Banabalume ne Banabakazhi Bafwilwa Bintu ka byo Bakeba? Mwakonsha Kwibakwasha Byepi?

Kwakubula kuyuka byo aubilenga, Jeanne wabikile masanyi ne bya kujiilako pa tebulu. Wafwile nzala. Byo amwene masanyi abiji o abikile pa tebulu . . . mipolo yatendekele kulukumuka. Byonka byo aubanga kala, wabikile masanyi a kajo a bantu babiji pa tebulu! Papichile myaka ibiji kufuma pafwijile bamwata wanji.

KU BOBA bakyangye kufwishapo kala mwina kwabo, kyakonsha kwibakatazha bingi kuyuka byo kikola ku muchima umvwe muntu wafwisha mwina kwanji. Papita kimye kyabaya pa kubatu’mba muntu etabe kyamumwekela. Beryl uji na myaka 72 kechi waswile lufu lwa kubazhimukila lwafwijilemo bamwata wanji ne. Waambile’mba: “Kechi nasumininwe ne. Kabiji kechi nashiinwe’mba kyapwa kechi tukamonañanapo nanji jibiji ne.”

Muntu ye bachiba kulu nangwa kuboko kimye kimo umvwa nobe kokuji. Kyo kimotu, banabalume nangwa banabakazhi bafwilwa nabo bakonsha “kumona” bena kwabo bafwa saka besamba na bantu bakwabo nangwa kimye kimo kwibamona nobe babena kwisamba nabo, bino saka bafwile kala.

Javula balongo ne balunda ba muntu wafwilwa bakankalwa kuyuka byo bafwainwa kuba umvwe keapite mu luno lukatazho. Nanchi mwayukapo muntu wafwisha mwina kwanji nyi? Mwakonsha kumukwasha byepi? Bintu ka byo mwafwainwa kuyuka pa kuba’mba mukwashe bafwilwa kuyuka bya kuba na binyenge byabo? Mwakonsha kukwasha byepi bafwilwa kuba’mba bekale na lusekelo jibiji?

Bintu byo Mwafwainwa Kuchinuzhuka

Balongo ne balunda ba muntu wafwilwa bakonsha kwikala na binyenge pa kumumona byo abena kuyanda kabiji ne kumwambila’mba aleke kujila. Nangwa byonkabyo, shayuka umo waipwizhe bantu bafwilwa 700, wanembele’mba, “Kafwako moba ene a kupa muntu wafwilwa kuba’mba o afwainwa kupwisha kujijilamo ne.” Onkao mambo, mu kifulo kya kumukanya kujila, kyawama kumuleka wapwisha bulanda buji mu muchima wanji.—Ntendekelo 37:34, 35; Yoba 10:1.

Nangwa kya kuba kijitu bulongo kukwashañana pa kijilo, pano bino kange mulangulukenga’mba mwafwainwa kuba byonse bibena kukebewa pa kijilo ne. Mwanamulume wafwilwa uji na myaka 49, aye Paul waambile’mba: “Kyawamine bingi kuba’mba aba bankwashishe bya kunengezha kijilo, bampele ne amiwa lūsa lwa kufuukulapo kuba bintu byo nakebelenga. Nakebeshe bingi bintu kwenda bulongo pa kijilo kya mukazhami. Mambo nalangulukilenga’mba kyo kintu kyanema kyapelako kyo nafwainwe kumubila.”

Kya kine kuba’mba bantu bamo bakeba bingi kwibakwasha. Mwanamukazhi umo wafwilwa uji na myaka 68, aye Eileen waambile’mba: “Kunengezha bintu bya pa kijilo ne bya kunembanemba kechi kwampelejile ne, mambo navulañene. Mwanami ne mukazhanji bankwashishe bingi.”

Kabiji kechi mwafwainwa kuchina kwamba pa mutemwe wenu wafwa ne. Beryl waambiwapo kala waambile’mba: “Balunda nami bankwashishe bingi. Bino nataine’mba bavula bachiinenga kwamba pa bamwatawami ba John. Kino kyankolele ku muchima mambo kyamwekelenga nobe kechi naikelepo nabo ne. Kimye kimo, bafwilwa bakonsha kukeba kwamba pa mwina kwabo wafwa. Nanchi muvulukapo kintu kyawama muntu wafwa kyo emubijile nangwa kwimubulapo nyi? Inge mujipo na bimo bya kubula muntu wafwilwa, mubulai; kange muchiine ne. Umvwe mwamona’mba byo mukeba kwamba bijitu bulongo, mubulai bintu byawama byo mwatemenwe byaubanga mwina kwanji. Kuba bino kwakonsha kulengela wafwilwa kuyuka’mba bakwabo nabo baji na bulanda.—Loma 12:15.

