LONDAI LWITABILO LWABO | LEHABA
‘Bamutelele Amba Waoloka na Mambo a Mingilo Yanji’
LEHABA wasumbijile pa kipenze ne kutala mwaya musanza wazhokolokele Yeliko juba saka jibena kusela. Nzhita ya bena Isalela yajinga mu musanza. Byo batendekele kuzhokoloka muzhi jikwabo, lukungu lwaimene ne kyongo kya matolompita kyaumvwanyikile jikwabo.
Lehaba waikalanga mu Yeliko, onkao mambo wayukile mikwakwa, mazubo, bisankanyi ne mashitolo ajinga mu muzhi. Wayukile bantu baikalangamo ne byo bajinga na moyo kimye bena Isalela kyo bazhokolokelenga muzhi jimo, pa juba pa juba. Kyongo kya matolompita byo kyaumvwanyikile mu mikwakwa ya mu muzhi wa Yeliko, Lehaba kechi waumvwine moyo byonka byaumvwine bantu bakwabo ne.
Lehaba wamwenenga nzhita byo yatendekele kuzhokoloka muzhi pa juba ja butanu na bubiji. Pa bano bashilikale ba bena Isalela, wamwene bañanga saka babena kujizha matolompita saka basenda ne jikwachi jamwesheshenga kuba’mba bajinga na Lesa wabo aye, Yehoba. Twakonsha kufwanyikizha Lehaba byo akwachile lutambo uchila byo azenzumukile pa windo saka abena kumweka pangye ya lubumbulu wa Yeliko. Uno lutambo wamuvululangamo Lehaba luketekelo lo ajinga nalo ne kisemi kyanji kuba’mba bakapuluka kimye uno muzhi byo bakamonauna. Nanchi Lehaba wasatukijile bantu ba mu muzhi wanji nyi? Bino kechi wasatukijile Yehoba ne, mambo aye wamumwenenga kuba’mba mwanamukazhi wa lwitabilo. Twayai tumone jishimikila ja kwa Lehaba ne kumona byo twakonsha kufunjilako.
LEHABA PITE
Lehaba wajinga pite. Kino kyalengejile bantu bamba pa Baibolo kukumya mambo bayukile amba wajinga na nzubo mwafikilanga benyi. Baibolo kechi ufya pa kino ne, wamba kishinka. (Yoshua 2:1; Bahebelu 11:31; Yakoba 2:25) Mu bwikalo bwa bena Kenana, bupite kechi bwajinga byubilo bilenga bumvu ne. Bino nangwa kya kuba kisho mwakomejile Lehaba bupite bwajingatu bulongo, wayukile kuba’mba bwatama na mambo a jiwi ja mu muchima ja kuyuka byawama ne byatama jitupeele Yehoba. (Loma 2:14, 15) Lehaba wafwainwe kuyuka kuba’mba byubilo byanji byajinga bileta bumvu. Kampe, byonka bijitu bantu baji na bino byubilo ano moba, jo jajingatu jishinda ja kulaminamo kisemi kyanji mambo kechi wajinga na pa kupuma kuboko ne.
Bino Lehaba wakebanga bingi bwikalo bwawama. Mu muzhi mo aikalanga mwajinga bumbanzhi, byubilo bya bunya, kubikapotu ne kwilaala na balongo ne na banyama. (Bena Levi 18:3, 6, 21-24) Bupopweshi bo bwalengejile bino byubilo byatama kuvula. Mazubo a kupopwelamo mo mwaubiwanga byubilo bya bupite, ne kupopwela balesa ba bandemona nabiji Baela ne Moloka kuvwangakotu ne kusoka baana mu mujilo amba milambo.
Yehoba wamonanga byonse byaubiwanga mu Kenana. Na mambo a bubi bwaubiwanga mu Kenana, Yehoba waambile’mba: “Kabiji ne ntanda yaalukile ke yabula kuzhila onkao mambo amiwa mbena kukabisha bubi bwayo, ne ntanda nayo ibena kwibalasa bene bena ntanda.” (Bena Levi 18:25) Ñanyi bintu byavwangwa mu bino byambo bya kuba’mba “mbena kukabisha bubi bwayo?” Bena Isalela be balayile uno mulaye kwi Lesa amba: “Kabiji Yehoba Lesa wenu ukebapangamo ba mu yoya mikoka pache pache ku meso enu.” (Mpitulukilo ya mu mizhilo 7:22) Yehoba walayile kisemi kya kwa Abalahama amba ukebapa ino ntanda kabiji aye ye “Lesa ubula kubepa.”—Titusa 1:2; Ntendekelo 12:7.
