka, kechi kyalumbulwilenga amba pano kyapwa bapopweshi bakishinka kechi bakatambwilapo kajo ka ku mupashi ne. Pa Pentekosta 33 C.E., moba 50 apichilepo kufuma pasangukijile Yesu, mupashi wazhila waitulwilwe pa baana ba bwanga nobe 120 mu kibamba kya peulu mu Yelusalema. Pa kyonkakya kimye, mukoka wakatataka walengelwe. Kulengwa kwa uno mukoka, kwaishile kuyukanyikwa kimye bantu ba mu yenka uno mukoka kyo batendekele kusapwila na kuchinchika “mingilo ikatampe ya Lesa” ku bangikazhi ba mu Yelusalema. (Byubilo 2:11) Mu jino jishinda, auno mukoka wakatataka wa ku mupashi, waikele ke “kalume” wa kusapwila lukumo lwa Yehoba ku mikoka ya bantu ne kupana kajo pa kimye pafwainwa. (1 Petelo 2:9) Mu bukine, uno mukoka waishile kutelwa amba “bena Isalela ba Lesa.”—Ngalatiya 6:16.

9. (a) Bañanyi balenga jibumba ja ‘kalume wa kishinka ne wa maana’? (b) Nga “bantu ba ku nzubo yanji” bo bañanyi?

9 Yense muntu wa mu “bena Isalela ba Lesa,” ke mwina Kilishitu wipana wabatizwa, washingwa na mupashi wazhila kabiji uji na luketekelo lwa kuya mwiulu. Onkao mambo, byambo bya kuba’mba ‘kalume wa kishinka ne wa maana’ byatazha ku bantu bonse ba mu uno mukoka bashingwa na mupashi, jibumba jonse bakiji na bumi panopantanda pa kimye kiji kyonse kutatula mu 33 C.E. kufikizha ne lelo jino, byonka byo kyajinga ku mwina Isalela yense kutatula mu 1513 B.C.E. kufikizha ne pa Pentekosta 33 C.E. wajinga umo wa mu jibumba ja kalume ja bena Kilishitu batanshi. Pano nga “bantu ba ku nzubo yanji” batambwila kajo ka ku mupashi kufuma ku uno kalume bo bañanyi? Mu myaka kitota kitanshi C.E., mwina Kilishitu yense wajinga na luketekelo lwa kuya mwiulu. Mu kuya kwa moba, bantu ba ku nzubo yanji bakwabo bajinga bena Kilishitu bashingwa pa muntu pa muntu, kechi mu bujibumba ne. Bonse, kuvwangakotu ne boba bajinga bakulumpe mu kipwilo, nabo bakebewenga kajo ka ku mupashi kufuma kwi kalume.—1 Kolinda 12:12, 19-27; Bahebelu 5:11-13; 2 Petelo 3:15, 16.

‘Au ne Mwingilo Wanji, Au ne Mwingilo Wanji’

10, 11. Twayuka byepi kuba’mba bantu bonse ba mu jibumba ja kalume kechi bengila mwingilo umo ne?

10 Nangwa kyakuba “bena Isalela ba Lesa” baikala jibumba ja kalume wa kishinka ne wa maana, baji na mwingilo wa kwingila, au wanji, au wanji. Byambo bya kwa Yesu byanembwa mu Mako 13:34 byalumbulula kino patooka. Waambile’mba: “Kyapasha nobe muntu uya ku ntanda ingi, uleka nzubo yanji ne kupana lūsa ku bakalume banji, kabiji ku bonse upana mingilo, au wanji, au wanji; ne kukambizha malonda’mba, Labanga, ukenkentenga.” Onkao mambo, muntu yense wa mu jibumba ja kalume watambwila mwingilo wanji wa kwingila—kunungulwilamo bintu bya kwa Kilishitu bya panopantanda. Wingila uno mwingilo monka mwayila maana anji kwesakana na bwikalo bwanji.—Mateo 25:14, 15.

