Kitango 6
Kwashai Mwanenu Kukoma Bulongo
1, 2. Myaka ibelwilamo banyike yakonsha kuleta ñanyi makatazho ne lusekelo?
KWIKALA na mwana wakoma mu nzubo kwapusana bingi kukila kwikala na mwana wa myaka itanu nangwa jikumi. Myaka ibelwilamo banyike ileta bingi makatazho, bino yakonsha ne kuleta lusekelo ne mapesho. Bya kumwenako nabiji bya ba Yosefwa, Davida, Yosiya ne Timoti bimwesha’mba banyike nabo bakonsha kuba byawama ne kwikala na bulunda bwawama na Yehoba. (Ntendekelo 37:2-11; 1 Samwela 16:11-13; 2 Bamfumu 22:3-7; Byubilo 16:1, 2) Banyike bavula lelo jino byo byo baji. Kampe mwayukapo ne bamo.
2 Pano bino, myaka ibelwilamo banyike ku bamo ibaletelatu bya malwa. Baana bakikoma bakatazha bingi. Bansongwalume ne bansongwakazhi bakonsha kukeba kwitolwela kabiji bakonsha kwikala bamilengulwila bingi ku bintu bimo bibabula bansemi babo kuba. Bino nangwa byonkabyo, bano banyike kechi bayuka byavula ne, kabiji bansemi bafwainwa kwibakwasha ne kwibatekenya bingi. Ibyo, myaka ibelwilamo banyike yakonsha kusangajika bingi, bino yakonsha ne kuletela bansemi bijikila ne baana babo pamo. Mwakonsha kukwasha byepi baana mu myaka ya bwanyike bwabo?
3. Mu ñanyi jishinda bansemi mo bakonsha kukwashisha baana babo kuyuka bya kwikala bulongo mu bwikalo bwabo?
3 Bansemi balondela lujimuno lwa mu Baibolo, bakwasha baana babo kuyuka bya kuba na meseko o bakatalañana nao umvwe bakoma. Mu byalo byonse muji bansemi ne baana balondela kimye kyonse mafunde a mu Baibolo, baikala bingi bulongo.—Salamo 119:1.
KWISAMBA SAKA MWAKASULUKA
4. Mambo ka kwisamba na baana mu myaka yo babelwilamo o kwanemena?
4 Baibolo waamba’mba: “Pa kubula kije [mwisambo], abya byo balangulukila jimo byaluka ke byatu.” (Byambo bya Mana 15:22) Umvwe mwisambanga na mwana saka akijitu mucheche, kyanema bingi kukizhamo kwisamba kikatakata mu myaka ibelwilamo banyike, mambo pa ino myaka banyike javula bataya kimye kyabaya bingi na kukaya na bakwabo ku sukulu kukila kimye kyo bekala pa nzubo. Umvwe bansemi kebabule kwisamba na baana babo, kikebalengela kwikalangatu nobe benyi mu nzubo. Pano mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba mwisambenga nabo?
5. Baana batundaikwa byepi kwisambanga na bansemi babo?
5 Baana ne bansemi bonse bafwainwa kumonapo bimye bimo bya kwisambilamo. Kya kine, baana bakikoma kyakonsha kwibakatazha bingi kutendeka kwisamba na bansemi babo kukila byo besambanga kimye kyo bakijinga banyike. Nangwa byonkabyo, yukai kuba’mba ‘pabula ntangi ntanda yonaika; pakuba paji bavula bapana maana paji lupulukilo.’ (Byambo bya Mana 11:14) Bino byambo bingila ku bonse, banyike ne bakulumpe. Banyike bavuluka bino, bakakeba lutangijilo lwafwainwa mambo bayuka’mba babena kupita mu makatazho kukila o bapitangamo kala. Baana bafwainwa kuyuka’mba bansemi babo baitabila bayuka bintu byavula bingi. Nangwa kya kuba kechi bafunda ku mubiji ne, bapita mu bintu byavula bingi mu bwikalo kabiji bafikilamo mambo a kwimulama bulongo pa myaka yavula. Onkao mambo, pa kikye kimye baana ba maana kechi basatukila bansemi babo ne.