Pa kutekenesha wafwilwa chinuzhukainga kukizhamo kumubula bya kuba. Kechi mwafwainwa kukanjikizhanga muntu wafwilwa kuba’mba afuukulepo bukiji bya kuba ne.a Mu kifulo kya kuba byobyo, langulukaipo bulongo ne kwiipuzha anwe bene’mba: ‘Bintu ka byo nakonsha kuba pa kuba’mba nkwashe mukwetu nangwa mulongo wami waponena mu bya malwa?’

Bintu byo Mwakonsha Kuba

Bafwilwa bakeba bingi kwibakwasha kikatakata umvwe papitatu moba acheche pafwijile mwina kwabo. Nanchi mwakonsha kumunengezhezhapo bya kuja, kumukwashako kutambwila balongo nangwa kwisamba na wafwilwa nyi?

Kabiji mwafwainwa ne kuyuka kuba’mba banabalume ne banabakazhi bapusana mo bomvwina bulanda ne mukose. Kyakumwenako, mu byalo bimo banabalume bafwilwa bavula basongola jibiji inge papita bañondo 18, bino babakazhi javula kechi byo byo boba ne. Pano kyaikela ka bino?

Kupusanako na byamba bavula, banabalume javula kechi basongola na mambo a kukebatu kwilaala ne. Byo kiji kuba’mba banabalume batemwa bingi bakazhi babo, bomvwa bingi mukose umvwe bakazhi babo bafwa. Banabakazhi bafwilwa, javula bayuka mwa kupwishisha binyenge nangwa kya kuba bimye bimo kechi bebata muchima ku balongo ba bamwatawabo ne. Kutemwa bakazhi babo javula ko kulengela banabalume bafwilwa kulangulukanga’mba kusongola jo jishindatu ja kupwishishamo mukose nangwa kya kuba kechi kyawama kusongola bukiji ne. Banabakazhi bafwilwa bakonsha kuyuka mwa kupwishisha mukose ye bekala nanji.

Kikale mwanamulume nangwa mwanamukazhi wafwilwa mulunda nangwa mulongo wenu, mwakonsha kumukwasha byepi kukepeshako mukose? Mwanamukazhi wafwilwa wa myaka 49, aye Helen waambile’mba: “Bavula bakeba kukwashañana, pano bino kechi betendekelakotu abo bene ne. Javula bamba’mba: ‘Inge paji kyo mukeba kwimubila, mwakonsha kumbula.’ Bino naumvwanga bingi bulongo umvwe muntu mwine wañambilatu’mba: ‘Mbena kuya ku mashitolo, twakonsha kuyila pamo nyi?’” Paul wafwishishe mukazhanji ku kikola kya kansa, walumbulwile ene mambo o aumvwinanga bulongo umvwe bamwitako ku bakwabo. Waambile’mba: “Kimye kimo, muntu wikala na ano makatazho, kechi ukeba ne kwisamba na bantu nangwa kwambapotu pa byo abena kupitamo ne.” Pano bino, panyuma ya kupwanañana na bakwabo kimye kya mabanga, utemwa bingi; mukose ukepa. Uyuka’mba bantu byo bamuta muchima, kabiji kino kimukwasha bingi.”b

Bimye Bikebwa Kwibatekenesha

Helen waambiwapo kala, wamwene’mba kimye balongo banji kyo bapalañene ne kubwela ku mazubo abo, aye po po akebeshenga muntu wa kumutekenesha. Aye waambile’mba: “Balongo ne balunda bakwashatu muntu wafwilwa kimye kya kijilo, bino umvwe papita moba abo bulanda bupwa. Pakuba aye kechi bupwa ne.” Kuyuka kino kishinka kulengela balunda ba kine kutwajijila kupempula muntu wafwilwa ne kubula kuleka kumukwasha.

Kampe mwanamukazhi nangwa mwanamulume wafwilwa wakonsha kukeba kwikala nanji pa kimye kyo abena kuvuluka juba jo besongwejilemo nangwa jafwijilemo mwina kwanji. Eileen, waambiwapo kala, waambile’mba, mwananji wakoma wamulume umukwasha bingi kukepeshako mukose byo avuluka juba jo besongwejilemo. Waambile’mba: “Pa mwaka pa mwaka, mwanami wamulume, aye Kevin untwala ku mapunzha amo na kufwakasha ne kujiila pamo kajo ka pachaile, kabiji kino kinkosesha bingi.” Nga mambo ka akubula kunembela mu buku bino bimye byakatazha bya mulongo nangwa mulunda netu wafwisha mwina kwanji? Mwakonsha kunengezha kuya na kumupempula anwe bene nangwa bakwenu pa jino juba jo akilamo kwikala na binyenge.—Byambo bya Mana 17:17.

