Funjishainga Balongo Kukanamina Mingilo

“Yense ye bafunjisha bulongo ukekala nobe mufunjishi wanji.”—LUKA 6:40.

1. Byo aingijilenga mwingilo wanji pano pa ntanda, Yesu waajile byepi kitendekesho kya kipwilo kyakomenenga bukiji?

KU MPELO ya jishimikila jo anembele ja Mambo Awama, mutumwa Yoano wanembele’mba: “Byonkabyo, kuji bintu byavula bingi Yesu byo aubile, umvwe bino bintu byonse byanembelwe, kine pano pa ntanda inge pabula ne pa kwiabika aa mabuku.” (Yoa. 21:25) Pa kyokya kimye kyo aingijilenga mwingilo na mukoyo, Yesu wakebelenga banabalume bakufunjisha bya kutangijila mwingilo inge wabwela mwiulu. Byo abwelele mwiulu mu 33 C.E., Yesu washile waala kitendekesho kya kipwilo kyakomenenga na mambo a kuvujilako kwa bantu baishilenga.—Byu. 2:41, 42; 4:4; 6:7.

2, 3. (a) Mambo ka o kubena kukebewa banabalume bavula babatizhiwa bakukanamina mingilo? (b) Tusakwisamba pa ka mu uno mutwe?

² Lelo jino basapwishi ba Bufumu bakila pa 7 milyonyi mu bipwilo kukila pa 100,000 mwaya ntanda, onkao mambo kubena kukebewa banabalume ba kutangijila mingilo ya Lesa. Kikatakata bakulumpe mu bipwilo babena kukebewa bingi. Aba bakanamina uno mwingilo batakaikwa, mambo babena “kukeba mingilo yawama.”—1 Timo. 3:1.

³ Pano bino banabalume kechi bafikenatu kufikilamo kwingila mingilo mu kipwilo uba nobe mu kiloto ne. Kufunda ku mubiji nangwa byapitamo muntu mu bwikalo kechi byo bilengela kufikilamo kwingila uno mwingilo ne. Pa kuba’mba mulongo engilenga bulongo uno mwingilo, wafwainwa kufikilamo ku mupashi. Kechi wafwainwa kwikalatu na bulume bwa kulanguluka ne kupitapo mu bintu bimo mu bwikalo ne, bino wafwainwa ne kwikala na bipangwa bya mupashi. Twakonsha kukwasha byepi banabalume mu kipwilo kufikilamo kwingila ino mingilo? Yesu waambile’mba: “Yense ye bafunjisha bulongo ukekala nobe mufunjishi wanji.” (Luka 6:40) Mu uno mutwe tusakwisamba pa mashinda amo Mufunjishi Shenyenye, aye Yesu Kilishitu mo akwashishe baana banji ba bwanga kufikilamo kwingila mingilo ikatampe, kabiji tusakumona ne byo twakonsha kufunjilako ku byo aubile.

“Nemutela Amba Balunda Nami”

4. Yesu wamwesheshe byepi baana banji ba bwanga’mba mulunda nabo wa pa muchima?

⁴ Yesu wamonanga baana banji ba bwanga amba balunda nanji, kechi nobe bapanshi ne. Waikalanga nabo pa kimye kyabaya, wibaketekejile kabiji wibabulanga ‘bintu byonse byo aumvwine kwi Bashanji.’ (Tangai Yoano 15:15.) Akifwanyikizhai byo beumvwine, Yesu byo akumbwile bwipuzho bo bamwipwizhe bwa kuba’mba: “Kiyukilo kya kwikalapo kwenu ne kya mpelo ya buno bwikalo kyo kyepi?” (Mat. 24:3, 4) Kabiji wibabulanga byajinga ku muchima ne byo eumvwanga. Kyakumwenako, pa juba jo bamusolwele, Yesu wayile ne Petelo, Yakoba ne Yoano mu bujimi bwa Ngesemani ko akalombejile na mukoyo na mambo a kukatazhiwa kwa muchima. Nangwa kya kuba batumwa banji basatu kechi baumvwine mwatajile lulombelo lwa kwa Yesu ne, bino bafwainwa bayukile kuba’mba uji na bulanda bukatampe. (Mako 14:33-38) Kabiji akilangulukai ne pa byo batundaikilwe bano batumwa basatu kimye kya kimwesho kya kwaluka. (Mako 9:2-8; 2 Pe. 1:16-18) Bulunda bwa pa muchima bwajinga pe Yesu ne baana banji ba bwanga bwibalengejile kuchinchika pa kwingila mingilo ikatampe byo ebashile.