6. Byubilo ka bansemi ba maana ne butemwe byo bafwainwa kwikala nabyo pa mambo a kwisamba na baana babo?
6 Kwisamba kulumbulula’mba bansemi besekesha kuteleka umvwe mwana keakebe kwisamba nabo. Umvwe mwi nsemi, monai’mba mwakasuluka pa kwisamba. Kechi kyapela kuba bino ne. Baibolo waamba’mba kuji “kimye kya kuzhindaminamo, ne kimye kya kwambilamo.” (Musapwishi 3:7) Umvwe mwanenu wakeba’mba esambe nenu, kwi anweba kyakonsha kwikala ke kimye kya kuzhindaminamo. Kampe kyo kimye kyo mwanengezha kwikelamo na lufunjisho lwa pa bunke, kukokolokelamo nangwa kwingilakotu mingilo ya pa nzubo. Nangwa byonkabyo, inge mwanenu wakebeshatu kwisamba ne anweba, pimpulai mitanchi yenu ne kuteleka ku byo akeba kwimubula. Mambo umvwe mwakana kwisamba nanji, kechi ukemubulapo kintu jibiji ne. Vulukai kya kumwenako kya kwa Yesu. Kimye kimo, wakebele’mba akokolokepo. Bino mabumba a bantu byo aishile ko aji na kuteleka, aye wafuukwilepo kubula kuya na kukokoloka kabiji watendekele ne kwibafunjisha. (Mako 6:30-34) Baana bavula bayuka’mba bansemi babo bapayankana bingi mu bwikalo, pano bino bakeba bansemi babo kwibobila byo bakeba. Onkao mambo, kyawama kwisamba nabo.
7. Bansemi bafwainwa kuchinuzhuka ka?
7 Akivulukai byo mwakijinga banyike, kabiji kechi mwafwainwa kulubamo byo mwasekanga na bakwenu ne. Bansemi bafwainwa kutemwa bingi kwikala pamo na baana babo. Bansemi bengijisha byepi kimye kyabo umvwe babula bya kuba? Umvwe bansemi kimye kyonse bengijishatu kimye kyabo kubilamo bintu byabo bunketu kwa kubula ba mu kisemi, ko kuba’mba baana babo bakamona kino. Umvwe baana bakoma bamona’mba bakwabo mo bafunjila bebatemwa bingi kukila bansemi babo, kino kikalengela baana kwikala mu makatazho.
BYA KWISAMBAPO
8. Mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba baana benu bekale bakishinka, bakosa mu mingilo kabiji ne kwikala na byubilo byawama?
8 Umvwe bansemi kechi bafunjishe baana babo kwikala bakishinka ne kukosa mu mingilo saka bakiji bacheche ne, bafwainwa kwibafunjisha kuba byobyo mu myaka ya kubelwilamo. (1 Tesalonika 4:11; 2 Tesalonika 3:10) Kabiji kyanema kumona’mba baana babo bebafunjisha kufuma panshi ya muchima byo bafwainwa kwikala na byubilo ne bwikalo bwawama. (Byambo bya Mana 20:11) Nsemi wafwainwa kufunjisha baana banji bino byonse kupichila mu kwibyuba. Byonkatu banabalume babula kwitabila byo bakonsha ‘kwibetabisha na bwikalo bwa bakazhi babo,’ ne baana nabo bakonsha kufunda mafunde aoloka kupichila mu kumona byubilo byawama bya bansemi babo. (1 Petelo 3:1) Nangwa byonkabyo, kya kumwenako kya bansemi kechi kyo kyonka kyakonsha kwibakwasha ne, mambo baana bamona ne bya kumwenako byavula byatama kabiji ne bintutu bikwabo byongolañana byo batamba ne kumvwa ku bakwabo. Onkao mambo, bansemi batemwa baana bafwainwa kuyuka biumvwa baana pa bintu byo bamona ne kutelekako, kabiji kino kikebewa kwisamba nabo bulongo.—Byambo bya Mana 20:5.
9, 10. Mambo ka bansemi o bafwainwa kufunjisha baana babo pa mambo a bya kwilaala, kabiji bakonsha kuba byepi kino?
9 Kino kya kine kikatakata umvwe mubena kwisamba pa mambo a bya kwilaala. Anweba bansemi, nanchi mumvwa bumvu kwisamba na baana benu pa mambo a bya kwilaala nyi? Inge byo byo mumvwa, ibikaiko kufumyapo bumvu, mambo inge ne, baana benu bakafunjila ku muntu ungi. Inge babula kufunjila kwi anweba, muntu ungi kampe wakonsha kwibafunjisha bintu bingi. Mu Baibolo, Yehoba wasabapotu pa mambo a bya kwilaala ne anweba bansemi kechi mwafwainwa kumvwa bumvu ne.—Byambo bya Mana 4:1-4; 5:1-21.