Bamo bekitana kuba mba aba bafwisha bena kwabo bakonsha kwitekenesha mulwabo. Annie wafwilwa pa myaka itanu na isatu yapitapo, waambile pa kupwanañana na mukwabo wafwilwa amba: “Kuchinchika kwanji kwandengejile kukosa ne kunkwasha kuyuka mwakwikela.”

Kya kine kuba’mba, umvwe papita moba, banabalume ne banabakazhi bafwilwa bakonsha kuyuka bya kutekenesha bakwabo. Banabakazhi babiji bafwilwa bo baambapo mu Baibolo, ba Luta ne muko wanji wamukazhi, aye Naomi, bekoseshanga bingi. Jino jishimikila jalumbulula kwita muchima kwa bano banabakazhi byo kwibakwashishe kukepeshako bulanda ne kuchinchika makatazho o bapitangamo.—Luta 1:15-17; 3:1; 4:14, 15.

Kimye kya Kupwishishamo Bulanda

Pa kuba’mba bafwilwa bekale na lusekelo jibiji, kechi bafwainwa kukizhamo kulangulukanga bena kwabo kimye kyonse kya kuba ke bakankalwe ne kwingila bulongo mingilo yabo ne. Mfumu wa maana aye Solomone waambile’mba kuji “kimye kya kujijilamo.” Kabiji wanungilepo kuba’mba kuji ne ‘kimye kya kubukilwamo’ nangwa kupwishishamo bulanda—Musapwishi 3:3, 4.

Paul waambiwapo kala, waambile byo kyakatazha kwikalatu kwakubula mwina kobe. Waambile’mba: “Amiwa ne mukazhami twajingatu nobe bichi byakomejilenga pamo saka bikwata. Bino, kichi kimo kyaumine ne kwikifumyapo, ne kusha kikwabo saka kiji na bikozha. Kyankatezhe bingi kwikala bunke bwami.” Na mambo a kukeba kwikala bakishinka ku mwina kwabo wafwa, bamo kibakatazha bingi kwibalubako. Bakwabo nabo bachiina kuba’mba umvwe ke basangalale na bakwabo kikamweka nobe balubako mwina kwabo wafwa, onkao mambo bakana kuya na kufwakasha nangwa kupwanañana na bantu. Pano mwakonsha kukwasha byepi banabalume ne banabakazhi bafwilwa kupwisha bulanda bwabo pa kuba’mba batwajijile kwikala balusekelo?

Kintu kitanshi ke kuleka muntu kwamba biji ku muchima wanji. Mwanamulume wafwilwa pa myaka itanu na umo, aye Herbert waambile’mba: “Naumvwanga bingi bulongo kikatakata kimye bantu baiyanga na kumpempula kyo baikalangatu nzoo ne kunteleka byo nebabulanga bintu byankatazhanga. Nayuka’mba kechi naumvwanga bulongo kwikala pa bantu batuntulu ne, bino nasantanga byo bantekeneshanga.” Paul watemwanga bingi byo bamutekeneshanga ku mulunda nanji wamushikishanga kimye kyonse kuba’mba ayuke byo abena kuba na lukatazho lwanji. Paul waambile’mba: “Namusanchijile bingi pa bintu byawama byo angubilanga kabiji ne amiwa namubulanga byo naubanga na lukatazho lwami.”—Byambo bya Mana 18:24.

Kupichila mu kwamba bintu bibena kumukatazha, nabiji kwizhachisha nangwa kuzhingila, muntu wafwisha mwina kwanji uyuka mwakubila na lukatazho lo aji nalo. Mfumu Davida byo asolwele makatazho anji ku muntu ye aketekejile, aye Yehoba Lesa, kwamukwashishe kwikala na bulume bwa ‘kubukapo’ ne kuchinchika lufu lwa mwananji kalombwana.—2 Samwela 12:20.

Nangwa kya kuba kechi kyapela kuba bino ne, muntu wafwisha mwina kwanji wafwainwa kutwajijila kuba bintu byonka byo aubangapo kala. Nanchi mwakonsha kumwitako kuba’mba mubile nanji pamo bintu byo muba nabiji kuya ku mashitolo nangwa kololako maulu nyi? Nanchi mwakonsha kwambila mukwenu kwimukwasha kwingilako mingilo imo nyi? Jino najo ke jishinda jimo ja kumukwasha kupwishishamo mukose. Kyakumwenako, nanchi wakonsha kushala na baana nangwa kwimubulako bya kuteka kajo kamo ko mwabula kuyuka kuteka nyi? Nanchi wakonsha kwimukwashako kuwamisha bintu bimo byaonaika pa nzubo nyi? Umvwe mwamupa ino ne mingilo ikwabotu ileta lusekelo, kukamulengela kwiumvwa’mba naye wanema.