11 Mu kunungapo, mutumwa Petelo waambijile bena Kilishitu bashingwa ba mu moba anji amba: “Monka mo mwatambwila kya bupe pa muntu pa muntu, mo monka mo mwiingijilanga anwe bene na bene, mwikale bakalama bawama ba bupe bwa Lesa bwa misango ne misango.” (1 Petelo 4:10) Onkao mambo, bano bashingwa baji na mwingilo wa kwiingijila bene na bene kwingijisha bya bupe byo bapewa kwi Lesa. Kabiji byambo bya kwa Petelo bimwesha ne kuba’mba, kechi bena Kilishitu bonse bakonsheshe kwikala na maana amo, mingilo imo nangwa mashuko amo ne. Bino nangwa byonkabyo, muntu yense wa mu jibumba ja kalume, wakonsheshe kukwashako mu mashinda amo kutundaikilamo kubailako kwa mukoka wa ku mupashi. Mu ñanyi jishinda?

12. Muntu yense wa mu jibumba ja kalume, wamulume nangwa wamukazhi, wakwashishe byepi kalume kukomenako?

12 Kitanshi, muntu yense wajinga na mutembo wa kwikala kamonyi wa kwa Yehoba wa kusapwila mambo awama a Bufumu. (Isaya 43:10-12; Mateo 24:14) Yesu saka akyangye kuya mwiulu, wakambizhe baana banji ba bwanga bonse bakishinka, babalume ne babakazhi kwikala bafunjishi. Waambile’mba: ‘Onkao mambo yainga na kwibasambisha ba mu mikoka yonse ya bantu baluke ke baana ba bwanga, ne kwibabatiza mu jizhina ja Tata ne ja Mwana ne ja mupashi wazhila: ne kwibafunjisha balamenga byonse byo nemukambizhe: kabiji talai, amiwa nji nenu moba onse, ne kufika ku juba jikapelako.’—Mateo 28:19, 20.

13. Ñanyi jishuko jajinga na bashingwa bonse?

13 Umvwe baana ba bwanga bakatataka batanyiwa, bebafunjishanga bingi bulongo kulama bintu byonse Kilishitu byo akambizhe baana banji ba bwanga. Mu kuya kwa moba, aba batambwilanga mambo awama nabo batendekanga kufunjisha bakwabo. Kajo ka ku mupashi kapanyiwenga ku bakomejilengako mu jibumba ja kalume mu byalo byavula. Bena Kilishitu bonse bashingwa, babalume ne babakazhi baingijileko uno mwingilo wa kulenga baana ba bwanga. (Byubilo 2:17, 18) Uno mwingilo wafwainwe kutwajijila kufumatu kimye kalume kyo atatwile kumwingila kukafikatu ne ku juba jikapelako.

14. Bañanyi bunke bwabo bapewe jishuko ja kufunjisha mu kipwilo, kabiji banabakazhi bashingwa ba bukishinka beumvwine byepi pa kino?

14 Aba bashingwa babatizwenga katataka baikele bamo ba mwi kalume, kabiji kikale muntu wibafunjishe wajinga byepi nangwa byepi, batwajijile kutambwila mikambizho kufuma ku bakulumpe mu kipwilo batongwelwe kupichila mu kwingijisha Binembelo. (1 Timoti 3:1-7; Titusa 1:6-9) Mu jino jishinda, bano banabalume batongwelwe bajinga na jishuko ja kukwasha mukoka kukomenako mu jishinda jiikajila. Banabakazhi bakishinka bashingwa kechi kibakolelenga ku muchima pa kumona banabalume ba bwina Kilishitu bapewe mwingilo wa kufunjisha mu kipwilo ne. (1 Kolinda 14:34, 35) Abo bajinga bingi na lusekelo lwa kumwenamo mu mwingilo mukatampe waingijilenga banabalume ba mu kipwilo kabiji basangalele bingi pa mashuko apewe ku banabakazhi kuvwangako ne kusapwila mambo awama ku bakwabo. Banyenga bashingwa bengila na kizaku lelo jino, nabo bomvwina byamba bakulumpe batongolwa mu kipwilo, kikale bashingwa nangwa ne.