10 Mu Baibolo muji mafunde aamba pa bya kwilaala kabiji Bakamonyi ba kwa Yehoba banemba mabuku akwasha avula bingi abena kumwesha’mba ano mafunde akingila ne mu ano moba etu. Nanchi kuba mwiashukilwa kwiengijisha nenyi? Kya kumwenako, nanchi kuba mwapitulukamo na mwanenu wamulume nangwa wamukazhi mu kibaba kyaamba’mba “Ukwampana kwa Bwamba ne Mibele Isuma” kiji mu buku wa Ifipusho Abacaice Bepusha—Ifyasuko Fibomba, nenyi? Mukakonsha kutemwa bingi bintu byawama bikafumamo.
11. Jishinda ka jawama bansemi jo bafwainwa kufunjishishamo baana babo kwingijila Yehoba?
11 Mutwe ka wanema bansemi ye bafwainwa kwisambapo na baana babo? Mutumwa Paulo waambilepo pa uno mutwe kimye kyo anembele’mba: ‘Komeshainga [baana benu] na kwibafunjisha ne kwibajimuna monka mwaswila aye Nkambo.’ (Efisesa 6:4) Baana bafwainwa kutwajijila kufunda pe Yehoba. Bafwainwa kufunda kikatakata kumutemwa ne kukeba kumwingijila. Kuba bino napo kikebewa kwibafunjisha kupichila mu kya kumwenako kyenu. Umvwe baana bakoma bamona’mba bansemi babo batemwa Lesa ‘na muchima wabo yense, ne na mweo wabo yense ne na maana abo onse’ kabiji ne kuba’mba kwikala bino kubena kulengela bansemi babo kwikala na byubilo byawama mu bwikalo, nabo bakonsha kukeba kwikala byonka byo baji. (Mateo 22:37) Po pamotu, inge baana kebamone bansemi babo saka baji na mweno yawama ya bintu bya ku mubiji ne kutangizhako Bufumu bwa Lesa, kino kikebakwasha nabo kwikala na muchima muntutu umo.—Musapwishi 7:12; Mateo 6:31-33.
12, 13. Bishinka ka byo mwafwainwa kuvuluka umvwe mukeba lufunjisho lwenu lwa kisemi kuwama?
12 Kwikala na lufunjisho lwa Baibolo lwa kisemi pa mulungu pa mulungu kukwasha bingi bansemi kwisamba na baana bintu bya ku mupashi. (Salamo 119:33, 34; Byambo bya Mana 4:20-23) Kwikalanga na lufunjisho lwa uno mutundu kimye kyonse kwanema bingi. (Salamo 1:1-3) Bansemi ne baana babo bafwainwa kuyuka’mba lufunjisho lwa kisemi kyo kintu kitanshi kyo bafwainwa kutangizhako pa mingilo yonse. Kunungapo, kutako muchima kukebewa bingi pa kuba’mba lufunjisho lwa kisemi luwame. Shetu umo waambile’mba: “Pa kuba’mba lufunjisho lwa kisemi luwame, ubena kutangijila wafwainwa kutako muchima ne kwilunemeka, saka akasuluka bino kechi kuletamo misambo ya bukajongobwela ne. Kechi kyapela kwikala na lufunjisho lwawama kimye kyonse ne, kabiji baana javula bakakebewanga kwibakwasha kupimpula byubilo byabo. Umvwe bintu byabula kwenda bulongo pa kimye kimo, kukoka ne, twajijilai ne kuketekela’mba bintu bikawama pa kimye kikwabo.” Awe yenka mwanamulume waambile’mba mu milombelo yanji yo alombanga saka akyangye kutendeka kufunjisha, walombanga bukwasho kwi Yehoba kuba’mba akwashe bonse basakutanwapo kuta muchima ku lufunjisho.—Salamo 119:66.