Bantu bafwilwa umvwe kebesambe ne kubula bakwabo biji ku michima yabo, kukebalengela kwikala jibiji na lusekelo ne kwibikila bikonkwanyi byakatataka mu bwikalo bwabo. Bino byo byo kyamwekejile mwanamukazhi wafwilwa wa myaka 44 wajinga na baana, aye Yonette. Waambile’mba: “Kutendeka kwikala byonka byo naikalanga kala kechi kyapelele ne! Kwingila mingilo ya pa juba pa juba, kuyuka bya kwingijisha mali bulongo ne kulama baana babacheche basatu kwankatezhe bingi. Bino, mu kuya kwa kimye Yonette wayukile mwakubila bintu bulongo kabiji ne kuyuka mwa kwisambila bulongo na baana banji. Kabiji watendekele ne kulondela byamubulangako balunda nanji.

“Bumi ke Bupe Bwanema”

Pa kuba’mba bakwashe bulongo muntu wafwilwa, balunda ne ba mu kisemi bafwainwa kuyuka bintu byo akeba. Pakonsha kupita bañondo nangwatu myaka pa kuba’mba muntu wafwilwa ekaletu bulongo kwakubula kwikalapo na binyenge. Kya kine, ‘kumanama kwa muchima wanji’ kwakonsha kubaya.—1 Bamfumu 8:38, 39.

Mu bino bimye byo akizhamo kwikala na binyenge muntu wafwilwa mo mukebewa kumutekenesha kuchiina’mba wakenyengaikanga ne kukeba kwikala bunke. Kuba bino kwalengela bantu bavula bafwilwa kutwajijila kwikala balusekelo mu bwikalo bwabo. Mwanamulume wafwilwa uji na myaka 60 kabiji ubena kwingila mwingilo wa busapwishi mu Africa, aye Claude, waambile’mba: “Bumi ke bupe bwanema butwajijila kwikala na muntu nangwa kya kuba wafwisha mwina kwanji.”

Bwikalo bwa muntu bwaluka umvwe wafwisha mwina kwanji. Nangwa byonkabyo, umvwe muntu wafwisha mwina kwanji, utwajijila kwikala na bintu byavula bya kubila bakwabo.—Musapwishi 11:7, 8.

[Tubyambo twa mushi]

[Mabulañano pa peja 27]

Balunda ba kine batwajijila kupempula muntu wafwilwa ne kubula kuleka kumukwasha

[Kitenguluzha/Kipikichala pa peja 28]

Nanchi Mwafwainwa Kulama Bipe bya Mwina Kwenu Wafwa Nyi?

Helen wafwishishe mwatawanji myaka icheche yapitapo, waambile’mba: “Nalamine bipe byavula bya bamwata wami. Nekitana’mba kulama bino bipe kundengela kuvuluka bimye bya lusekelo byo naikalanga na bamwata wami. Kechi nakebele kwibitaya bino bipe ponkapotu ne, mambo kechi nakebelenga kwibalubako ne.”

Kupusanako na Helen, Claude wafwishishe mukazhanji kukila pa myaka itanu yapitapo waambile’mba: “Amiwa kechi nkeba kulamapo kipe kyanji nangwa kimo kyakonsha kundengela kumuvulukanga ne. Namona’mba kubula kulama bipe byanji kwankwasha kuchinchika ne kukepeshako bulanda.”

Byaambiwa peulupo, byamwesha mashinda apusana pusana bantu mo bobila na bipe byasha muntu wafwa. Onkao mambo, balunda ne balongo ba maana bakachinuzhuka kukanjikizha bakwabo kulondela byo bakeba kuba pa mambo a bipe byasha muntu wafwa.—Ngalatiya 6:2, 5.

[Bipikichala pa peja 25]

Nanchi pajipo moba amo o mwanengezha kuba’mba mukaye na kukwasha muntu wafwilwa nyi?

[Kipikichala pa peja 25]

Betaingako ku mazubo enu

[Bipikichala pa peja 26]

Ingijilainga pamo na banabalume ne banabakazhi bafwilwa mingilo yenu ya kimye kyonse nangwa kubila pamo bya kukayakaya