“Kiketwabanyatu Lufu”
BAVULA byo byo bamba pa juba ja masongola, kampe kwakubula kulanguluka’mba byo kikela. Bukote, bikola ne mapuso byo bintu bichibikizha bumi bwa mutemwe wetu, ne wafwilwa ushala na bulanda ne mukose.—Musapwishi 9:11; Loma 5:12.
Bibelengelo bimwesha’mba kichika kya banabakazhi bafikizha myaka 65 bafwilwa. Banabakazhi bo bashala butuzhi javula, o ene mambo bantu o bambila’mba “butuzhi bwa banabakazhi.” Kino kechi kibena kulumbulula’mba banabalume kechi bafwilwa ne. Kishinka kya kuba’mba bantu bonse bapita mu kino kya maalwa? Nanchi nenuwa mwafwilwa nyi?
Kikale mwi babalume nangwa babakazhi umvwe mwafwilwa mwakonsha kuba byepi? Nanchi Baibolo wakonsha kukwasha bafwilwa nyi? Bafwilwa bachinchika byepi? Nangwa kya kuba Baibolo kechi waamba bya kuba na makatazho ne, bino muji mafunde ne mashinda akwashañana.
Bya Kuchinchika
Nangwa kya kuba bamo balanguluka’mba kujila kumwesha kubula kuchinchika nangwa’mba kwatama, shayuka wafunda bya milanguluko kabiji wafwilwa aye Joyce Brothers waambile’mba, kujila muchi wa bulanda. Kujila kujitu bulongo mambo kupwisha bulanda. Kange mumvwenga bumvu kujila ne. Baibolo waambapo pa kino. Abalahama wajinga mwanamulume wa lwitabilo lwakosa kabiji watelwanga’mba mulunda na Lesa. Bino byo afwishishe mukazhanji ‘watwelele na kuwowakana ne kumujila Sala.’—Ntendekelo 23:2.
Kijitu bulongo kimo kimye kwikala kwa bunke, pano bino kange mukizhemo kwitolwela ne. Kinembelo kya Byambo bya Mana 18:1 kitujimunako’mba: “Awa wipatula ku bakwabo ukeba kuba bisaka muchima wanji mwine.” Ikalainga pamo na balongo ne bakwenu baji na kifyele. Mu bintu bya uno mutundu, kipwilo kya bwina Kilishitu kikwashañana bingi, muji banabalume bakoma ku mupashi bakonsha kwitukwasha.—Isaya 32:1, 2.
Bamo kibatekenesha bingi kukumbula makalata ne bikachi bya byambo bya lutekenesho byo bebatumina. Pa kwibakumbula mwakonsha kwibanembela bintu byawama byo mukivuluka pa mutemwe wenu. Kulama bipichala, makalata ne byambo kwakonsha kwimukwasha kupwisha bulanda.
Muntu wafwisha katataka kechi uyuka bya kuba ne, bino kikwasha bingi kutwajijila kwingila ne kwikela monka momwaikelanga. Kyakumwenako, umvwe muji na kimye kya kulajilapo, kubukilapo, kuja, nangwa kya kwingijilamo mingilo imo twajijilai na kuba bino. Nengezhezhai jimo byo mukoba kumpelo ya mulungu ne pa moba amo anema nabiji juba jo mwisongwele, umvwe binyenge kebikilemo. Kyanema bingi kutwajijila na mutanchi wenu wa bintu bya ku mupashi.—1 Kolinda 15:58.
Bulanda umvwe bwakilamo bulengela muntu kubula kulanguluka bulongo. Bantu baji na michima yatama bakonsha kwimutola kyangwa. Onkao mambo, kange mufuukulenga kuba bintu kwakubula kulangulukapo bulongo ne, nabiji kufuukula kupotesha nzubo, kutendeka busulu bukatampe nangwa kutwela mu masongola jibiji. Byambo bya Mana byaamba’mba: “Muntu ulangulukila jimo ne kukosakana pa kwingila ukamona bintu byavula; pakuba bonse boba bya lubilolubilo bakayanda.” (Byambo bya Mana 21:5) Bintu bya uno mutundu mwafwainwa kutachika kwibyuba mu moba a kulutwe umvwe mwaikala bulongo.