13 Kutangijila lufunjisho lwa kisemi ke mutembo wa bansemi baitabila. Ibyo kuba’mba bansemi bamo kechi baji na kya bupe kya kufunjisha ne, kabiji kino kyakonsha ne kwibakatazha kutana mashinda a kulengelamo lufunjisho lwa kisemi kuwama. Nangwa byonkabyo, inge mwatemwa baana benu “mu byubilo ne bukine,” mukebakwasha saka mwatekanya kuba’mba bakome bulongo ku mupashi. (1 Yoano 3:18) Bakonsha kuba kebenyengaike, bino bakemwena bene byo mwibata muchima mu bintu byo bakeba.
14. Mwakonsha kwingijisha byepi Mpitulukilo ya mu mizhilo 11:18, 19 kufunjishishamo baana bintu bya ku mupashi?
14 Lufunjisho lwa kisemi kechi jo jonka jishinda jo mwakonsha kwisambilamo bintu byanema bya ku mupashi ne. Nanchi mubena kuvuluka mukambizho wa Yehoba ye apele bansemi nyi? Waambile’mba: ‘Mukebifye bino byambo byami mu michima yenu ne mu milanguluko yenu, mukebikashile pa maboko enu ke kayukilo, kabiji nobe tumaponda pa bilungi byenu. Kabiji mukebafunjishebyo baana benu, ne kwibitelatela byo mukekalanga mu mazubo enu, ne byo mukendanga mu jishinda, ne mu kimye kyo mukalaalanga, ne mu kimye kyo mukabukanga.’ (Mpitulukilo ya mu mizhilo 11:18, 19; monai ne Mpitulukilo ya mu mizhilo 6:6, 7.) Kino kechi kibena kulumbulula’mba bansemi kimye kyonse bafwainwa kufunjishangatu baana babo ne. Pano bino, mutwe wa kisemi uji na butemwe wafwainwa kumonapo bimye byafwainwa bya kukoseshamo bumupashi bwa kisemi kyanji.
KWIBAJIMUNA NE KWIBANEMEKA
15, 16. (a) Kujimunañana ko ku ka? (b) Ñanyi wafwainwa kwikuba, kabiji ñanyi wafwainwa kumona’mba wikulondela?
15 Kujimunañana kulumbulula kololako muntu kabiji kwavwangamo ne kwisamba. Kujimuna kwendela pamo na mulanguluko wa kololako muntu, bino kwapusanako na kukambula nangwa kya kuba kukebewa kimye kimo. Baana benu bakebewa kwibajimuna saka bakiji banyike, nangwatu inge bakoma napotu mwafwainwa kwibajimuna kampe kukila ne byo mwaubanga kala. Baana ba maana bayuka kino kuba’mba kikebewa bingi.
16 Baibolo waamba’mba: ‘Wakosama usula mafunde a shanji; pakuba awa utako muchima ku byo bamujimuna ye wa maana.’ (Byambo bya Mana 15:5 monai ne byaamba Bahebelu 12:11.) Byavula byo tufunjilako ku kino kinembelo. Kyaamba’mba kujimunañana kukebewa bingi. Mwana kechi wakonsha ‘kujimunwa’ umvwe kafwako wa kumujimunako ne. Yehoba wapa bansemi mutembo wa kujimuna baana kikatakata shetu. Nangwa byonkabyo, kishajila ku mwana mwine kumvwina lujimuno lwa bansemi banji. Ukafunda byavula bingi kabiji ne kuleka kutamishanga umvwe keomvwine bimufunda bashanji ne bainanji. (Byambo bya Mana 1:8) Baibolo waamba’mba: “Buyanji ne bumvu bikamufikila awa ukana kufundwa; pakuba awa utako muchima ku byo bamujimuna bakamunemeka.”—Byambo bya Mana 13:18.
17. Bansemi bafwainwa kulabijila ñanyi kishinka pa kujimuna mwana?
17 Bansemi pa kujimuna baana, kechi bafwainwa kukizhamo ne. Bafwainwa kuchinuzhuka kukizhamo kuba bino kuchina’mba bakebazhingijisha, kampe ne kwibalengelatu kubula kwiketekela. (Kolose 3:21) Pano bino, bansemi kechi bakeba kulama baana babo butotwe kya kuba kebakankalwe ne kwibajimuna ne. Kwibabubuzha mu jino jishinda kwakonsha kuleta makatazho akatampe bingi. Byambo bya Mana 29:17 byaamba’mba: “Ufunde mwanobe ne aye ukakwikazha mu mutende, kabiji ukakuletela lusekelo ku muchima wobe.” Pano bino, kyepelo 21 kyaamba’mba: “Awa ukokela kalume wanji kufuma ne ku bwanyike bwanji, palutwe awa kalume ukaluka nobe ye nkambo yanji.” Nangwa kya kuba kino kyepelo kyaamba pe kalume, kishinka ke kya kuba’mba kingila ne ku mwana yense mu kisemi.
