Buku wa mu Baibolo Nambala 39—Malakai

Nembi: Malakai

Mpunzha ko Anembejilwe: mu Yelusalema

Kupwisha Kumunemba: panyuma ya 443 B.C.E.

MALAKAI wajinga ñanyi? Kafwako byanembwa biji byonse byaamba pa bashakulu banji nangwa pe aye mwine ne. Nangwa byonkabyo, kwesakana na byaamba bungauzhi bwanji, kimwekana’mba wipaine bingi kwingijila Yehoba Lesa, kutumbijika jizhina Janji ne mpopwelo ya kine, kabiji wibatalanga bingi bibi aba bebepekezhanga kwingijila Lesa bino saka betumbijika abo bene. Jizhina ja Yehoba jatongolwamo bimye 48 mu bitango bina bya bungauzhi bwanji.

² Jizhina janji mu Kihebelu Mal·ʼa·khiʹ, jilumbulula’mba, “Muluwe wami.” Mu Binembelo bya Kihebelu, Baibolo wa Septuagint, kabiji ne ndonda mwatanchikilwa mabuku, buku wa Malakai wabikwa ku mpelo ya mabuku 12 atelwa’mba bangauzhi babacheche.a Kwesakana na kisho kya Great Synagogue (Nshinagoga Mukatampe), Malakai waikeleko kimye kyajingako Nehemiya, bino panyuma ya bangauzhi abo ba Hagai ne Zekaliya.

³ Buno bungauzhi bwanembelwe kimye ka? Bwanembelwe kimye kyalaminenga ndamakyalo, kibena kumwesha’mba kyajinga kimye kyashimukulwilwe Yelusalema panyuma ya muzhi wa Yuda kwikala ke masalatu myaka 70. (Mala. 1:8) Nga uno ndamakyalo wajinga ñanyi? Byo kiji kuba’mba mwingilo wa ku nzubo ya Lesa watongolwa bino kwa kubula kwambapo pa kushimikwa kwa ino nzubo, kyafwainwa kyajinga kimye kyafuminepo Ndamakyalo Zelubabele pa mwingilo wanji, nzubo ya Lesa saka yatungiwa kala. Kujitu ndamakyalo mukwabo umo waikeleko pa kino kimye watongolwa mu Binembelo, kabiji uno wajinga Nehemiya. Nanchi buno bungauzhi bwanembelwe mu kimye kya Nehemiya nyi? Mu buku wa Malakai kechi mwaambiwapo bya kushimukululwa kwa Yelusalema ne nsakwa yanji ne, o ene mambo bundamakyalo bwa Nehemiya mu myaka itanshi o bwabujila kwambiwapo. Nangwa byonkabyo, bungauzhi bwaambapo bingi pa bubi bwa bañanga, kumwesha lukwatankano luji pakachi ka bintu byaamba Malakai na byobya byaubiwenga kimye Nehemiya kyo aishile ja bubiji ku Yelusalema panyuma ya kumwita jibiji ku Babilona kwi Atazakeshi mu 443 B.C.E., mwaka wa bumakumi asatu na abiji wa bukalama bwanji. (Mala. 2:1; Ne. 13:6) Byambo bipasha biji mu Malakai ne Nehemiya bimwesha’mba bungauzhi bwaamba pa bintu byaubiwenga pa kyonkakyo kimye.—Mala. 2:4-8, 11, 12—Ne. 13:11, 15, 23-26; Mala. 3:8-10—Ne. 13:10-12.

⁴ Bayudea kimye kyonse bamuswisha buku wa Malakai kwikala wa kine. Byambo biji mu Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki byaambiwapo mu uno buku, byavula byamwesha kufikizhiwa kwa bungauzhi bujimo, bishiina kuba’mba buku wa Malakai wanembeshiwa na mupashi kabiji ne kuba’mba uji mu mutanchi wa mabuku aitabizhiwa a Binembelo bya Kihebelu ayukanyikilwe ne ku kipwilo kya bwina Kilishitu.—Mala. 1:2, 3—Loma 9:13; Mala. 3:1—Mat. 11:10 ne Luka 1:76 kabiji ne Luka 7:27; Mala. 4:5, 6—Mat. 11:14 ne Mat. 17:10-13, Mako 9:11-13 ne Luka 1:17.

