A SINA PA?
Baa nyɛm nda kala lɛŋndoŋ chɛlaŋ pa a nyɛ Baabuiyo dimi wo?
Masaa Asiiliaa Saakɔŋ II, o Aisaya 20:1 soo a ndu okɔɔ wo
Yau nda veelu hoo o puuluei niŋ aa, Biblical Archaeology Review (Nyɛm Nda Kaaliaa Lɛŋ Ŋ Soo a Baabuiyo Okɔɔ Woŋ) dimi maa waŋnda le 50, wanaa kaaliaa nyɔɔŋ lɛŋnda saaluŋ ni, a yaula maHibuluilaŋ la soo a nda okɔɔ wa. Masaa 14 o Chuda niŋ a Isɔluɛi wa o waŋnda haa tɛɛŋ. Nduyɛ masaa ndaa pɛlnuŋ ladio wa Deeve nda Hɛsikaya, a waŋnda sina lapi le wa Mɛnahɛm nda Pɛka, bɛɛ wa nda tɛɛŋ. Yauwo hoo nɔ vɛlɛ diola Feloo wa a 5, a masaa 19 o Asiiliaa niŋ, Babilɔŋ, Mowabi, Paasiaa, a Siiliaa. Kɛ o cho ko a masaa haa okɔɔ le Baabuiyo, a nyɛm nda kaaliaa lɛŋndoŋ soo le. O cho ko vɛlɛ a wanaa pelnuŋ ladio tau le wa le la soo le, mɛɛ masaa wanaa soliaa salaa, wana poonyiaa, a wanaa bɛnduaa cheleŋ cho naa yɛ.
Mi yauwo hoo dimi aa, “chɛlaŋndo cho tau wanaa sinaa dɛniaa tɛɛŋ” maa wanaa kaŋ kpou wa yoomu. Nduyɛ, yaula maKilikiilaŋ la soo a wanaa masindiaa cheleŋ okɔɔ tau nduyɛ nyɛm nda kaaliaa lɛŋndoŋ bɛɛ soo a waŋnda haa okɔɔ, Hɛlɔɔ, Pɔŋtiɔɔ Paile, Taibiɔlɔɔ, Kayafaa, a Sakiɔɔ Polɔɔ.
Lɔɔ kuɛɛ yalakanaa chuu yɛ fo o lɛŋii Baabuiyo poonyiaŋ nde niŋ?
Fotuei yalakanaa o tuuliaa o chiɛiyo o Babilɔŋ niŋ sindɛ
Mi che bɛɛ naa yalakanaa cho lɛ hau o Lɛŋnde Diandaa leŋ niŋ te, kɛ bolii Baabuiye le 150 soo a visioo hoo okɔɔ ni. Hoo chɔm maa wanaa poonyiaa Baabuiyo wa ndaa sina ndu. Bolii Baabuiye hei ipum, a sɔɔŋ sim lewundu woŋ okɔɔ i soo ni. Ipum yɛ, a yalakanaa okɔɔ kpeekpei i soo ni. Le tamaseliiyo, mi Samsiŋ, Deeve, a Bɛnaya fula tɔɔ le mɛɛ nda dii yalakanaa yɛ. (Wanaa Kialaa Ŋyamaa 14:5, 6; Samiɔŋ Tasoo 17:34, 35; Samiɔŋ Diiŋ Ndɔɔ 23:20, NW) Apum yɛ mi yalakanaa dii nda.—Masaa Tasiaa 13:24; Masaa Diiŋ Nduaa 17:25, NW.
O sindɔɔ niŋ, yalakanaa wa o lɛŋnde Eesiaaleŋ niŋ dioliaŋ aa (Panthera leo persica) chɔŋ Eesiaa a Kilisi mbo kɔ bii Palɛsitaiŋ, Siiliaa, Mɛsopotamiaa, a Indiaa baluaŋndo a ba paaleŋ le dello tɛɛŋ. Ndaa nɔ sioonde a bɛɛleŋ le yalakanaa hoo. Nduyɛ o Epsiaa masindɛi niŋ Kpeŋgii Paaleŋ le Chaŋndo Ikɛi ndaa saaluŋ yalakanaa hoo ni. Le saboo hoo ndaa tuuliaa fotuei yalakanaa o Babilɔŋ niŋ sindɛ ni, o chiɛi ndaa luɛi le Mɛlɛkaa ndaa Biiloo wo.
O Palɛsitaiŋ niŋ, o wɔsi 1200 mɛɛlulaŋ, boondii Chiisu ve, konaa wa maa mi wanaa biilu Mɛlɛkaa haa wa ndaa tosa doosule yalakanaa. Nduyɛ mɛɛ wɔsi 1300 hiou, o viu bɛɛ le mi yalakanaa chuu fo o lɛŋnde leŋ niŋ. Kɛ konaa wa wɔ maa yalakanaa cho o lɛŋnde Mɛsopotamiaa leŋ niŋ a Siiliaa tei a wɔsi 1800 hiouwɔɔ. O Ilaŋ a Ilaki niŋ bɛɛ, yalakanaa wa wɔ o wɔsi 1930 ve niŋ.