18. Kujimuna mwana kumwesha ka, kabiji umvwe bansemi batwajijila kuba bino, bakashinda ñanyi lukatazho?
18 Kwambatu kine, kujimuna mwana bulongo kumwesha’mba nsemi watemwa bingi mwananji. (Bahebelu 12:6, 11) Umvwe mwi nsemi, mwayukishatu kuba’mba kechi kyapela kimye kyonse kuyuka pa kupelela pa kujimuna mwana ne. Na mambo a kukeba mutende, kyakonsha kupela kuleka mwana ubula kumvwa kuba kyo afuukulapo mwine. Pano bino, nsemi uswisha baana kwiubila bintu byo bakeba abo bene, kulutwe ulengela kisemi kyanji kusatuka.—Byambo bya Mana 29:15; Ngalatiya 6:9.
KWINGILA NE KUKAYA
19, 20. Bansemi bakonsha kuba byepi bulongo pa mambo a bya kukayakaya bisala baana babo?
19 Baana bakebewa kwikalapo na kimye kya kukaya, pano bino makayo avula kechi awama ne. Ino ntanda kechi yanemeka mafunde a mu Baibolo pa mambo a byubilo ne, onkao mambo kyapela bingi baana bo babula kusopa ku bansemi babo kuponena mu makatazho akatampe.
20 Onkao mambo, bansemi ba maana bamona’mba baana babo basalapo kukaya bisela byawama. Kabiji kange muvulame kuba’mba baana babena kukoma ne. Pa mwaka pa mwaka, baana bakakebanga kwibalama byonka byo balama mukulumpe. Mu jojo jishinda, kyawama bingi bansemi kuswisha baana babo kwisajila bya kukaya umvwe bakoma kikulutu byo basalapo bikebalengela kukoma ku mupashi. Kimye kimo, mwana wakoma wakonsha kusala nyimbo, balunda ne bintutu bikwabo byatama. Umvwe kino kyamweka, mwafwainwa kwisamba nanji pa kuba’mba kimye kikwabo akayuke bya kusala bintu bulongo.
21. Nanchi kuyuka bulongo kimye kyafwainwa kubilamo bya kukayakaya kwakonsha kuzhikijila byepi mwana?
21 Kimye kyabaya byepi kyo mwafwainwa kwingijisha ku bya kukayakaya? Mu byalo bimo banyike bebatundaika kukaya bya kisangajimbwe ponse po bakonsha kupelela. Pano bino, mwana wakoma wakonsha kufuukulapo kwalulako mutanchi wanji kuba’mba abanyeko “kimye kyafwainwa” ku bintu bikwabo. Kino kyaimena pa bansemi kufunjisha mwana amba, wafwainwa kwikalako ne na kimye kya bintu bikwabo, nabiji lufunjisho lwa kisemi, lufunjisho lwa pa bunke, kupwanañana na bantu bakoma ku mupashi, kutanwa ku kupwila kabiji ne kwingilakotu mingilo ya pa nzubo. Kuba bino kukalengela bintu bya “lusekelo bya buno bumi” kubula kwipaya Mambo a Lesa.—Luka 8:11-15.
22. Kununga pa bya kukayakaya, bintu ka bikwabo mwana byo afwainwa kuba mu bwikalo bwanji?
22 Mfumu Solomone waambile’mba: “Nayuka namba kafwako kibawamina bantu kukila kino ne, kya kuba’mba basekele ne kusangalala saka bakiji na bumi; kabiji namba kyo kya bupetu kyo apana Lesa ku bantu, kya kuba’mba muntu yense aje ne kutoma ne kusekela mu mingilo yanji yonse.” (Musapwishi 3:12, 13) Ee, kusangalala kukebewa mu bwikalo. Po pamotu ne kwingila mingilo. Banyike bavula lelo jino kechi bayuka buwame buji mu kwingila mingilo nangwa kwiumvwa kunemekwa kufuma mu kwibikako kuyuka bya kupwisha makatazho ne. Baana bafwainwa kwibafunjisha kwingila mingilo, kya kumwenako, bafwainwa kuyuka bunjimi, kushimika mazubo ne mingilotu ikwabo. Ke mutembo wa bansemi wa kufunjisha baana babo kutana lusekelo mu mingilo yabo. Umvwe babula kufunjisha baana babo, bakonsha kwikalatu bankope ne kukankalwa kwilama bene umvwe bakoma. Umvwe mwafunjisha baana benu kuyuka buneme ne kusekela mu mingilo yabo, kino kikebakwasha kwikala na mweno yawama pa mambo a nkito yakonsha kwibaletela lusekelo mu bwikalo bwabo bonse.