⁵ Bungauzhi bwa kwa Malakai bumwesha’mba mu kimye kya kushimukululwa kwa nzubo ya Lesa, mukoyo ne kizaku bantu kyo bajinga nakyo na mambo a kwibatundaika ku bangauzhi ba Hagai ne Zekaliya kyapwile. Bañanga baishile kwikala na mulele, kwitota ne kwimona’mba baoloka. Batendekele kusula mingilo ya ku nzubo ya Lesa. Balekele kupana bya bujikumi ne milambo na mambo a kulanguluka’mba Lesa wafumyako maana ku bena Isalela. Bintu byaambile Zelubabele kechi byaubiwe ne, kabiji ne pa bintu bimo byo bapembelejilenga, Mesiasa kechi waishile ne. Bumupashi bwa Bayudea bwabwelele munyuma. Kintu ka kyakonsheshe kwibatundaika ne kwikala na luketekelo? Bantu bakonsheshe byepi kwibayukanyikisha bilubo byabo ne kwibalengela kubwela ku bololoke? Bungauzhi bwa kwa Malakai bo bwibakwashishe kuba bino.

⁶ Nembelo ya kwa Malakai iji na bulume kabiji kechi yapita mu mbaji ne. Patanshi watongola mulanguluko apa bino ne kukumbula aba bo aambijilenga. Pa kupezhako, wakosesha mulanguluko wanji jibiji. Kino kyalengela mulanguluko wanji ye aambilengapo kukosa ne kumvwanyika. Mu kifulo kya kutwajijila na kwambatu amba etabishe bantu, waingijisha ñambilo yakosa ya kwibalengulula.

ENE MAMBO O AWAMINA

¹³ Buku wa Malakai witukwasha kumvwisha mafunde abula kupimpulwa ne lusa lwa butemwe lwa Yehoba Lesa. Ku ntendekelotu, waambapo bingi pa butemwe bukatampe bwa Yehoba bo atemwa bantu banji bena “Yakoba.” Waambile ku baana ba Yakoba amba: “Amiwa Yehoba kechi ngaluka ne.” Nangwa kya kuba bajinga na bubi bukatampe, Lesa wakebeshe kubwela ku bantu banji umvwe kya kuba nabo babwela kwi aye. Kya kine, ke Lesa wa lusa bingi! (Mala. 1:2; 3:6, 7; Loma 11:28; Lupu. 34:6, 7) Kupichila mwi Malakai, Yehoba waambile’mba kanwa ka ñanga wa Lesa ‘kafwainwa kulama maana a kuyuka.’ Aba bonse bapewa mwingilo wa kufunjisha Mambo a Lesa bafwainwa kulabijila kino kishinka, kumona’mba babena kufunjisha maana alumbuluka a kuyuka bintu. (Mala. 2:7; Fili. 1:9-11; monai ne byaamba Yakoba 3:1.) Yehoba kechi ukeba bakamfutumfutu, aba bamba’mba ‘kuba byatama, ko kwawama ku meso a Yehoba’ ne. Kafwako wafwainwa kulanguluka’mba wakonsha kujimbaika Yehoba kupichila mu kwibepekezha kupana mulambo ku uno Mfumu mukatampe ne. (Mala. 2:17; 1:14; Kolo. 3:23, 24) Yehoba ukekala kamonyi wa kwibashinawina bukijitu aba bonse balala mizhilo ne mafunde anji aoloka; kafwako nangwa umo ukakonsha kuba bubi ne kumutalatu kwa kubula kumushinawina ne. Yehoba ukebachibila mambo. (Mala. 3:5; Hebe. 10:30, 31) Baoloka bakonsha kuketekela’mba Yehoba ukavuluka mingilo yabo ne kwibafweta. Bafwainwa kutesha muchima ku Mizhilo ya Mosesa byonka byaubile ne Yesu, mambo muji bintu byavula byafikizhiwa mwi aye.—Mala. 3:16; 4:4; Luka 24:44, 45.