Kwingijisha bintu bya mutemwe wenu wafwa kuleta bingi bulanda kikatakata umvwe mwaikala pamo myaka yavula, bino ke jishinda jimo ja kupwishishamo bulanda. Kubula kwibingijisha kulengela bulanda kubula kupwa bukiji. (Salamo 6:6) Bamo basalapo kwibingijishatu bunke, bino bamo bekala na bakwabo bakwisamba nabo pa byo bavuluka pa kwingijisha byo byo bintu. Mwakonsha kwambila balongo ne balunda nenu kwimukwashako na bya bipepala, nabiji kutambula pepala wa lufu, kwisamba na kafulumende, na ba ku bipao bya mali, tumpanyi tulenga bikachi bya kutambwilapo mali, kupimpula mazhina pa kuba’mba bipe biji mu jizhina janji bikale ke byenu, kutambula mali asha wafwa ne kupana mali a muchi ye atambulanga.
Vulukainga kuba’mba tuji mu ntanda ibi. Byo mwashala bunke yukai kuba’mba musa kupitanga mu meseko. Byambo bya mutumwa Paulo ne lelo jino bya kine bya kuba’mba: “Anweba bonse pa muntu pa muntu, muyuke mwa kwimwena bakazhi benu anwe bene monka mu buzhile ne mu buneme, kechi mu kusakasaka kwa lwiso kubindankanya muchima pamo ne Bagentila babula kuyuka Lesa ne.” (1 Tesalonika 4:4, 5) Onkao mambo kyawama bingi kuchinuzhuka kutamba mafilimu a kwifwalama, kutanga mabuku ne kuteleka ku nyimbo itundaika bulalelale.
Kabiji yukai kuba’mba bulanda buya na kupwa pachepache. Pepala wa byambo wa USA Today wapaine sawakya wa kupesapesa kwaubile ba pa sukulu mukatampe waambile’mba wafwilwa papita bañondo 18 pa kuba’mba mubiji ne milanguluko itendeke kwikala bulongo. (University of Michigan Institute for Social Research) Lombainga Lesa kwimukwasha kuchinchika, mambo kipangwa kya mupashi wanji kyo kilengela kuba bino. (Ngalatiya 5:22, 23) Nangwa kya kuba mukiji na bulanda, bino mukuya kwa moba bukayanga na kupwa.
Bamo byo Bachinchikile
Ba Anna bajinga mu masongola pa myaka 40 kibakolele bingi ku muchima byo bafwishishe bamwatawabo. “Bamama bafwile saka nkiji na myaka 13, palondela batata, bakolojami babalume babiji ne nkasami wamukazhi. Kwambatu kine, lufu lwa bamwatawami lwakolele bingi ku muchima kukila lwa babe bonse. Naumvwinetu nobe banchibapo bipimvwa bibiji.” Ki ka kibakwashishe kuchinchika? “Nanemba buku wa byambo byo bantumina pa intaneti ne bikachi muji byambo byawama bya pa byubilo byajinga ne ba Darryl. Bonse baambapo bimo pe abo. Naketekela Yehoba naye ukebavuluka kabiji ukebabusha pa juba ja lusanguko.”
Ba Esther baji na myaka 88 baambile kibakwashishe kuchinchika amba: “Panyuma ya myaka 46 mu masongola, kinkatazha bingi ke mukose. Bino kupayankana na bintu bya ku mupashi kunkwasha bingi. Kechi naleka kuya ku kupwila, kwisamba na bakwetu pa biji mu Baibolo ne kwiitanga ne. Kubula kwitolwela nako kunkwasha bingi. Nkeba kwisamba na bakwetu banteleka. Nangwa kya kuba kechi bamba bya kuntekenesha kimye kyonse ne, bino ne basanchila bingi pa kimye kyabo ne pa kunteleka.”