15. Kwepi kumo kwafumanga kajo ka ku mupashi mu myaka kitota kitanshi, kabiji bañanyi batangijilanga mu kwikapana?

15 Kajo ka ku mupashi kapanyiwanga mu myaka kitota kitanshi, kafumanga mu makalata anembele batumwa ne baana ba bwanga bakwabo batangijilanga. Makalata o banembele, kikatakata oa aji mu mabuku 27 a Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki anembeshiwe na mupashi, atuminwe mu bipwilo byonse kabiji kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, kino kyakwashishe bingi bakulumpe mu kipwilo kwikala na byambo bya kufunjisha. Mu jino jishinda, aba baimenejilengako jibumba ja kalume mu bukishinka bapananga kajo ka ku mupashi ku bena Kilishitu bakishinka. Jibumba ja kalume ja mu myaka kitota kitanshi jamwesheshe bukishinka mu mwingilo ye japewe.

“Kalume” pa Nyuma ya Kupitapo Myaka 1,900

16, 17. Jibumba ja kalume jamwesheshe byepi bukishinka mu kwingila mwingilo wajo mu myaka ya kunyuma kwiya kufika ne mu 1914?

16 Ibyepi lelo jino? Kimye kya kwikalapo kwanji Yesu byo kyatendekele mu 1914, nanchi watainepo jibumba ja bena Kilishitu bashingwa bapananga kajo pa kimye pafwainwa mu bukishinka nyi? Ee, wibataine. Jino jibumba jayukanyikilwe mambo a bipangwa byawama byo japangilenga. (Mateo 7:20) Kufumatu kyokya kimye, mpito imwesha kuba’mba kino kishinka kya kine.

17 Pa kimye kya kwikalapo kwanji Yesu, bantu ba mu jibumba ja bashingwa nobe 5,000 bapayankene bingi na kukumbanya bukine bwa mu Baibolo. Bamwingilo bakepele, bino kalume waingijishe mashinda avula a kukumbenyamo mambo awama. (Mateo 9:38) Kya kumwenako, kwajinga kunengezha byambo byawama bya mitwe ya mu Baibolo kuba’mba binembwe mu mapepala a byambo pepi nobe 2,000. Mu jino jishinda, bukine bwa Byambo bya Lesa bwafikile ku bantu bavula bingi na kutanga pa kimyetu kimo. Kununga pa kino, kwanengezhiwe ne pologalamu wa kutambisha mashikopo mu maawala atanu na asatu wa bipikichala byawama byaubilenga paiya kikye, kyafumapo kabiji papinga kikwabo byonkabyo. Na mambo a kwingijisha ano mashinda, byambo bya mu Baibolo byaamba kufumatu ku ntendekelo ya kulengwa kwa bintu kufika ne ku mpelo ya Myaka Kiumbi Kimo kya Bukalama bwa Kilishitu, byafikile ku bantu kukilaila pa mamilyonyi atanu na ana mu bibunji bisatu bya ntanda. Kunemba mabuku jo jajinga jishinda jikwabo jaingijishiwe. Kya kumwenako, mu 1914, magazini a Kyamba kya Usopa alupwilwe nobe 50,000.

18. Kimye ka Yesu kyo apele kalume bintu byanji byonse, kabiji mambo ka?

18 Ee kine, kimye kyo afikile Nkambo, wataine kalume wanji wa kishinka saka atwajijila na kujisha ba mu nzubo yanji ne kusapwila mambo awama. Bino mwingilo mukatampe wamupembelejilenga uno kalume. Yesu waambile’mba: “Kine, nemwambila namba, ukamupa bukulumpe bwa bintu byanji byonsetu.” (Mateo 24:47) Yesu waubile kino mu 1919, panyuma yakuba kalume bamupempula kala. Pano nga mambo ka ‘kalume wa kishinka ne wa maana’ kyo bamupelejile mingilo ikatampe? Mambo bintu bya Nkambo byavujijileko. Yesu bamupele bufumu mu 1914.