Yehoba walayile ne kuba’mba ukonauna mikoka imo mu ino ntanda. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 7:1, 2) Nobe “Mutonyi uchiba mambo a ba pano pa ntanda ponse” wayukile byajinga mu michima ne bubi bwajinga mu michima yabo. (Ntendekelo 18:25; 1 Byambo bya Moba 28:9) Kyajinga byepi kwi Lehaba pa kuba’mba ekalenga mu uno muzhi mwavujile bubi? Kyajinga byepi byo aumvwine nkuwa ya bena Isalela? Wayukile kuba’mba Lesa wa bena Isalela wapokolola bantu banji mu buzha ne kushinda nzhita ya bena Ijipita yajinga bingi na bulume mu ntanda yonse pa kyokya kimye. Kwashajiletu pacheche kulukuka muzhi wa Yeliko. Pano bino, bantu ba mu yewa muzhi batwajijile kuba bubi. Baibolo kyokyo ambila pa bena Kenana amba “bajinga na milengululwila.”—Bahebelu 11:31.
Lehaba aye wapuseneko. Pa myaka yavula walangulukilenga pa bintu Yehoba Lesa byo aubijile bena Isalela. Yehoba wapusene bingi na balesa ba bena Kenana. Aye walwilangako bantu banji kukila kwibakabisha, walengejile bapopweshi banji kwikala na byubilo byanji byawama. Uno Lesa wamonanga banabakazhi amba banema, kechi wibamonanga amba ba kulaalatu nabo, kwibapotesha, kwibapota ne kwibengijisha mu byubilo bya bupopweshi bya bunya ne. Lehaba byo ayukile amba bena Isalela balajila mu bushiya bwa Yodano, saka bapembelela kulukuka muzhi, wafwainwe walangulukilenga pa bikamwekela bantu banji. Nanchi Yehoba wamwenemo byubilo byawama mwi Lehaba nyi?
Lelo jino, kuji bantu bavula baji nobe Lehaba. Bemona kuba’mba be balengulula. Byamwekejile Lehaba bitufunjisha kuba’mba bonse twayukanyikwa kwi Lesa. Nangwa kya kuba tumvwa amba twalengululwa, bino “kechi uji kwalepa ne atweba ne.” (Byubilo 17:27) Uji pepi ne atweba, kabiji ukeba kukwasha bonse baji na lwitabilo mwi aye. Nanchi Lehaba wajinga na lwitabilo mwi Lesa nyi?
AYE WIBATAMBWIJILE MU MUTENDE ABA BAENDEJILE NTANDA
Juba jimo, bena Isalela saka bakyangye kutendeka kuzhokoloka Yeliko, ku nzubo ya kwa Lehaba kwaishile benyi babiji. Bano banabalume babiji bakebelenga amba bapite kwa kubula kwibamona mu uno muzhi, pano bino, bantu bakenketelenga amba bamone bakañenda bafumine ku Isalela. Lehaba wafwainwe kuyuka bano banabalume ko bafumine. Monai kuba’mba kechi kimye kyonse kyaiyanga benyi pa nzubo ya kwa Lehaba ne, bino bano banabalume babiji bakebelengatu kwa kulaala, kechi kulaala nanji ne.
Bano banabalume babiji bajinga bendela ntanda bafumine mu kampu wa bena Isalela. Ntangi wabo, aye Yoshua wibatumine amba bamone biji muzhi wa Yeliko. Uno wajinga muzhi mutanshi wa bena Kenana wakosele pa yonse walukukile bena Isalela. Yoshua wakebelenga kuyuka byajinga muzhi ye bafwainwe kushinda. Bendela ntanda basajilepo kufikila ku nzubo ya kwa Lehaba. Pa ino nzubo ya kwa pite, bantu bafwainwa kupitatu kwa kubula nangwa kwibayuka ne. Kampe bano bendela ntanda baketekejilenga kumvwa byavula pa uno muzhi.
Baibolo waamba kuba’mba Lehaba ‘watambwijile bulongo baluwe.’ (Yakoba 2:25) Wibatwezhezhe mu nzubo nangwa kya kuba kechi wibayukile bulongo ne, ne kyo bakebelenga, bino waikele nabo. Kampe wakebelenga kufunjilako byavula pa Lesa wabo Yehoba.