5. Ñanyi mashinda amo bena Kilishitu bakulumpe mu kipwilo o bakwashishamo bakwabo?

⁵ Byonka byajinga Yesu, bakulumpe mu kipwilo nabo lelo jino balenga bulunda ne kukwasha bakwabo. Bakasulukila bakwabo ne kulenga bulunda bwa pa muchima na bakwabo ba mu lwitabilo kupichila mu kumonapo kimye kya kwibamwesheshamo kuba’mba bebata muchima. Nangwa kya kuba bakulumpe mu kipwilo bayuka’mba kwikala ne bintu bya bufyamfya, bino kechi byonse byo bamona amba bya bufyamfya ne. Baketekela balongo babo kabiji besamba ne pa bukine bwa mu Binembelo bo bafunda. Kabiji bakulumpe mu kipwilo kechi bamona nkwasho wakyanyike nobe wa panshi ne. Pakuba, bamumona’mba mwanamulume ubena kukoma ku mupashi, wingila mingilo yanema mu kipwilo.

“Nemushila Mwakulondela”

6, 7. Ambai kyakumwenako Yesu kyo ashijile baana banji ba bwanga ne byo kibakwashishe.

⁶ Nangwa kya kuba baana ba bwanga ba kwa Yesu banemekele bintu bya ku mupashi, kimye kimo balangulukanga kwesakana na nkomeno ne bisho byabo. (Mat. 19:9, 10; Luka 9:46-48; Yoa. 4:27) Pano bino, Yesu kechi wazhachishanga nangwa kuzakamisha baana banji ba bwanga ne. Kechi wakebangatu’mba kana bobe bintu byo bakonsheshe kukankalwa kuba nangwa kwibafunjisha kuba kintu kyo abulanga kuba aye mwine ne. Pakuba wibafunjishanga bintu mu byubilo.—Tangai Yoano 13:15.

⁷ Ñanyi kyakumwenako Yesu kyo ashijile baana banji ba bwanga? (1 Pe. 2:21) Wapezhezheko bwikalo bwanji pa kuba’mba engijilenga bantu bulongo. (Luka 9:58) Yesu kechi wafunjishanga byanji ne, kimye kyonse wafunjishanga byaamba Binembelo. (Yoa. 5:19; 17:14, 17) Bantu bamukasulukilanga kabiji wibobilanga lusa. Butemwe bo bwamulengelanga kuba byonse byo aubanga. (Mat. 19:13-15; Yoa. 15:12) Batumwa ba kwa Yesu bafunjilanga kwi aye. Kyakumwenako, Yakoba wachinchikile ne kwingijila Lesa mu bukishinka kufikatu ne kimye kyo bamwipayile. (Byu. 12:1, 2) Yoano walondejile mu ngayo ya kwa Yesu kukila pa myaka 60.—Lum. 1:1, 2, 9.

8. Ñanyi kyakumwenako bakulumpe mu kipwilo kyo bamwesha banabalume bakyanyike ne bakwabo?

⁸ Bakulumpe bepana kwingila, bepelula kabiji batemwa bakwabo, bekala bingi bakumwenako ku banabalume bakyanyike. (1 Pe. 5:2, 3) Kabiji bakulumpe bakosa mu lwitabilo, bafunjisha bulongo, boba bulongo mu bwikalo bwa bwina Kilishitu ne mu mwingilo bamona lusekelo lufuma mu kuyuka’mba bakwabo balondela kyakumwenako kyabo kya lwitabilo.—Hebe. 13:7.

‘Panyuma ya Kwibapa Mikambizho, Yesu Wibatumine’

9. Twayuka byepi amba Yesu wafunjishe baana banji ba bwanga kwingila mwingilo wa busapwishi?

⁹ Panyuma ya kwingila mwingilo na mukoyo kukila pa myaka ibiji, Yesu wanungulwile mwingilo wa kusapwila kupichila mu kutuma batumwa banji jikumi na babiji na kusapwila. Kintu kitanshi kyo aubile wibapele mikambizho. (Mat. 10:5-14) Byo ajinga pepi kujisha jibumba ja bantu bavula mu jishinda jakukumya, Yesu waambijile baana banji ba bwanga kwikazha bantu mu bilumbiji ne kwibabila kajo. (Luka 9:12-17) Kino kimwesha patoka Yesu byo afunjishe baana banji ba bwanga kupichila mu kwibapa mikambizho yawama yo bafwainwe kulondela. Bintu byo ebafunjishe ne lutangijilo lwa mupashi wazhila byalengejile batumwa kwinengezha kwingila mwingilo mukatampe wa kusapwila watendekele mu 33 C.E.