Ba Robert bafwishishe bakazhi ku kikola kya kabe panyuma ya kwikala myaka 48 bashimikizha’mba: “Kyakatazha bingi kuchinchika bulanda bwiya na mambo a kufwisha mukwenu ye waambanga nanji, kufuukwila bintu pamo, kwendela pamo, kufwakasha pa moba a kukokoloka ne bintutu bikwabo bya pa juba pa juba. Kechi kyapelele ne, bino nachinchikile ne kutwajijila na bwikalo bwami. Kuta muchima ku bintu byapusana pusana kwankwashishe bingi. Kulomba nako kuntekenesha bingi.”
Kwikala Bulongo Panyuma ya Kufwilwa
Nangwa kya kuba lufu lwa mutemwe wa mu masongola lukola bingi ku muchima, pano bino kechi kilumbulula’mba po papelela bwikalo bwenu ne. Byo mwashala bunke, pano mwakonsha kwikala na kimye kya kubako bintu byo mwabulanga kuba, nabiji makayo nangwa kufwakasha. Bino bintu byakonsha kwimupwisha mukose. Bamo popo bekala na kimye kya kwingilako pakatampe mu mwingilo wa bwina Kilishitu. Mukukwasha bantu mufuma lusekelo mambo ne Yesu waambile’mba: “Lusekelo lo bamona aba bapana lwakila lo bamona aba batambula.”—Byubilo 20:35.
Kange mulangulukenga’mba kyapwa kechi mukekalapo na lusekelo ne. Yukai kuba’mba Yehoba Lesa wimuta muchima umvwe mwamusolomoka. Nyimbi wa masalamo Davida waambile’mba “[Yehoba] wibakwasha . . . banabakazhi bafwilwa.” (Salamo 146:9) Kuyuka’mba Baibolo kechi waambatu pe Yehoba amba “Shanja bya lusa, Lesa wa bukwasho bonse” ne, bino waamba ne kuba’mba: “Muvungulula kuboko kwenu, Ne kwikusha michima ya byonse byumi” kwitutekenesha bingi. (2 Kolinda 1:3; Salamo 145:16) Kya kine Yehoba Lesa witutemwa kabiji winengezha kukwasha bonse bamulomba bukwasho na muchima yense. Ikalai na muchima wajipo na bena Isalela baimbile’mba: “Ñinwine meso ami ku mitumba nyi? Bukwasho bwami bukafuma kwepi? Bukwasho bwami bufuma kwi Yehoba, Yenka walengele jiulu ne ntanda.”—Salamo 121:1, 2.
[Kipikichala pa peja 30]
Bavula bashala na mukose ne bulanda bukatampe na mambo a kufwisha mutemwe wabo wa mu masongola. Nanchi nenuwa mwafwilwa nyi?
[Kitenguluzha pa peja 32]
Nanchi Kijitu Bulongo Kusongolwa Jibiji Nyi?
Baibolo waamba’mba lufu lupwisha masongola, onkao mambo, washala wakasuluka kusongolwa jibiji. (1 Kolinda 7:39) Nangwa byonkabyo, mwine muntu ye wafwainwa kufuukulapo. Bino kyanema bingi baana kuyuka byafuukulapo bansemi ne kuyila mumo. (Filipai 2:4) Kyakumwenako, patanshitu Andrés ku muchima kwamufichile kimye kyasongwele bashanji. Watemenwe bingi bainanji kabiji kechi wakebanga bashanji kusongola jikwabo ne. Waambile’mba: “Bino naishile kumona’mba batata bafuukulapo kintu kyawama. Kusongola kwibaletejile bingi lusekelo. Batendekele kuba bintu byo babujile kubapo pa moba avula nabiji kufwakasha. Kabiji nebasanchila bingi bakazhi babo bakatataka pa byo bebalama bulongo batata.”
[Bipikichala pa peja 31, 32]
Kubambakana ne kulomba kwi Lesa kwitukwasha kuchinchika kulengela bulanda kukepa