Kechi papichile ne kimye kyabaya ne, baluwe bafumine ku mfumu wa ku Yeliko bafikile. Kwaumvwanyikile mawi a kuba’mba bendela ntanda baiya ku nzubo ya kwa Lehaba. Pano Lehaba usa kuba byepi? Umvwe kya kuba’mba afye bano banabalume babiji, nanchi usa kubika bumi bwanji ne ba mu kisemi kyanji mu kizumba nyi? Nanchi bantu ba mu Yeliko kechi basa kwibepaya pa kufya bano balwanyi ne nyi? Lehaba popo ayukile kwafumine bano banabalume. Umvwe wayukile kuba’mba Yehoba wajinga na bulume kukila balesa banji, nanchi inge kechi wamuketekejile pa kikye kimye ne nyi?
Lehaba kechi wakilangulukilepo pa kuba bino ne, bino panyuma waubilepo bimo. Wafiile bano bakañenda pa tubichi twa bukusa to aanyikile pa musemi. Panyuma ya bino, waambijile baluwe bafumine ku mfumu amba: “Ee, banabalume baji kwiya ko nji, bino kechi najikuyuka ko baji kufuma ne; kabiji byo kyaji pepi na kimye kya kushinka kibelo kya muzhi, ne kufita pafita ne kala, aba banabalume baji kulupuka, kabiji kechi nayuka ko baya ne; bapupilai bukiji, mambo musa kwibatana.” (Yoshua 2:4, 5) Fwanyikizhai Lehaba byo abena kutala bano baluwe ba mfumu pa kwamba nabo. Nanchi walangulukilenga amba basakuyuka amba muchima ubena kubamba na mambo a moyo nyi?
Jishinda jo aingijishe ja mukwashishe. Banabalume bo batumine ku mfumu bayile na kwibapupila mu jishinda jaya ku Yodano. (Yoshua 2:7) Lehaba wafwainwa waumvwine bingi bulongo pa kino. Pa kwibambila bino, walengejile bano bakalume ba Yehoba kupuluka.
Lehaba wabwelele pa musemi pafyamine bano bendela ntanda babiji ne kwibabuula byo aubile. Wibabuujile ne kishinka kyo bakebeshenga kumvwa amba: Bena Yeliko baakaminwe bingi kabiji bajinga na moyo pa kumvwa kuba’mba basa kwibalukuka. Bino byambo byafwainwa byalengejile bano bamwendela ntanda kumvwa bulongo. Bena Kenana baumvwinenga moyo na mambo a bulume Yehoba Lesa bo apele bena Isalela. Byambo byalondelapo bimwesha kuba’mba wajinga na lwitabilo lo twakonsha kulondela. Waambile’mba: “Mambo Yehoba Lesa wenu ye Lesa Mwine wa mwiulu ne wa pano panshi.” (Yoshua 2:11) Byo aumvwine pe Yehoba byamufunjishe amba: Wafwainwatu kuketekela Lesa wa bena Isalela. Wajinga na lwitabilo mwi Yehoba.
Lehaba kechi wazhinaukilenga kuba’mba Yehoba ukakankalwa kukwasha bantu banji kushinda ne. Wibasashijile kuba’mba aye ne kisemi kyanji bakebapulushe. Bamwendela ntanda baswile ne kwambila Lehaba amba kechi wafwainwa kubulapo nangwa muntu umo ne, kabiji akakobeke lutambo uchila pa kipenze kyajinga mu nzubo yanji pa kuba’mba bashilikale bakakonshe kumuzhikijila pamo na kisemi kyanji.—Yoshua 2:12-14, 18.
Twakonsha kufunjilako byavula ku lwitabilo lwajinga ne Lehaba. Byonka byaambatu Baibolo amba, “lwitabilo lwiya pa kumvwa mambo.” (Loma 10:17) Lehaba wajinga na lwitabilo ne kuketekela Yehoba Lesa mambo waumvwine nkuwa ya bintu byo aubile. Lelo jino, twayuka bintu byavula pe Yehoba. Byo twafunda Mambo anji aji mu Baibolo, nanchi tukamuyukisha ne kumuketekela nyi?
NSAKWA YAKUNDUKA
Panyuma ya kwibabuula bya kwenda kwi Lehaba, bano bamwendela ntanda babiji baingijishe lutambo ne kulupukila pa kipenze ne kuya ku mitumba. Kwajinga mayengo avula ku kabeta ka buyeke ka Yeliko amo mwafyamine bano bamwendela ntanda kufikatu ne kimye bintu kyo byaikele bulongo ne kubwela ku kampu kwajinga bena Isalela ne kutwala sawakya wafumine kwi Lehaba.