10, 11. Ñanyi mashinda o twakonsha kutwajijila kufunjishishamo bakatataka?

¹⁰ Lelo jino muntu utendeka kutambwila mikambizho ya Lesa inge waswa kufunda Baibolo. Kampe twakonsha ne kumukwasha kuyuka kutanga bulongo. Tutwajijila kumukwasha mu kimye kyo tubena kumufunjisha Baibolo. Inge watendeka kutanwa ku kupwila kwa bwina Kilishitu kimye kyonse, ukatwajijila kufunda bya kuba pa kuba’mba anembesheko mu Sukulu wa Mwingilo wa Lesa, ekale musapwishi wabula kubatizhiwa ne kubatu bintu bikwabo. Panyuma ya lubatizhilo, wafwainwa ne kufunda kwingila mingilo nabiji kuwamisha Nzubo ya Bufumu. Monka mu kuya kwa kimye, twakonsha kukwasha mulongo kuyuka byo akonsha kuba pa kuba’mba afikilemo kwikala nkwasho mu kipwilo.

¹¹ Pa kupa mulongo wabatizhiwa mwingilo, mukulumpe mu kipwilo wafwainwa kumulumbulwila bulongo byubiwa bintu mu jibumba ja Lesa ne kumupa mikambizho ya kulondela. Mulongo ye mubena kufunjisha wafwainwa kuyuka bya kwingila mwingilo ye mwamupa. Inge kyamukatazha kwingila bulongo mwingilo ye mwamupa, mukulumpe mu kipwilo kechi wafwainwa kufikenatu kulanguluka’mba wakankalwa ne. Pakuba wafwainwa kumukwasha bya kuba mu mbaji imo imo kabiji ne kupituluka mu mikambizho jikwabo. Kibaletela bingi lusekelo bakulumpe mu kipwilo byo bamona banabalume na kwibikako kwingila ino mingilo ne byo bekala na lusekelo lufuma mu kwingijila bakwabo.—Byu. 20:35.

‘Wa Maana Utako Muchima ku Maana o Bamubula’

12. Ki ka kyalengelanga lujimuno lwa kwa Yesu kukwasha bakwabo?

¹² Yesu wafunjishe baana banji ba bwanga kupichila mu kwibajimunako pa bintu byakebewanga. Kyakumwenako, Yakoba ne Yoano bebakainye byo bakebelenga kukambizha mujilo kufuma mwiulu amba ebasoke bena Samaliya bakaine Yesu. (Luka 9:52-55) Kabiji inanji Yakoba ne Yoano byo asolomokele Yesu ne kwambilako baana banji amba bakebape bifulo mu Bufumu, Yesu wibambijile kipasu bano baana ba bwanga amba: “Kwikala ku kilujo nangwa ku kipiko kyami kechi yami mpana ne, bino kya boba bo banengezhezhakyo jimo kwi Batata.” (Mat. 20:20-23) Lujimuno lwa kwa Yesu lwaimenanga pa mambo a Lesa kabiji kechi wibapitanga mu mbaji baana banji ba bwanga pa kwibajimunako ne. Panyuma ya kwibafundako wibabulanga ne bya kuba. Wafunjishanga baana banji ba bwanga bya kwingijisha mafunde a mu Baibolo. (Mat. 17:24-27) Yesu wayukile’mba baana banji ba bwanga bambulwa kulumbuluka, ne kuba’mba kuji bintu bimo byo bakakankalwanga kuba. Wibafundangako mambo wibatemenwe bingi.—Yoa. 13:1.

13, 14. (a) Bañanyi bakebwa kwibajimunako? (b) Ambai byakumwenako mukulumpe byo akonsha kwingijisha pa kukwasha mulongo ubena kubula kukoma ku mupashi.

¹³ Banabalume babena kukanamina mingilo mu kipwilo kya bwina Kilishitu batambwila lujimuno nangwa kwibafundako kwaimena pa Binembelo pa kimye kiji kyonse. Byambo bya Mana 12:15 byaamba’mba: ‘Wa maana utako muchima ku maana o bamubula.’ Mulongo umo wakyanyike waambile’mba: “Na mambo a bumbulwa kulumbuluka, neumvwa nobe kechi nakonsha kwingila mingilo ne. Pano bino lujimuno lwa mukulumpe mu kipwilo lwankwashishe bingi kupimpulako jishinda jo namwenangamo bintu.”

¹⁴ Inge bakulumpe bamona’mba na mambo a byubilo byatama mulongo umo kechi ubena kununguluka ku mupashi ne, bamwita ne kumwalulula saka bakoka muchima. (Nga. 6:1) Kabiji kimye kimo bakonsha kumukwasha inge waikala na miteeto imo yatama. Kyakumwenako, inge mulongo keengile na muleele bakulumpe bakonsha kumukwasha kuyuka’mba Yesu wajinga musapwishi wabambakana wa Bufumu wakambizhe baana banji ba bwanga kulenga baana ba bwanga bakwabo. (Mat. 28:19, 20; Luka 8:1) Umvwe mulongo ukebesha kutumbalala, bakulumpe mu kipwilo bakonsha kumulumbulwila Yesu byo akwashishe baana banji ba bwanga kumona kyatamina kukeba kutumbalala. (Luka 22:24-27) Pano ibyepi inge kya kuba mulongo uji na muteeto wakubula kulekelako bakwabo mambo? Kishimpi kya kwa Yesu kya kalume wakaine kulekelako mukwabo kakongole kacheche bino aye saka bamulekelako nkongole ikatampe kyakonsha kumukwasha. (Mat. 18:21-35) Bakulumpe kechi bafwainwa kupembelela papita kimye kyabaya bino pa bakamukwasha ne.—Tangai Byambo bya Mana 27:9.

“Saka Wikosesha Obe Mwine”

15. Mulongo bakonsha kumukwasha byepi ku ba mu kisemi kyanji kwingijila bakwabo?

¹⁵ Bakulumpe mu kipwilo bafunjisha banabalume kukanamina mingilo, kabiji bakwabo bashala nabo bakonsha kwibatundaika. Kyakumwenako, ba mu kisemi kyanji nabo bakonsha kukwasha mulongo kukanamina mingilo. Kabiji inge mukulumpe mu kipwilo uji na mukazhi ne baana bamutundaika, wakonsha kwingila bingi bulongo. Ba mu kisemi inge bamuswisha kuba’mba ekalengako na kimye kya kwingila mingilo ya kipwilo kikamukwasha kutwajijila kwingila bulongo. Muchima wabo wa kwipana ukamuletelanga lusekelo kabiji ne bakwabotu bakamwenamo.—Mana 15:20; 31:10, 23.

16. (a) Ñanyi uji na mwingilo mukatampe wa kukanamina mingilo? (b) Mulongo wakonsha kukanamina byepi mingilo mu kipwilo?

¹⁶ Nangwa kya kuba bakwabo bakonsha kumukwasha ne kumutundaika, bino kukanamina mingilo kwaimena pa kwibikako kwanji aye mwine. (Tangai Ngalatiya 6:5.) Ibyo ee kuba’mba kechi kikebewa mulongo kwikala mukulumpe nangwa nkwasho mu kipwilo pa kuba’mba akwashenga bakwabo ne kwingilako pakatampe mu mwingilo ne. Pano bino, kukanamina mingilo mu kipwilo kulumbulula kwibikishako kufikizha byatongolwa mu Binembelo. (1 Timo. 3:1-13; Titu. 1:5-9; 1 Pe. 5:1-3) Onkao mambo, inge mulongo keakebe mwingilo wa bukulumpe nangwa bunkwasho pano bino kechi bamutongola kala ne, wafwainwa kutesha muchima pa mbaji imo yo afwainwa kwingijilapo pa kuba’mba afikilemo kwingila mingilo. Kuba bino kwavwangamo kutanga ne kufunda Baibolo na mukoyo kimye kyonse, kulangulukisha pa byo atanga, kulomba kufuma panshi ya muchima ne kubambakana mu mwingilo wa bwina Kilishitu. Inge ke obe bino ko kuba’mba ubena kulondela lujimuno lwa kwa Paulo kwi Timoti lwa kuba’mba: “Saka wikosesha obe mwine ne kwikala na kikonkwanyi kya kumwesha munema wa kunemeka Lesa.”—1 Timo. 4:7.

17, 18. Mulongo wakonsha kuba byepi inge kya kuba bijikila, kwiumvwa kubula kufikilamo nangwa kubula bakumutundaika ke kumulengele kubula kukanamina mingilo?

¹⁷ Pano kyakonsha kwikala byepi inge kya kuba mulongo kechi ubena kukanamina mingilo ne, na mambo a bijikila nangwa kwiumvwa kubula kufikilamo? Wafwainwa kulanguluka pa bintu byavula bibena kumubila Yehoba Lesa ne Yesu Kilishitu. Yehoba “witusendela tutundu twetu pa juba, pa juba.” (Sala. 68:19) Shetu wa mwiulu wakonsha kukwasha mulongo kwingilako mingilo ikatampe mu kipwilo. Mulongo ukeba kwingila mwingilo wa bukulumpe nangwa bunkwasho mu kipwilo wafwainwa ne kuyuka’mba kubena kukebewa bingi banabalume bakoma mu maana bakwingila mingilo mu jibumba ja Lesa. Kulanguluka pa kino kwakonsha kukwasha mulongo kutwajijila kukanamina mingilo kwa kubula kufitwa ku muchima. Wakonsha kulomba mupashi wazhila, ne kuvuluka kuba’mba kipangwa kya mupashi kyavwangamo mutende ne kwikanya, byubilo bikebewa pa kupwisha bijikila nangwa kwiumvwa kubula kufikilamo. (Luka 11:13; Nga. 5:22, 23) Kabiji kyanema bingi kuyuka amba Yehoba upesha bonse bakanamina mingilo ku muchima saka kwatoka bulongo.

¹⁸ Nanchi mulongo wabatizhiwa ubena kubula kukanamina mingilo mambo kafwako bakumutundaika nyi? Ki ka kyakonsha kukwasha mulongo wabula muchima wa kukeba kwingila? Mutumwa Paulo wanembele’mba: “Lesa ubena kuba bintu mu jishinda jimutokesha ku muchima kupichila mu kwimupa bulume bwa kuba bintu byo atemwa.” (Fili. 2:13) Lesa ye upana muchima wa kukeba kwingila, kabiji mupashi wa Yehoba wakonsha kukosesha muntu kwingila mingilo yazhila. (Fili. 4:13) Kunungapo, mwina Kilishitu wakonsha kulomba Lesa kumukwasha kuba kyawama.—Sala. 25:4, 5.

19. Kwimanya “bakafunga batanu na babiji ne babineme batanu na basatu” kulumbulula ka?

¹⁹ Yehoba upesha bingi bakulumpe bebikishako kufunjisha bakwabo. Kabiji upesha ne boba bakanamina mingilo mu kipwilo ne kutambwila bukwasho bufuma ku bakulumpe. Binembelo bitulaya’mba mu bantu ba Lesa mukemana “bakafunga batanu na babiji ne babineme batanu na basatu,” ko kuba’mba kibelengelo kya banabalume bafikilamo kutangijila mingilo mu jibumba ja Yehoba. (Mika 5:5) Byo kyawamapo kuba’mba banabalume bena Kilishitu babena kwibafunjisha kabiji babena kukanamina kwingila mingilo ya kutota Yehoba!

Mwakonsha Kukumbula’mba Ka?

• Yesu wakwashishe byepi baana banji ba bwanga kufikilamo kwingila mingilo ikatampe?

• Bakulumpe mu kipwilo balondela byepi Yesu pa kukwasha banabalume kwingila mingilo mu kipwilo?

• Mwanamulume bakonsha kumukwasha byepi ku ba mu kisemi kyanji kukanamina mingilo?

• Mwanamulume wakonsha kuba byepi pa kuba’mba afikilemo kwingila mingilo mu kipwilo?

[Caption pa peja 31]

Ñanyi bintu byo mwakonsha kufunjisha ye mufunjisha Baibolo ukeba kununguluka?

[Caption pa peja 32]

Banabalume bakonsha kumwesha byepi amba babena kukanamina mingilo?