KUFUMA KU BWANYIKE KUFIKA KU BUKULUMPE
23. Bansemi bakonsha kutundaika byepi baana babo?
23 Nangwatu mubena kupita mu makatazho na baana benu, kino kinembelo kyakonsha kwimukwasha. Kyaamba’mba: “Butemwe kechi bupwa ne.” (1 Kolinda 13:8) Kange muleke kumwesha butemwe bwenu ne. Ishikishai anwe bene amba, ‘Nanchi nsanchila mwana yense pa byo ebikako kupwisha makatazho nangwa kushinda mikiika nyi? Nanchi mmwesha butemwe ne kusanchila baana bami pa kyonkakyo kimye kyo bauba byobyo bintu nyi?’ Nangwa kya kuba pa kimye kimo mwakonsha kupusenamo, umvwe baana bayuka’mba mwibatemwa, nabo bakemutemwa bingi.
24. Jifunde ka ja mu Binembelo jaamba pa bya kukomesha baana, kabiji mwafwainwa kuvulukanga ka?
24 Ibyo kuba’mba, baana byo baya na kukoma bakefuukwilanga bene kuba bintu byanema. Kimye kimo bansemi kechi bakonsha kusekela mu bintu byo bafuukulapo ne. Pano kyakonsha kwikala byepi umvwe mwanabo wasalapo kuleka kwingijila Yehoba Lesa? Kino kyakonsha kubiwa. Nangwatu baana bamo ba ku mupashi ba kwa Yehoba bakaine lujimuno lwanji ne kumusatukila. (Ntendekelo 6:2; Yuda 6) Baana kechi baji nobe waileshi ye mwakonsha kusumba ponka po mubena kukebela ne. Baana ke bilengwa byumi biji na lūsa lwa kwifuukwilapo bintu kabiji baketotolwela kwi Yehoba pa bintu byo basalapo kuba. Nangwa byonkabyo, Byambo bya Mana 22:6 byaamba kuba’mba: “Umvwe wafunjisha mwana kwenda mu jishinda jafwainwa, kechi ukafumamo byo akakoma ne.”
25. Jishinda ka jawamisha bansemi jo bafwainwa kumwesheshamo lusanchilo lwabo kwi Yehoba pa jishuko jo ebapa ja bunsemi?
25 Onkao mambo, temwai baana benu kya kine. Ibikishaiko kulondela mafunde a mu Baibolo pa kwibakomesha. Ikalai ba kumwenako baji na byubilo bikeba Lesa. Kupichila mu kuba bino, mukakwasha baana benu kukoma bulongo ne kwikala ba kuchina Lesa. Jino jo jishinda jawamisha bansemi jo bafwainwa kumwesheshamo lusanchilo lwabo kwi Yehoba pa jishuko jo ebapa ja bunsemi.
NGA ANO MAFUNDE A MU BAIBOLO AKONSHA KUKWASHA BYEPI . . . BANSEMI KUKOMESHA BAANA BABO BULONGO?
Kwisamba kukebewa bingi. —Byambo bya Mana 15:22.
Twafwainwa kutanganga Mambo a Lesa kimye kyonse.—Salamo 1:1, 2.
Muntu wa maana umvwa byo bamujimuna. —Byambo bya Mana 15:5.
Mingilo ne kukaya, byonse biji na kimye kyabyo.—Musapwishi 3:12, 13.
[Kipikichala pa peja 67]
Telekainga umvwe mwanenu keambe
[Kipikichala pa peja 69]
Lufunjisho lwa kisemi lwa kimye kyonse lwanema bingi
[Kipikichala pa peja 70]
Bamweshainga butemwe ne kwibasanchila baana benu