Bena Yeliko baumvwine bingi moyo pa kumvwa Yehoba byo aabenye mukola wa Yodano mu jishinda ja kukumya ne kulengela bena Isalela kwabuka pa mushiji wauma. (Yoshua 3:14-17) Ino mbila yalengejiletu lwitabilo lwa kwa Lehaba mwi Yehoba kukoselako.
Bena Isalela batendekele kuzhokoloka muzhi wa Yeliko pa moba 6, jimo pa juba pa juba. Kabiji juba ja bu 7 byo jafikile, bintu byapimpwile. Byonka byo twakwamba ku ntendekelo ya kino kibaaba, batendekele kuzhokoloka aku juba jiselatu, kabiji panyuma nzhita yazhokolokako jimo, yatwajijile na kuzhokoloka jitanu na jibiji. (Yoshua 6:15) Pano bena Isalela baubilenga ka?
Panyuma ya kuzhokoloka ja bu 7, pa juba ja bu 7, nzhita yalekele. Balekele kujizha matolompita. Kwazhindaminetu nzoo. Bantu mu muzhi baumvwine bingi moyo. Bino, Yoshua wakambizhe nzhita ya bena Isalela kubijika bingi pa kimye kitanshi. Nanchi bamalonda bajinga peulu ya nsakwa ya Yeliko balangulukile’mba kuno kubijika kwalumbulwilenga kulukuka kwabujile kubiwapo kala ne nyi? Umvwe byobyo kyajinga, kechi batwajijile kulanguluka byobyo ne. Lubumbulu wa nsakwa watendekele kusunkena. Wasunkene ne kulajika ne ku kundukila panshi laa! Lukungu byo lwapwile, lubaji lumo lwa nsakwa lwajingatu monka lwaimena. Na mambo a lwitabilo lwanji, nzubo ya kwa Lehaba yashajile monka yaimena. Akilangulukai pa byo eumvwine byo bamupulwishe kwi Yehoba.a Kisemi kyanji kyonse bapulukile.—Yoshua 6:10, 16, 20, 21.
Bena Isalela banemekele Lehaba mambo wajinga bingi na lwitabilo. Byo bamwene kuba’mba pashajile nzubo imo, bayukile amba Yehoba wajinga na uno mwanamukazhi. Aye ne kisemi kyanji bapulukile. Panyuma ya nkondo, Lehaba waikajilenga kwipi na kampu wa bena Isalela. Mu kupita kwa moba, Lehaba waikajile ke Muyudea. Wasongwelwe ku mwanamulume wa jizhina ja Salama. Mwanabo, aye Boaza, wakomene ne kwikala mwanamulume wa lwitabilo. Wasongwele Luta mwina Moabu.b (Luta 4:13, 22) Mfumu Davida ne Mesiasa, ko kuba’mba Yesu Kilishitu, wafumine mu kisemi kyajinga na lwitabilo kya kwa Lehaba.—Yoshua 6:22-25; Mateo 1:5, 6, 16.
Jishimikila ja kwa Lehaba jimwesha kuba’mba kafwako muntu wabula kunema kwi Yehoba ne. Wituyuka bonse, uyuka biji mu muchima wetu kabiji umvwa bingi bulongo umvwe wamona muntu uji na lwitabilo byonka byajinga Lehaba. Lwitabilo lwanji lwamulengejile kubapo bimo. Byonka byaambatu Baibolo, wajinga “waoloka na mambo a mingilo yanji.” (Yakoba 2:25) Onkao mambo, kyanema bingi kulondela lwitabilo lwanji. ▪
[Tubyambo twa mushi]
a Kyawamakotu, Yehoba wafikizhe lulayañano bamwendela ntanda babiji lo balayile Lehaba.
b Umvwe mukeba kufunjilapo bikwabo pe Luta ne Boaza, monai bibaaba bya kuba’mba “Londai Lwitabilo Lwabo” mu Kyamba kya Usopa kya Kibemba kya July 1 ne October 1, 2012.
[Kipikichala pa peja 12]
[Kipikichala pa peja 13]
Lehaba waketekejile mwi Lesa wa bena Isalela
[Kipikichala pa peja 14]
Lehaba wafiile bakalume ba Yehoba babiji munshi ya tubichi twa bukusa, kabiji wabikile bumi bwanji mu kizumba