¹⁴ Byo aji buku wapelako wa mu Binembelo bya Kihebelu byanembeshiwa na mupashi, Malakai watongola bintu bya kulutwe byaamba pa kwiya kwa Mesiasa, awo waishile kumweka panyuma ya kupitapo myaka kukila pa bitota bina kabiji ne kulengela’mba Binembelo bya Kihebelu bya bwina Kilishitu binembwe. Kwesakana na byo kyanembwa mu Malakai 3:1, Yehoba wa mabumba waambile’mba: “Umvwai, nkatangizhako muluwe wami wa kunengezhezha jimo jishinda jami.” Byo aambilenga na lutangijilo lwa mupashi, Zekaliya mukote wamwesheshe’mba kino kyafikizhiwe mwi mwananji, aye Yoano Mubatishi. (Luka 1:76) Yesu Kilishitu waitabizhe kino ne kwamba’mba: “Kafwako wakila Yoano Mubatishi ne: nangwa byonkabyo awa wa mucheche mu bufumu bwa Lesa ye wamukila.” Kwesakana na byaambijile jimo Malakai, Yoano watuminwe na ‘kunengezha jishinda,’ kuba’mba abule kwikala pa boba Yesu bo aishile kulayañana nabo palutwe kacheche lulayañano lwa Bufumu.—Mat. 11:7-12; Luka 7:27, 28; 22:28-30.

¹⁵ Kepo mu Malakai 4:5, 6, Yehoba walayile’mba: “Umvwai, nkemutumina ngauzhi Elaija.” Uno “Elaija” ye ñanyi? Bonse babiji Yesu ne malaika waishile kwi Zekaliya baambile bino byambo kutongola Yoano Mubatishi, kumwesha’mba ye “ukanengezha byonse” kabiji ne ‘kumunengezhezha jimo Nkambo bantu bo balumbulwila jimo’ kutambwila Mesiasa. Bino Malakai waamba ne kuba’mba, “Elaija” ye wajinga kiyukilo kya “juba jikatampe ja Yehoba jilengesha moyo,” kumwesha kuba’mba kukiji kufikizhiwa kukwabo kukobiwa mu kimye kya kulutwe pa juba ja kije.—Mat. 17:11; Luka 1:17; Mat. 11:14; Mako 9:12.

¹⁶ Kumpembelela joja juba, Yehoba wa mabumba waamba’mba: ‘Jizhina jami jikatumbalala mu mikoka ya bantu kufuma ku musela kufika ku muzhika. . . . Mambo amiwa ne Mfumu mukatampe, . . . kabiji jizhina jami jo jikalengesha moyo ba mu mikoka ya bantu.’ Kine jilengesha moyo! Mambo ‘aja juba jikapyana nobe mujilo wa kintengwa, ne bonse betota, ne bonse boba byatama bakekala nobe biswaswa.’ Bino, batokwa ke boba bakamwa jizhina ja Yehoba, mambo ‘juba ja bololoke jikebaselela kasa jibabuka na mintetenga yajo.’ Kino kibena kutongola kimye kya lusekelo bantu balukokelo kyo bakabukiwa kikupu—ku mupashi, mu milanguluko ne ku mubiji. (Lum. 21:3, 4) Kutongola joja juba ja lusekelo kabiji jakilamo kuwama, Malakai witutundaika kuleta milambo yetu mu nzubo ya Yehoba na muchima wetu yense, amba: “Ngesekai mumone, byo byaamba Yehoba wa mabumba, ne amiwa nkemushinkwila bipenze bya mwiulu ne kwimwitulwila bibusa, kya kuba’mba kechi ­mukamona mwa kwibilonga ne.”—Mala. 1:11, 14; 4:1, 2; 3:10.

¹⁷ Byo atwajijila kujimunako pa mambo a “kupuma ntanda na jifingo,” uno buku wapelako wa Bangauzhi, wakambizha kwikala na luketekelo ne lusekelo kwesakana na byambo bya Yehoba byo aamba ku bantu banji amba: “Mikoka yonse ya bantu ikemutela’mba: Batokwa, mambo mukekala na kyalo kileta bingi lusekelo.”—4:6; 3:12.

[Tubyambo twa mushi]