19. Lumbululai bintu bikebewa ku mupashi ku ba mu “jibumba jikatampe” byo binengezhewa.

19 Ñanyi bintu Nkambo yabo waikajikilwe pa bufumu byo apele kalume wanji wa kishinka? Abino ke bintu Byanji byonse bya ku mupashi biji panopantanda. Kya kumwenako, byo papichile myaka 20 panyuma ya kuba Kilishitu bamwikazha kala pa Bufumu mu 1914, “jibumba jikatampe” ja ‘mikooko ikwabo’ jayukanyikilwe. (Lumwekesho 7:9; Yoano 10:16) Abano kechi bajinga ba mu jibumba ja bashingwa ja “bena Isalela ba Lesa” ne, ke banabalume ne banabakazhi bakishinka bajinga na luketekelo lwa kwikala panopantanda batemenwe Yehoba ne kukeba kumwingijila byonka byakebanga ba mu jibumba ja bashingwa. Mu bukine, baambile kwi ‘kalume wa kishinka ne wa maana’ amba: “Tuyenga nenu, mambo twaumvwa’mba Lesa muji nanji.” (Zekaliya 8:23) Bano bena Kilishitu babatizwe katataka, bajanga kajo ka ku mupashi konka kajangapo ba mu nzubo ya mu ba jibumba ja bashingwa, kabiji kufumatu lonkalwa, ano mabumba onse abiji atendekele kujiila pamo ku tebulu wa ku mupashi. Jino byo jaikalapo jishuko ku ba mu “jibumba jikatampe”!

20. Ñanyi mwingilo ba mu “jibumba jikatampe” ye baingila mu kuvuzha bintu bya Nkambo?

20 Bantu ba mu “jibumba jikatampe” bevwangile bingi na lusekelo ku jibumba ja kalume washingwa kwikala basapwishi ba mambo awama. Byo basapwijilenga, bintu bya Nkambo yabo byananukijileko, kino kyalengejile mwingilo wa kwa ‘kalume wa kishinka ne wa maana’ kubailako. Kibelengelo kya bantu bakeba kufunda bukine byo kyaijileko peulu, kyakebewe kuba’mba kwikale biñambañamba byavula bya kwingijisha pa kunemba mabuku kuba’mba bantu bonse batambwilenga mabuku alumbulula Baibolo. Ma ofweshi a misampi ya Bakamonyi ba kwa Yehoba ashimikilwe mu byalo byavula. Bamishonale batuminwe “monse mwapela ntanda.” (Byubilo 1:8) Kufuma pa kibelengelo kya bashingwa bajinga nobe 5,000 mu 1914, lelo jino bantu batakaika Lesa pano babavujileko bingi kukilaila pa bantu mamilyonyi atanu na umo, kabiji bavula ke ba mu “jibumba jikatampe.” Ee kine, bintu bya Mfumu byavujilako pabaya bingi kufuma kimye kyo aikajikilwe pa bufumu mu 1914!

21. Ñanyi bishimpi bibiji byo tukesambapo mu lufunjisho lwetu lwalondelapo?

21 Bino byonse bibena kumwesha amba kalume waikala wa ‘kishinka ne wa maana.’ Yesu byo apwishishetu kwamba pe ‘kalume wa kishinka ne wa maana,’ wapaine bishimpi bibiji byalumbulwile bishinka bikatampe bya byubilo byabo: kishimpi kya bazhike ba maana ne bakosama ne kishimpi kya matalenta. (Mateo 25:1-30) Bino bishimpi bituzakula bingi muchima! Nanchi bilumbulula ka kwi atweba lelo jino? Tukesamba pa jino jipuzho mu kibaba kyalondelapo.

Mwalanguluka’mba Ka?

• Bañanyi balenga jibumba ja ‘kalume wa kishinka ne wa maana’?

• Nga “bantu ba ku nzubo yanji” bo bañanyi?

• Ñanyi kimye kalume wa kishinka kyo abikilwe pa bukulumpe bwa bintu byonse bya Nkambo, kabiji mambo ka o abikilwepo pa kino kimye?

• Bañanyi bakwasha kuvuzha bintu bya Nkambo mu ano moba etu a lelo, kabiji mu ñanyi jishinda?

[Bipikichala pa peja 24]

Jibumba ja kalume wa mu myaka kitota kitanshi jamwesheshe bukishinka mu mwingilo wajo

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu